Αμνηστεία της τουρκικής διοίκησης και η θέση και η αντίδραση των ανταρτικών σωμάτων. Φυγη στην Ελλάδα.

Στη μακραίωνη ιστορία τους, οι Τούρκοι απέδειξαν ότι τους διέκρινε πάντοτε μια ασυνέπεια ως προς την τήρηση των συμφωνημένων. Έτσι, οι αντάρτες του Πόντου, υστέρα από πολυήμερες συσκέψεις, κατέληγαν σχεδόν πάντοτε στο συ­μπέρασμα ότι δεν υπάρχει καλή πίστη εκ μέρους των Τούρκων και δεν έκαναν αποδεκτούς τους όρους της αμνηστίας, που έδινε κάθε τόσο η τουρκική διοίκη­ση. 

Όσοι όμως παραδόθηκαν γεύτηκαν τα αγαθά των “Αμελέ Ταπουρού” και των καταναγκαστικών έργων, ενώ άλλοι δολοφονήθηκαν και εκτελέστηκαν σε κάθε ευκαιρία. Με τον υπ’ αριθμ. 183/21 του Ιανουαρίου 1922 νόμο της τουρκικής διοίκησης δόθηκε γενική αμνηστία. 'Επειτα από σκληρές διαπραγματεύσεις με τον Λίβα πασά, υπογράφηκε σχετική ανακωχή. 

Όμως, πολλοί οπλαρχηγοί, όπως ο Ιστίλ πασάς (Ιστυλ αγάς), ο Παντέλ αγάς κ.ά., παρέμειναν στα λημέρια τους και δεν αποδέχτηκαν τους όρους της αμνηστείας.

Ιδιαίτερα στη διάρκεια των επιχειρήσεων της κεμαλικής εποχής, διαφαίνεται το μέγεθος της αξίας του οπλαρχηγού Ευκλείδη, καθώς και η μεγάλη του διορα­τικότητα για τις προσπάθειες που κατέβαλε στη διατήρηση των ανταρτικών ομά­δων ως προς την εξεύρεση οπλισμού και τροφίμων.

 Έτσι οι αντάρτες, ύστερα από υποδείξεις του, κατατμήθηκαν σε μικρότερες ομάδες, άλλοτε καταδιωκόμενοι και άλλοτε καταδιώκοντας τους Τούρκους, έφεραν ως αποτέλεσμα να αναγκασθεί ο Κεμάλ να τους χορηγήσει αμνηστία, την οποία όμως δύο φορές απέρριψαν, οι αντάρτες του Ευκλείδη γιατί δεν είχαν εμπιστοσύνη στις τουρκικές προτάσεις. Παράλληλα και οι θέσεις των άλλων οπλαρχηγών ήσαν περίπου οι ίδιες.

Όμως από το 1922 και εξής η κατάσταση είχε αλλάξει ριζικά. Είχε ήδη συντελεσθεί η μικρασιατική καταστροφή και είχε υπογράφει η συμφωνία ανταλλα­γής των πληθυσμών. Έτσι, δεινή παρουσιάζεται πια η θέση των ανταρτών ιδιαί­τερα το συγκρότημα της περιοχής Σάντας. 

Ολόκληρο το 1923 το πέρασαν στα χωριά της Κρώμνης, τα οποία όμως και αυτά άρχισαν να εκκενώνονται, σύμφωνα με τους όρους της ανταλλαγής. Αυτό είχε ως συνέπεια, οι άοπλοι και χωρισμένοι πια σε πολύ μικρές ομάδες αντάρτες, να κατεβούν στην Τραπεζούντα και ύστερα από πολλές περιπέτειες και με την επέμβαση της επιτροπής ανταλλαγής, κατόρ­θωσαν επιτέλους, μόλις τον Ιούνιο του 1924, να καταφύγουν στην Ελλάδα.

 Οι τα­πεινώσεις που υπέστηκαν από τις τουρκικές αρχές δεν περιγράφονται. Έγιναν απλά αντικείμενο χειρισμού μόνο της επιτροπής ανταλλαγής και όχι της ελλαδικής εξουσίας, όπως θα περίμενε κανείς έστω και με απλά διαβήματα.