Η Κωνσταντινούπολη, με την προνομιούχα θέση της και το ιστορικό της παρελθόν, αποτέλεσε στη διάρκεια των αιώνων το πιο σημαντικό και παντοδύναμο εμπορικό και ιδίως διαμετακομιστικό κέντρο της Μεσογείου και των περιοχών των παραλίων της Μαύρης Θάλασσας. Ήταν το «αναπόφευκτο πέρασμα», απ' το οποίο διοχετεύονταν τα πλούτη της ενδότερης Ανατολής και των νότιων ακτών της Ρωσίας προς όλο τον κόσμο και αντίστροφα, τα βιομηχανικά και άλλα προϊόντα της εξελιγμένης Ευρώπης προς τις περιοχές της Ασίας, τα οποία μεταφέρονταν με πλωτά μέσα, επειδή δεν υπήρχαν τότε ασφαλή και μεγάλης χωρητικότητας χερσαία μέσα.
Κατά το 1919, η Κωνσταντινούπολη έφθασε να έχει 1.200.000 κατοίκους, από τους οποίους, Έλληνες 400.000 (στα 1914 οι κάτοικοι έφθαναν μόλις το 1.000.000, απ’ τους οποίους Έλληνες 280.000, Τούρκοι 400.000, Αρμένιοι 150.000, Ισραηλίτες 50.000 και 150.000 διάφοροι).
Οι συναλλαγές της μεγάλης αυτής εμπορικής και διαμετακομιστικής αγοράς έφθαναν - πριν από το 1922 - τα 12 εκατομμύρια χρυσές λίρες Τουρκίας και ο Γαλατάς αποτελούσε το κύριο εμπορικό κέντρο της Κωνσταντινούπολης. Σε 17 εκατομ. τόννους ανερχόταν η συνολική χωρητικότητα των πλοίων, τα οποία κατάπλεαν και απόπλεαν από το λιμάνι της, αριθμός τεράστιος για την εποχή εκείνη, (μια σύγκριση: στα 1977 στο λιμάνι του Πειραιά, που θεωρείται από τα σημαντικά της Μεσογείου κατάπλευσαν πλοία 25.250.000 τόν. και μάλιστα σε εποχή υψηλής συναλλακτικής κινήσεως όλων των χωρών).
Αυτό το παντοειδές εισαγωγικό και διαμετακομιστικό εμπόριο βρισκόταν στα χέρια των Χριστιανών (Ελλήνων, Αρμενίων, Ευρωπαίων) και Ισραηλιτών.
Συνυφασμένες μ' αυτή τη πυκνή συναλλακτική κίνηση ήταν η ολοένα αυξημένες τραπεζικές εργασίες. Οι τράπεζες της Κωνσταντινούπολης ήσαν, στην πλειοψηφία τους ελληνικές. Ο Κ. Κουκίδης, στο περιηγητικό του έργο «Κόσμοι της Ανατολής» σημειώνει τη σημαντική παρουσία των ελληνικών τραπεζών: «Ακόμα από τον περασμένο αιώνα οι Έλληνες τραπεζίτες κινούσαν στην αγορά της Πόλης επιδέξια τα νήματα των δικτύων τους για την αποκοδομή πλουσιώτατης εσοδείας. Έφτασαν να εισχωρήσουν στα παλάτια του διβανίου
και των πασάδων, που είχαν απύθμενες ανάγκες. Αναφέρονται ως ιδρύματα μεγάλης προκοπής η «Τράπεζα Κωνσταντινουπόλεως» (Ανδρέα Συγγρού, Στεφ., Σκουλούδη και Γ. Κορωνιού), η «Εταιρία Συναλλαγμάτων και Αξιών» (Ευστ. Ευγενίδη) και οι τραπεζικοί οίκοι, εργαζόμενοι ο καθένας χωριστά, του Γ. Ζαρίφη, του Κων. Καραπάνου, του Χρηστάκη Ζωγράφου, του X. Μαυροκορδάτου, του Α. Βλαστού, του Β. Νεγρεπόντη και του Ζαννή Στεφάνοβικ Σκυλίτση.
»Η ελληνική τραπεζική παρουσία ήταν προσαρμοσμένη με τους νέους καιρούς, που απαιτούσαν επαφή με το ευρύ κοινό, συναλλαγές και με μικρά ποσά, παντοειδείς εξυπηρετήσεις, αδιάκοπη σφυγμομέτρηση... Στη νέα πορεία αυτή ήλθε πρώτη η «Τράπεζα Αθηνών» το 1908, με το υποκατάστημά της στον Γαλατά... Δεν άργησε να κερδίση την εύνοια του ελληνικού κοινού και να συγκεντρώση το διαθέσιμο χρήμα του...».
Με παρόμοια οικονομική δραστηριότητα το ελληνικό στοιχείο της Πόλης οργάνωσε και την εκπολιτιστική και πνευματική του ζωή, με γενναίες παροχές από τους πλούσιους Έλληνες και τις αδελφότητες που συστήθηκαν σε όλα σημεία της Τουρκίας για την ίδρυση γηροκομείων, σχολείων, συσσιτίων για τους ενδεέστερους, οικοτροφείων, ορφανοτροφείων κλπ.
Στον εκπαιδευτικό τομέα η πρόοδος ήταν αξιοσημείωτη. Η προσπάθεια ήταν να μη αφομοιωθεί ο ελληνικός πληθυσμός, να μη μειωθεί, να διατηρήσει τη γλώσσα και την ένδοξη καταγωγή του. Στα 1874 συστάθηκε η Φιλεκπαιδευτική Εταιρία «Παλλάς», όπου ίδρυσε το φερώνυμο εκπαιδευτήριο, με διεύθυνση της Σαπφούς Λεονταρίτη, διεύθυνση, που την κράτησε εικοσιπέντε χρόνια.
Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στη μόρφωση των γυναικών, (όταν στη μητροπολιτική Ελλαδα θεωρούνταν ντροπή να... μορφωθεί η γυναίκα). Ο «Σύλλογος υπέρ της γυναικείας παιδείας» ίδρυσε στα 1875 το διδασκαλείο θηλέων, το «Ζάππειο» (με χορηγία του Κ. Ζάππα), που πρώτη διευθύντριά του έγινε η Καλλιόπη Κεχαγιά. Σε λίγο ιδρύθηκε το «Ιωακείμειον Παρθεναγωγείον» στα 1878, με την υποστήριξη του Πατριάρχη Ιωακείμ.
Πέρα από αυτά τα σχολειά, στα οποία φοιτούσαν κορίτσια κάποιας υψηλής εισοδηματικής τάξεως, που προορίζονταν κυρίως για δασκάλες, για τη διάδοση της ελληνικής Παιδείας στα ενδότερα της Τουρκίας, ακόμα και στην κυρίως Ελλάδα, δημιουργήθηκε και ένα σχολείο, το «Παρθεναγωγείον των Απόρων Κορασίδων», που μετονομάσθηκε σε λίγο, σε «Κεντρικόν Παρθεναγωγείον».
Υπήρχαν δεκάδες και δεκάδες άλλες σχολές μέσα στην Κωνσταντινούπολη και στην περιφέρεια, αλλά η πιο ένδοξη και ονομαστή έγινε «Η Μεγάλη του Γένους Σχολή», που ιδρύθηκε από τον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, ύστερα από την κατάληψη της Πόλης από τους Τούρκους, σαν ένα προνόμιο προς τους Χριστιανούς από τον Μωάμεθ τον Β . Μεγάλη σπουδαιότητα είχε και η Ιερατική «Σχολή Χάλκης» από την ονομασία του νησιού Χάλκη, ενός από τα Πριγκηπονήσια.
Αλλά και οι σχολές ξένων γλωσσών ήσαν σημαντικές. Στα 1910 ιδρύθηκε η «Εθνική Σχολή Ξένων Γλωσσών και Εμπορίου», ενώ το «Ελληνογαλλικον Λύκειον» του Χατζηχρήστου, που ιδρύθηκε στα 1860, μετατράπηκε στα 1911 σε «Εθνικόν Ελληνογαλλικόν Λύκειον». Υπήρχαν επίσης και σχολές των ξένων παροικιών, όπως Η «Ροβέρτειος Σχολή», το «AMERICAN COLLEGE» για κορίτσια και άλλα. Κοντά στις σχολές αυτές πρέπει να προστεθούν και η «Ζωγράφειος Σχολή» και το «Μσράσλειον» με χορηγία του Γρ. Μαρασλή.
Ήταν ακμαία και η τυπογραφική και δημοσιογραφική κίνηση στην Κωνσταντινούπολη. Τα πρώτα τυπογραφεία τα ίδρυσαν Εβραίοι από το 1503. Στα 1627, ο περίφημος Πατριάρχης και ελεύθερο πνεύμα Κύριλλος Λούκαρις ίδρυσε το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο στα Πατριαρχεία για την εκτύπωση ιερατικών βιβλίων και πρώτος αυτός εξέδωκε ένα φυλλάδιο, είδος εφημερίδας, «γαζέτας». Η προσπάθεια αυτή του Κύριλλου σταμάτησε με το τραγικό τέλος του εξαίρετου ιερωμένου. Στα 1827 γίνεται μια απόπειρα για έκδοση εφημερίδας, αλλά οι τουρκικές αρχές καταστέλλουν κάθε κίνηση προς το σκοπό αυτόν. Μόλις στα 1854 αρχίζει δειλά-δειλά να εμφανίζεται η δημοσιογραφία των Ελλήνων της Πόλης. Οι εφημερίδες που εκδόθηκαν ήσαν:
1- Τηλέγραφος (1854),
2) Ανατολικός Αστήρ (1861-1890),
3) Ομόνοια,
4) Βυζαντίς,
5) Νεολόγος (1866-1897-1923) που εκδόθηκε από τους Στ. Βουτυρά Βρεττό και Βαφειάδη - μεταφέρθηκε στα 1897 στην Αθήνα και αργότερα επανήλθε στην Κωνσταντινούπολη για να κλείσει οριστικά στα 1923.
Στην Ελλάδα εκδόθηκε ο «Νεολόγος» στην Αθήνα (1919-1920) από τον Α. Βουτυρά και στη Θεσσαλονίκη στα 1925 από τον Αλ. Σ. Βουτυρά. 6) Αυγή (1866), που μετονομάσθηκε σε «Κωνσταντινούπολις»,
7) Θράκη,
8) Επιθεώρηση,
9) Νέα Επιθεώρηση,
10) Ταχυδρόμος,
11) Κόσμος,
12) Βόσπορος,
13) Πρόοδος (1908),
14) Πρωία (1909).
Επίσης, από τους Κωνσταντινουπολίτες τον Κ.Γ. Μακρίδη και τον Α.Ι. Αιγίδη εκδόθηκε στην Αθήνα, στα 1926, η «Ελληνική Ανατολή».
Γιώργος Λαμψίδης
Κατά το 1919, η Κωνσταντινούπολη έφθασε να έχει 1.200.000 κατοίκους, από τους οποίους, Έλληνες 400.000 (στα 1914 οι κάτοικοι έφθαναν μόλις το 1.000.000, απ’ τους οποίους Έλληνες 280.000, Τούρκοι 400.000, Αρμένιοι 150.000, Ισραηλίτες 50.000 και 150.000 διάφοροι).
 |
| Η σχολή της Χάλκης |
Αυτό το παντοειδές εισαγωγικό και διαμετακομιστικό εμπόριο βρισκόταν στα χέρια των Χριστιανών (Ελλήνων, Αρμενίων, Ευρωπαίων) και Ισραηλιτών.
Συνυφασμένες μ' αυτή τη πυκνή συναλλακτική κίνηση ήταν η ολοένα αυξημένες τραπεζικές εργασίες. Οι τράπεζες της Κωνσταντινούπολης ήσαν, στην πλειοψηφία τους ελληνικές. Ο Κ. Κουκίδης, στο περιηγητικό του έργο «Κόσμοι της Ανατολής» σημειώνει τη σημαντική παρουσία των ελληνικών τραπεζών: «Ακόμα από τον περασμένο αιώνα οι Έλληνες τραπεζίτες κινούσαν στην αγορά της Πόλης επιδέξια τα νήματα των δικτύων τους για την αποκοδομή πλουσιώτατης εσοδείας. Έφτασαν να εισχωρήσουν στα παλάτια του διβανίου
και των πασάδων, που είχαν απύθμενες ανάγκες. Αναφέρονται ως ιδρύματα μεγάλης προκοπής η «Τράπεζα Κωνσταντινουπόλεως» (Ανδρέα Συγγρού, Στεφ., Σκουλούδη και Γ. Κορωνιού), η «Εταιρία Συναλλαγμάτων και Αξιών» (Ευστ. Ευγενίδη) και οι τραπεζικοί οίκοι, εργαζόμενοι ο καθένας χωριστά, του Γ. Ζαρίφη, του Κων. Καραπάνου, του Χρηστάκη Ζωγράφου, του X. Μαυροκορδάτου, του Α. Βλαστού, του Β. Νεγρεπόντη και του Ζαννή Στεφάνοβικ Σκυλίτση.
»Η ελληνική τραπεζική παρουσία ήταν προσαρμοσμένη με τους νέους καιρούς, που απαιτούσαν επαφή με το ευρύ κοινό, συναλλαγές και με μικρά ποσά, παντοειδείς εξυπηρετήσεις, αδιάκοπη σφυγμομέτρηση... Στη νέα πορεία αυτή ήλθε πρώτη η «Τράπεζα Αθηνών» το 1908, με το υποκατάστημά της στον Γαλατά... Δεν άργησε να κερδίση την εύνοια του ελληνικού κοινού και να συγκεντρώση το διαθέσιμο χρήμα του...».
Με παρόμοια οικονομική δραστηριότητα το ελληνικό στοιχείο της Πόλης οργάνωσε και την εκπολιτιστική και πνευματική του ζωή, με γενναίες παροχές από τους πλούσιους Έλληνες και τις αδελφότητες που συστήθηκαν σε όλα σημεία της Τουρκίας για την ίδρυση γηροκομείων, σχολείων, συσσιτίων για τους ενδεέστερους, οικοτροφείων, ορφανοτροφείων κλπ.
Στον εκπαιδευτικό τομέα η πρόοδος ήταν αξιοσημείωτη. Η προσπάθεια ήταν να μη αφομοιωθεί ο ελληνικός πληθυσμός, να μη μειωθεί, να διατηρήσει τη γλώσσα και την ένδοξη καταγωγή του. Στα 1874 συστάθηκε η Φιλεκπαιδευτική Εταιρία «Παλλάς», όπου ίδρυσε το φερώνυμο εκπαιδευτήριο, με διεύθυνση της Σαπφούς Λεονταρίτη, διεύθυνση, που την κράτησε εικοσιπέντε χρόνια.
Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στη μόρφωση των γυναικών, (όταν στη μητροπολιτική Ελλαδα θεωρούνταν ντροπή να... μορφωθεί η γυναίκα). Ο «Σύλλογος υπέρ της γυναικείας παιδείας» ίδρυσε στα 1875 το διδασκαλείο θηλέων, το «Ζάππειο» (με χορηγία του Κ. Ζάππα), που πρώτη διευθύντριά του έγινε η Καλλιόπη Κεχαγιά. Σε λίγο ιδρύθηκε το «Ιωακείμειον Παρθεναγωγείον» στα 1878, με την υποστήριξη του Πατριάρχη Ιωακείμ.
Πέρα από αυτά τα σχολειά, στα οποία φοιτούσαν κορίτσια κάποιας υψηλής εισοδηματικής τάξεως, που προορίζονταν κυρίως για δασκάλες, για τη διάδοση της ελληνικής Παιδείας στα ενδότερα της Τουρκίας, ακόμα και στην κυρίως Ελλάδα, δημιουργήθηκε και ένα σχολείο, το «Παρθεναγωγείον των Απόρων Κορασίδων», που μετονομάσθηκε σε λίγο, σε «Κεντρικόν Παρθεναγωγείον».
Υπήρχαν δεκάδες και δεκάδες άλλες σχολές μέσα στην Κωνσταντινούπολη και στην περιφέρεια, αλλά η πιο ένδοξη και ονομαστή έγινε «Η Μεγάλη του Γένους Σχολή», που ιδρύθηκε από τον Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, ύστερα από την κατάληψη της Πόλης από τους Τούρκους, σαν ένα προνόμιο προς τους Χριστιανούς από τον Μωάμεθ τον Β . Μεγάλη σπουδαιότητα είχε και η Ιερατική «Σχολή Χάλκης» από την ονομασία του νησιού Χάλκη, ενός από τα Πριγκηπονήσια.
 |
| ΖΑΠΠΕΙΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ |
Ήταν ακμαία και η τυπογραφική και δημοσιογραφική κίνηση στην Κωνσταντινούπολη. Τα πρώτα τυπογραφεία τα ίδρυσαν Εβραίοι από το 1503. Στα 1627, ο περίφημος Πατριάρχης και ελεύθερο πνεύμα Κύριλλος Λούκαρις ίδρυσε το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο στα Πατριαρχεία για την εκτύπωση ιερατικών βιβλίων και πρώτος αυτός εξέδωκε ένα φυλλάδιο, είδος εφημερίδας, «γαζέτας». Η προσπάθεια αυτή του Κύριλλου σταμάτησε με το τραγικό τέλος του εξαίρετου ιερωμένου. Στα 1827 γίνεται μια απόπειρα για έκδοση εφημερίδας, αλλά οι τουρκικές αρχές καταστέλλουν κάθε κίνηση προς το σκοπό αυτόν. Μόλις στα 1854 αρχίζει δειλά-δειλά να εμφανίζεται η δημοσιογραφία των Ελλήνων της Πόλης. Οι εφημερίδες που εκδόθηκαν ήσαν:
1- Τηλέγραφος (1854),
2) Ανατολικός Αστήρ (1861-1890),
3) Ομόνοια,
4) Βυζαντίς,
5) Νεολόγος (1866-1897-1923) που εκδόθηκε από τους Στ. Βουτυρά Βρεττό και Βαφειάδη - μεταφέρθηκε στα 1897 στην Αθήνα και αργότερα επανήλθε στην Κωνσταντινούπολη για να κλείσει οριστικά στα 1923.
Στην Ελλάδα εκδόθηκε ο «Νεολόγος» στην Αθήνα (1919-1920) από τον Α. Βουτυρά και στη Θεσσαλονίκη στα 1925 από τον Αλ. Σ. Βουτυρά. 6) Αυγή (1866), που μετονομάσθηκε σε «Κωνσταντινούπολις»,
7) Θράκη,
8) Επιθεώρηση,
9) Νέα Επιθεώρηση,
10) Ταχυδρόμος,
11) Κόσμος,
12) Βόσπορος,
13) Πρόοδος (1908),
14) Πρωία (1909).
Επίσης, από τους Κωνσταντινουπολίτες τον Κ.Γ. Μακρίδη και τον Α.Ι. Αιγίδη εκδόθηκε στην Αθήνα, στα 1926, η «Ελληνική Ανατολή».
Γιώργος Λαμψίδης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου