'Ο ήλεν πάει σή μάναν άτ

Ο ήλεν πάει ση μάναν άτ, μαυρομελανιασμένος.

Φέρει και τραπεζώνει άτον γάλαν και παξιμάδιν.

 Ο πρόσωπός άτ ’ κι γελά, απολογίαν ’κ’ εδέκεν.

-Ντο έπαθες, ναι γιόκα μου, κι εμαυρομελανίασες;

Να μη με τ’ άστρα μάλωνες, να μη με το φεγγάρι,
 να μη με τον Αβιδιανόν κανέναν λόγον είχες;

-Μηδέ με τ’ άστρα μάλωνα, μηδέ με το φεγγάρι,
 μηδέ με τον Αβιδανόν κανέναν λόγον έχω.
Αηλί ντ’ είδαν τ’ ομμάτια μου σο σημερνόν τη μέραν!!!

                                                  ★ ★★

Αβιδιανόν = Αυγερινός (λέγεται και «Αύγίτες»).

'Ο ήλιος πάει στη μάνα του, μαυρομελανιασμένος.

Του στρώνει δείπνο η μάνα του, γάλα και παξιμάδι.

Το πρόσωπό του δεν γελά, απολογία δεν έδωσε.

-Καλέ μου γιόκα, τι έπαθες, κι είσαι μελανιασμένος;

Μήπως με τ’ άστρα μάλωσες, μήπως με το φεγγάρι,
 μήπως με τον Αυγερινό κουβέντιασες με πίκρα;

-Με τ’ άστρα δεν μάλωσα κι ούτε με το φεγγάρι,
ούτε με τον Αυγερινό κουβέντιασα με πίκρα.

-Αλίμονο τι είδαν τα μάτια μου στη σημερινή τη μέρα!!!

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ

«Έστί δίκης οφθαλμός, ός τα πάνθ’ όρα».

Είναι ό ουράνιος οφθαλμός της δικαιοσύνης, που τα βλέπει όλα. Είναι το μάτι του Θεού, που   ελέγχει τα πάντα, απονέμοντας δικαιοσύνη πάνω στη γη.

Σαν εκπρόσωπος Θεού, κατά κάποιο τρόπο, προβάλλει o ήλιος μέσα στο ηλιακό μας σύστημα. Και έχει αρκετές ιδιότητες του Εντολέα του. Όπως  Εκείνος, έτσι κι αυτός, είναι δίκαιος.Θερμαίνει όλους. Ζωογονεί τη φύση, είναι πανταχού παρών κλπ.Ελέγχει το μάτι του ήλιου όλα τα επίγεια.
Κατά την έκφραση του Πόντιου λαϊκού ποιητή, ο ήλιος ανήκει στο ελληνικό έθνος, ενώ το φεγγάρι στην Τουρκία.
'Ο ήλεν εν τ’ έμέτερον κι ό φέγγον τή Τουρκίας.
Η ποιητική αυτή αντίληψη επηρεάζεται βέβαια και από το σύμβολο της τουρκικής σημαίας, την «ημισέληνο». Υπάρχει, ωστόσο, βαθύτερη πολιτιστική συνείδηση στον Έλληνα. Χαρακτηριστικό στοιχείο του Ελληνικού πολιτισμού είναι το «φως». Ιδέες και ιδανικά, αισθήματα και στοχασμοί, όλα εκφράζονται και ελέγχονται στο φως τής δημοσιότητας. Διακηρύσσονται στα πέρατα τής Οικουμένης. Προσφέρονται στο βωμό της ανθρωπότητας. Αντίθετα, στην άλλη πλευρά κυριαρχεί το σκότος και η μυστικοπάθεια.
Με τα παραπάνω ψυχολογικά δεδομένα, ο ήλιος γίνεται όργανο του έθνους. Πέρα από τη γενική του αποστολή, ελέγχει με το προστατευτικό του μάτι τα πράγματα στο χώρο της Ανατολής. Βλέπει όλα τα περιστατικά, που έχουν σχέση με την Ελληνική ζωή. Συμμερίζεται την αγωνία των Ελλήνων.
Στο ποντιακό τούτο ποίημα, ο ήλιος πηγαίνει προς τη Δύση, φορτωμένος με θλίψη και καημό. Είναι μια μαύρη μέρα. Βασιλεύει, «μαυρομελανιασμένος». Η Μάνα του «η Δύση», που του καλοστρώνει το τραπέζι, ανησυχεί και τον ρωτάει, αν μάλωσε με τ’ άστρα και το φεγγάρι, με τον Αυγερινό κλπ. Όμως, δε συμβαίνει κάτι τέτοιο.
Ο ήλιος είδε με τα μάτια του πράγματα φοβερά.
Αλλοί τι είδαν τα μάτια μου στη σημερινή τη μέρα!!!
Ο βαθιά στενοχωρημένος ήλιος δεν διευκρινίζει τι ακριβώς είδαν τα μάτια του. Αλλά η στάση του δείχνει, ότι πρόκειται για πράγματα δραματικά, τραγικά. Το υποδηλώνει με την έκφρασή του «Αλλοί!...». Ίσως υπονοεί περιπέτειες του έθνους, συμφορές του Γένους. Δεν αποκλείεται τα περιστατικά να αφορούν φοβερές αδικίες στα πλαίσια του κοινωνικού βίου. Οποιαδήποτε κι αν είναι τα γεγονότα, όταν είναι συγκλονιστικά, προκαλούν τον πόνο κι αυτού του ήλιου. Ματώνεται, π.χ., ο ήλιος, όταν ο θάνατος χωρίζει μάνα και θυγατέρα.
«Μάνα και θεγατέρα όνταν αποχωρίουνταν, ο ήλεν πά ματούται».
Ο λαϊκός ποιητής του Πόντου χρησιμοποιεί τον μεγαλοπρεπή παράγοντα της φύσης, τον ήλιο, σαν μέσο ποιητικής έκφρασης. Θέλει να δώσει μεγαλοπρέπεια στο αίσθημα του πόνου. Δεν μπορούν τραγικά περιστατικά, φοβερές αδικίες, βαθύτατοι πόνοι, να εκφραστούν με φωνή αταίριαστη, με τόνο δυσανάλογο. Μονάχα ένας «μαυρομελανιασμένος ήλιος», μιλώντας προς τη μάνα του, μπορεί να δώσει την εικόνα ενός μεγάλου δραματικού περιστατικού, εκφράζοντας το αντίστοιχο αίσθημα πόνου.

Στάθης Ι. Ευσταθιάδης