Για τοι Γυναίκ’ς τή Σάντας

Σανταίες στον Θερισμό (γύρω στα 1905)

Το κρίμα μ ’ θα ’τονε βαρύν, η αμαρτία μ’ πλέον,
 τιδέν αν ’κι θα έγραφτα, για τοι γυναίκ’ς τη Σάντας.
Για τα κορτσόπα τη Σαντάς τα χιλοπροκομμένα,
 φωταχτέρα, παντέμορφα, η τσάμα ως τα μέσα.
 Κόκκινον μήλον πρόσωπον και το πόι φυτανένεν
 η θωρέα περήφανον, η καλατσή μελένεν.
Για τοι νυφάδας τ’ έμορφους, χωρίς άντραν π’εζήναν,
κι άμον δουλάδας είχαν άτ’ς τα δουλείας να ’ποίν’ναν,
νυφάδες που κι εχάρανε τον ψεύτικον τον Κόσμον.
Χαράς πρόσωπον κι έλεπαν βαρυκαματιγμένοι,
 αμουρατσούζ’ και άχαροι, καταφαρμακωμένοι.
Νυφαδόπα κρύα νερά ’συρ’ναν την μαναχίαν,
 εδέβαζαν τα χρόνα ’τουν με την αροθυμίαν.
Χορτοθερί’ ενούσανε κι επέγνανε ’ς σο θέρος
τα μερτικά ’τουν να θερίζ’ν ’ς σα πράσινα λιβάδα.
Εθέριζαν και έκλαιγαν κι επικρομοιρολόϊναν,
για τοι πεκιάρ’τς, τοι νεόπαντρους, τα νέϊκα τα παιδία,
π’επέγ’νανε ’ς σο έρημον ’ς σό τσόλ’ την ξενιτείαν.
Τ’ορμάνα  εμουρδούλιζαν, εσείοντον ο τόπον
κι η ξενιτειά έτον μακρά κι εκεί λαλά κι επέγ’νεν.
Τα δακρόπα ’τουν έτρεχαν, έκαιγαν τα χορτάρα
και μάραιναν τα μάραντα κι εμάραιναν τα φύλλα.
Τα μανουσάκια εχάνανε τη μοσχομυρωδίαν
και τα πουλλόπα τη Θεού το γλυκύν τη λαλίαν.
 Έκλαιγαν κι εκαλάτσευαν με τη ραχί’ τα δέντρα
κι εχώριζαν οι άχαροι κάθα εις το σπεντάμ ’ν-ατ’ς.
Επαρακάλ ’ναν κι έλεγαν Θεού παρακαλίας:
-Σπεντάμ’-ιμ, σαριλάεψον και βάψον τα φυλλόπα σ’,
ας ’ίνταν κίτρινα χρυσόν, να χρυσών’ς το καρδόπο μ ’,
 να χαίρουμαι η άχαρος, θα ’ρται τ’εμόν τ’αρνόπον
 κι ας σην ήην ς’ σον ουρανόν να χαίρεται το ψόπο μ'.
 Τα δάκρα τ’ εκεινέτερα, μαύρον θολόν ποτάμι,
 επέρ’νεν τα ταρτόπα ’τουν, γαλένιζεν τα ψήα!
Κι όνταν εχόρταζαν την κλαίη και την μοιρολοίαν
 χαϊκούρευαν κι εγέλαναν κι εβγάλ ’ναν τραβωδίας.
 Ετραβώδ’ναν για την εγάπ’, το γλυκύν την αγκάλαν
 κι όλα ντο δίγ’νε την χαράν, 'ς έμορφον τη νεότην.
Σ’ ολημέρα κατήβαιναν αφκά ’ς σα κρέν’ πεγάδα
και ’γούρενανε το χορόν και μαναχοί τραβώδ’ναν
 και μαναχοί εχαίρουσαν μακρά’ ασ’σοί γεροντάδας.
Όλ’ με τ’ αγούρτ’ς εχαίρουσαν και κείν’ με τοι γραιάδας.
 Εσκούσαν ’ς σα βρατέρα ’πάν’ επέγ’ναν ς’ σο χωρίον,
 φορτωμέν’ τα σαλάκια ’τουν, χορτάρα για το βίον.
Εκεί πα ενέμεναν άτ’ς τη κοσμί’ τα δουλείας,
 τα ζά, τ’ οσπίτ', τα πεθερ’κά και τα μωρολοΐας.
Χωρίς χαράν εζήνανε με τα τυραννισίας,
εποίν’νανε αγουρακά και βαρέα δουλείας.
Χουσμέτευαν τα πεθερ’κά με το καλόν καρδίαν,
τοι ρουγμέν’ς για να βοηθούν εποίν’ναν αργατείαν.
Τα σκολεία εγάπαναν άμον τα εγκλησίας,
’ς σον δάσκαλον και ’ς σον ποπάν είχανε τρανόν σέβας.
 Γραμμόπα πα εμαθάνανε, ολίγα πα αν  έσαν.
Το τυφάγκ’ εγουλάνευαν με τ’ αγούρτ’ς έναν κι έναν
 και γιάν-γιανά πολέμαναν άξια παλληκάρα.
Φόβος ντο έτον κι έξεραν, τυφάγκ’πα όνταν κι είχαν
επέρνανε ’ς σά χέρα ’τουν πέτρας, ραβδία, ξύλα
 και λιθάρα εκύλιζαν, φοβέριζαν Τουρκάντας,
Άφοβοι και ’κοδέσπαινες, τίμιοι και μαννάδες
άξιοι και παντάξιοι, παλληκαρίων μάνες.
Γαρήδες, άμον τή Σαντάς, πουθέν’ ς’σόν κόσμον κι έσαν!

Για τις Γυναίκες της Σάντας
Βαρύ θα ’ταν το κρίμα μου, βαρύτερη αμαρτία,
 αν δε θα ’γραφα τίποτε εγώ για τις Σανταίες.
Για τα κορίτσια της Σαντάς τα χιλιοπροκομμένα,
 αστραφτερά, πανέμορφα, πλεξίδες ως τη μέση,
 πρόσωπο κοκκινόμηλο, κορμί κυπαρισσένιο,
με τη θωριά περήφανη και τη μιλιά μελένια.
Για τις νύφες τις όμορφες που ζούσαν δίχως άντρες
και σαν δούλες τις είχανε, να κάνουν τις δουλειές τους,
 νυφάδες που δεν χάρηκαν τον ψεύτικο τον κόσμο.
Ποτέ τους δεν χαιρότανε και βαριά κουρασμένες
ούτε όνειρα, ούτε χαρά, καταφαρμακωμένες.
Νυφάδες σαν τα κρύα νερά ζούσαν στην μοναξιά τους
και περνούσαν τα χρόνια τους διαρκώς νοσταλγώντας.
Ιούλιο αρχίζανε, πηγαίνανε στο θέρος,
να θερίσουν τα χόρτα τους στα πράσινα λιβάδια.
 Θερίζανε και κλαίγανε, πικρομοιρολογούσαν,
 ανύπαντρους και νιόπαντρους, τα νεαρά τ’ αγόρια
 που φεύγανε και πήγαιναν στην έρμη ξενιτιά.
Αχολογούσαν τα βουνά, εσειότανε ο τόπος
κι η ξενιτιά ήταν μακριά, δεν πήγαινε η λαλιά τους.
Τα δάκρυά τους έτρεχαν, έκαιγαν τα χορτάρια
και μάραιναν τ’ αμάραντα και μάραιναν τα φύλλα.
Οι αγριοβιόλες του βουνού χάναν τη μυρωδιά τους
 και τα πουλάκια του Θεού τη γλυκιά τη λαλιά τους.
 Έκλαιγαν και μιλούσανε με του βουνού τα δέντρα,
 ξεχώριζε η κάθε μια κι έπαιρνε μια σφενδάμη.
Παρακαλούσε κι έλεγε, Θεοπαρακαλούσε:
-Σφενδάμη μου, κιτρίνισε, βάψε τα φυλλαράκια,
 κάντα κίτρινα σαν χρυσά, για να χαρεί η καρδιά μου,
 για να χαρώ η άμοιρη, που θα ’ρθει ο καλός μου
 κι από τη γη στον ουρανό να χαρεί η ψυχή μου.
Τα δάκρυά τους γίνονταν μαύρο, θολό ποτάμι,
τις έπαιρνε τον πόνο τους, τις έφερνε γαλήνη.
Κι όταν η ψυχή χόρταινε, κλάμα και μοιρολόγι,
 χαχάνιζαν, γελούσανε, βγάζανε τραγούδια.
Τραγουδούσαν τον έρωτα, την γλυκιά την αγκάλη
 κι όλα που δίνανε χαρά στην όμορφη τη νιότη.
Το μεσημέρι πήγαιναν στα κρύα τα πηγάδια
 και στήνανε εκεί χορό και μόνες τραγουδούσαν
 και μοναχές χαιρόντανε μακριά από τους γέρους.
Όλες με άντρες χαίρονταν κι αυτές με τις γριές.
Και κατά το απόγευμα γύριζαν στο χωριό τους,
 στην πλάτη τους το φόρτωμα, χορτάρια για το βιό τους.
 Εκεί πάλι περίμεναν του κόσμου οι δουλειές:
ζώα, σπίτι, πεθερικά και τα μικρά παιδιά.
Χωρίς χαρά  ζούσανε, όλο με τυραννία,
 κάνανε πολύ βαριές και αντρικές δουλειές.
Κοίταζαν τα πεθερικά μ’ όλη τους την καρδιά,
ανήμπορους βοήθαγαν πάντοτε θεληματικά,
Τα σχολεία αγαπούσανε ωσάν τις εκκλησίες,
 στον δάσκαλο και στον παπά είχανε σεβασμό
και γράμματα μαθαίνανε, έστω κι αν ήσαν λίγα.
Στα όπλα ήσαν έμπειρες, ένα κι ένα με άντρες,
 δίπλα-δίπλα πολέμαγαν, άξια παλικάρια,
Από φόβο δεν ήξεραν, όταν δεν είχαν όπλο,
παίρνανε στα χέρια τους πέτρες, ραβδιά και ξύλα,
 κοτρώνες  κυλούσανε, φοβέριζαν τους Τούρκους,
 Άφοβες και νοικοκυρές, τίμιες και μανάδες
 άξιες και πανάξιες, παλικαριών μανάδες.

Γυναίκες ωσάν της Σαντάς δεν βρίσκονταν στον κόσμο!

Πόπη Τσακμακίδου-Κωτίδου
Φιλόλογος