Από τις αγγλικές, εκθέσεις μαρτυρείται ότι οι φανερωμένοι Κρωμιώτες, για ένα μόνο διάστημα (1857-1868), ήταν απαλλαγμένοι από τη στρατιωτική θητεία. Από κει και πέρα ήταν υποχρεωμένοι να στρατεύονται. Αυτό δείχνει ότι δεν είχαν, ακόμη, εξισωθεί με τους λοιπούς χριστιανούς. Εκτός απ' αυτό, στερούνταν και ορισμένα αστικά δικαιώματα που είχαν εκείνοι. Δεν μπορούσαν δηλαδή να κληρονομούν τους γονείς τους, εκτός αν εγγράφονταν μόνο ως μουσουλμάνοι.
Ωστόσο, πολλοί Κρωμιώτες, κυρίως οι ευκατάστατοι, πετύχαιναν να μη στρατεύονται και να κληρονομούν τους γονείς τους, πληρώνοντας υπέρογκα ποσά. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε και μετά το 1868.
Είκοσι, περίπου, χρόνια αργότερα (1886), επιτροπή Κρωμιωτών και Σταυριωτών από την επαρχία Χαλδίας (Αργυρούπολης) υπέβαλαν υπόμνημα στο πατριαρχείο, με κύριο αίτημα την απαλλαγή από την υποχρεωτική στράτευση, με παράλληλη καταβολή του αντίστοιχου φόρου. Προηγούμενες εκθέσεις του μητροπολίτη Χαλδίας Γερβάσιου, πάνω στο θέμα, αλλά και Πατριαρχικό τακρίριο προς την Υψηλή Πύλη, δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα. Τα πράγματα χειροτέρεψαν, ιδιαίτερα στην περιοχή Ακ-Νταγ, μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.
Το διπλό όνομα, ο χαρακτηρισμός «τενεσούρ» (=άπιστος) και η υποχρέωση της στράτευσης, εξακολουθούσαν να ισχύουν για τους Κρωμιώτες ως τις αρχές του αιώνα μας. Έτσι εξηγούνται και τα υπομνήματα που υπέβαλαν οι Κρωμιώτες της Κωνσταντινούπολης στη ρωσική πρεσβεία αυτήν ακριβώς την περίοδο.
Το ζήτημα βρήκε την οριστική του διευθέτηση γύρω στα 1910, όταν, μετά τη νεοτουρκική επανάσταση, η στρατολογία γενικεύτηκε για όλους τους υπηκόους της αυτοκρατορίας.
Η πολιτεία, όμως, των Νεοτούρκων ήταν εντελώς αντίθετη με τις διακηρύξεις του συντάγματος τους. Συγκεκριμένα, η νεοτουρκική Κυβέρνηση εξακολουθούσε να στερεί από τους Κρωμιώτες το κληρονομικό δικαίωμα, με το αιτιολογικό ότι χριστιανός δεν μπορούσε να κληρονομεί μουσουλμάνο. Μπροστά στο δίλημμα «τουρκικά ονόματα και πατρική περιουσία, ή χριστιανικά ονόματα και παραίτηση από το δικαίωμα της κληρονομιάς», ούτε οι Κρωμιώτες δικαιώθηκαν, ούτε όσοι κατέφυγαν στη Ρωσία ξαναγύρισαν.
Έτσι, ακόμη και στα 1916 βρίσκουμε κρυπτοχριστιανούς στις περιοχές Ερζερούμ και Αρ-γυρούπολης. Συγκεκριμένα, 77 οικογένειες από το χωριό Χεβέκ, περιφέρειας Ερζερούμ, και οι κάτοικοι δύο χωριών της Αργυρούπολης ζήτησαν από τις εκεί ρωσικές αρχές την επιστροφή τους στο χριστιανισμό. Το αίτημά τους δεν ικανοποιήθηκε, γιατί οι Ρώσοι, μετά την οκτωβριανή επανάσταση, εγκατέλειψαν την περιοχή.
Είναι βέβαιο ότι, αν η έκβαση του πολέμου ήταν διαφορετική, πολλοί τουρκικοί πληθυσμοί (Κρυπτοχριαστιανοί) θα φανέρωναν τη χριστιανική τους πίστη, όπως έγινε στον Καύκασο. Εκεί, μετά τη ρωσική κατοχή (1878), 80.000 Ασετίνοι επέστρεψαν στο χριστιανισμό.
Προξενικές και άλλες μαρτυρίες
Οι κινητοποιήσεις των Κρυπτοχριστιανών του Πόντου, για φανέρωση και επίσημη αναγνώριση, άρχισαν με το Χάττι Χουμαγιούν (1856) και τελείωσαν, τυπικά και συμβατικά, στα 1910, λίγο μετά τη νεοτουρκική επανάσταση. Ουσιαστικά, όμως, όλη αυτή η περιπέτεια κράτησε μέχρι και την Ανταλλαγή.
Σ' όλο αυτό το διάστημα, η αντίδραση των οθωμανικών αρχών ούτε ενιαία ήταν, ούτε και σταθερή. Αντίθετα, η ένταση και η ποιότητά της προσδιοριζόταν, κάθε φορά, από ειδικές εσωτερικές συνθήκες και εξωτερικές επεμβάσεις. Έτσι, αν θελήσουμε να δούμε ποια πορεία ακολούθησε η επίσημη πολιτική των Οθωμανών Τούρκων σ' αυτό το θέμα, θα παρατηρήσουμε ότι πέρασε, διαδοχικά, από τα στάδια:
α) της ανοχής και αδιαφορίας·
β) των εκβιασμών και βασανιστηρίων·
γ) της αναγκαστικής αναγνώρισης και υποχρεωτικής στράτευσης.
Ευστάθιος Πελαγίδης
Καθηγητής Πανεπιστημίου
Ωστόσο, πολλοί Κρωμιώτες, κυρίως οι ευκατάστατοι, πετύχαιναν να μη στρατεύονται και να κληρονομούν τους γονείς τους, πληρώνοντας υπέρογκα ποσά. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε και μετά το 1868.
Το διπλό όνομα, ο χαρακτηρισμός «τενεσούρ» (=άπιστος) και η υποχρέωση της στράτευσης, εξακολουθούσαν να ισχύουν για τους Κρωμιώτες ως τις αρχές του αιώνα μας. Έτσι εξηγούνται και τα υπομνήματα που υπέβαλαν οι Κρωμιώτες της Κωνσταντινούπολης στη ρωσική πρεσβεία αυτήν ακριβώς την περίοδο.
Το ζήτημα βρήκε την οριστική του διευθέτηση γύρω στα 1910, όταν, μετά τη νεοτουρκική επανάσταση, η στρατολογία γενικεύτηκε για όλους τους υπηκόους της αυτοκρατορίας.
Η πολιτεία, όμως, των Νεοτούρκων ήταν εντελώς αντίθετη με τις διακηρύξεις του συντάγματος τους. Συγκεκριμένα, η νεοτουρκική Κυβέρνηση εξακολουθούσε να στερεί από τους Κρωμιώτες το κληρονομικό δικαίωμα, με το αιτιολογικό ότι χριστιανός δεν μπορούσε να κληρονομεί μουσουλμάνο. Μπροστά στο δίλημμα «τουρκικά ονόματα και πατρική περιουσία, ή χριστιανικά ονόματα και παραίτηση από το δικαίωμα της κληρονομιάς», ούτε οι Κρωμιώτες δικαιώθηκαν, ούτε όσοι κατέφυγαν στη Ρωσία ξαναγύρισαν.
Έτσι, ακόμη και στα 1916 βρίσκουμε κρυπτοχριστιανούς στις περιοχές Ερζερούμ και Αρ-γυρούπολης. Συγκεκριμένα, 77 οικογένειες από το χωριό Χεβέκ, περιφέρειας Ερζερούμ, και οι κάτοικοι δύο χωριών της Αργυρούπολης ζήτησαν από τις εκεί ρωσικές αρχές την επιστροφή τους στο χριστιανισμό. Το αίτημά τους δεν ικανοποιήθηκε, γιατί οι Ρώσοι, μετά την οκτωβριανή επανάσταση, εγκατέλειψαν την περιοχή.
Είναι βέβαιο ότι, αν η έκβαση του πολέμου ήταν διαφορετική, πολλοί τουρκικοί πληθυσμοί (Κρυπτοχριαστιανοί) θα φανέρωναν τη χριστιανική τους πίστη, όπως έγινε στον Καύκασο. Εκεί, μετά τη ρωσική κατοχή (1878), 80.000 Ασετίνοι επέστρεψαν στο χριστιανισμό.
Προξενικές και άλλες μαρτυρίες
Οι κινητοποιήσεις των Κρυπτοχριστιανών του Πόντου, για φανέρωση και επίσημη αναγνώριση, άρχισαν με το Χάττι Χουμαγιούν (1856) και τελείωσαν, τυπικά και συμβατικά, στα 1910, λίγο μετά τη νεοτουρκική επανάσταση. Ουσιαστικά, όμως, όλη αυτή η περιπέτεια κράτησε μέχρι και την Ανταλλαγή.
Σ' όλο αυτό το διάστημα, η αντίδραση των οθωμανικών αρχών ούτε ενιαία ήταν, ούτε και σταθερή. Αντίθετα, η ένταση και η ποιότητά της προσδιοριζόταν, κάθε φορά, από ειδικές εσωτερικές συνθήκες και εξωτερικές επεμβάσεις. Έτσι, αν θελήσουμε να δούμε ποια πορεία ακολούθησε η επίσημη πολιτική των Οθωμανών Τούρκων σ' αυτό το θέμα, θα παρατηρήσουμε ότι πέρασε, διαδοχικά, από τα στάδια:
α) της ανοχής και αδιαφορίας·
β) των εκβιασμών και βασανιστηρίων·
γ) της αναγκαστικής αναγνώρισης και υποχρεωτικής στράτευσης.
Ευστάθιος Πελαγίδης
Καθηγητής Πανεπιστημίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου