Ο Πολυπαθής Ελληνισμός του Πόντου. Θεοφύλακτος Θεοφύλακτος (ΜΕΡΟΣ 2ο)

Αρμενική Γενοκτονία

Ήτο περί τα τέλη Απριλίου 1914. Κάποια μυστηριώδης φήμη διαδοθείσα εκράτει εν απογνώσει τους Έλληνας. Είχε διαδοθή, ότι διενεμήθησαν ενσφράγιστοι φάκελλοι εις όλους τους μουχτάρηδες των πόλεων και των χωρίων με την ρητήν εντολήν και επί ποινή θανάτου να μη τολμήση κανείς να άνοιξη τους φακέλλους τούτους πριν ή δοθή υπό της Κυβερνήσεως η επί τούτω διαταγή. Οποίος αναβρασμός, οποία αγωνία κατείχε τότε το ομογενές στοιχείον, είναι απερίγραπτον. Πρόκειται άραγε περί απελάσεων; Πρόκειται περί σφαγών; Ούτε ήτο κανείς εις θέσιν να γνωρίζη. Οι Νεότουρκοι ωργίαζον κυριολεκτικώς. Εσκόπουν να προκαλέσουν τον πανικόν παρά τοις ημετέροις και να τους εξαναγκάσουν να εγκαταλείψουν τον τόπον. Εμήνυον δια καταλλήλων προσώπων εις τους διαφόρους προκρίτους, με τους οποίους τα πρόσωπα ταύτα προσεποιούντο, ότι είναι φίλοι των, να εγκαταλείψουν την χώραν, διότι οι Νεότουρκοι σκέπτονται δι’ αυτούς κακά. Τοιουτοτρόπως ομογενείς τινες εγκατέλειψαν τας οικίας και τα καταστήματα των και ανεχώρησαν εις Ρωσσίαν.

Η αναχώρησις όμως (σ. σ. για τη Ρωσία, τον Απρίλιο του 1914) δεν ήτο τόσον εύκολος δι’ όλους τους ομογενείς και η μέθοδος αύτη των Νεοτούρκων, της προκλήσεως του πανικού παρά τοις ημετέροις, δεν ετελεσφόρησεν, όπως αλλαχού, διότι δεν υπήρχε κατάλληλος τόπος προς μετανάστευσιν. Διήρχοντο λοιπόν μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας τον μετέπειτα χρόνον οι δυστυχείς Έλληνες, εναγωνίως αναμένοντες να επέλθη η επικρεμαμένη επ’ αυτών συμφορά. Και ανεκουφίσθησαν ολίγον όταν είδον αργότερον, ότι οι ενσφράγιστοι φάκελλοι αφεώρων την επιστράτευσιν, ήτις δια πρώτην φοράν επρόκειτο να εφαρμοσθή εις το εκπο-λιτισμένον (;) πλέον κράτος της Τουρκίας κατά το Γερμανικόν σύστημα. Τούτο εγνώσθη εκ των υστέρων την 21 Ιουλίου 1914, ημέραν της επιστρατεύσεως. Ετοιχοκολλήθη λοιπόν εις όλας τας οδούς και εις όλας τας γωνίας το διάγγελμα της επιστρατεύσεως με τα διάφορα χρώματα και την χείραν του Προφήτου. Και εντεύθεν πλέον άρχεται η εφαρμογή του μεθοδικωτέρου εξοντωτικού συστήματος, το οποίον εφεύρον και ανήγαγον εις περιωπήν οι Νεότουρκοι κατά των ταλαιπώρων Χριστιανών. Εποχή Παθών δια τον Ελληνισμόν του Πόντου αρχίζει από της ημέρας ταύτης. Η εις τον πόλεμον συμμετοχή της Τουρκίας ήτο το μέσον ακριβώς, εις ό προ πολλών μηνών απέβλεπον και προπαρεσκευάζοντο οι Νεότουρκοι προς εφαρμογήν του σατανικού σχεδίου της βαθμιαίας και ολοκληρωτικής εξοντώσεως παντός Ελληνικού. Ο τρόπος και η ενέργεια της στρατιωτικής κινητοποιήσεως του Ιουλίου 1914 και αι στρατιωτικαί επιτάξεις απέδειξαν ευθύς εξ αρχής τας σκέψεις και τα φρονήματα της Κυβερνήσεως. Γενική στρατολογία αφήρπασεν από τας οικογενείας των όλους τους από 20 έως 45 ετών άνδρας, άνευ εξαιρέσεων.

Δι' άλλης δε διαταγής αι μετά των λοιπών στοιχείων στρατευμένοι Χριστιανοί ούτοι στρατιώται αφωπλίζοντο ως ύποπτοι και απεστέλλοντο να αποτελέσουν τα ιστορικά δια την Τουρκικήν θηριωδίαν εργατικά Τάγματα, τα αποδεκατίσαντα άνευ υπερβολής είκοσι πέντε χιλιάδας Ποντίων.

Άλλα σατανικά σχέδια και εδώ. Εις τους εκ των πόλεων και τους προκρικωτέρους εδεικνύετο κάποια επιείκεια, την οποίαν ενίσχυε πολλάκις η δωροδοκία προς τον προϊστάμενον ταγματάρχην και τοιουτοτρόπως πάσα φωνή διαμαρτυρίας, άλλως τε ασκόπου, και εκ μέρους εκείνων, οι οποίοι ήσαν εις θέσιν να διαμαρτυρηθούν δια τα δεινά, τα οποία υφίσταντο, εματαιούτο.

Δια τούτο πολλοί εκ των πόλεων καταγομένων εσώθησαν, αλλά το 95% των αγροτών απέθανον.

A ι δε λεγόμεναι επιτάξεις ουδέν άλλο ήσαν, ειμή ληστεία νομιμοποιηθείσα, εφεύρεσις νεοτουρκική, δια της οποίας τα καταστήματα των ομογενών εγυμνώθησαν καθ'ολοκληρίαν. Επετάσσοντο εξ ίσου τα είδη ιματισμού και είδη πολυτελείας, κοσμήματα και ο,τιδήποτε άλλο ήτο δυνατόν να ευρεθή εν τη αγορά εις μόνα τα καταστήματα των ομογενών.

Η ιταμότης, μεθ’ ής κατηργήθησαν αι διομολογήσεις αφ’ ενός και η αγρία τρομοκρατία, η οποία από της πρώτης ημέρας εδημιουργήθη τοσούτουν επτόησαν τους δυστυχείς χριστιανικούς πληθυσμούς, ώστε ούτε δια τας επιτάξεις ούτε δι’ οιανδήποτε άλλην αυθαιρεσίαν ετόλμων να διαμαρτυρηθούν συλλογιζόμενοι, ότι αι εξαιρετικαί περιστάσεις δεν επέτρεπον να δημιουργήσουν επεισόδια. Δια τούτο πολλάκις εσιώπων και όταν ο διενεργών την επίταξιν δεν ηυδόκει να δώση εις αυτούς την σχετικήν απόδειξιν, εις την οποίαν άλλως τε δεν έδιδαν και καμμίαν σημασίαν.

Εάν λάβη τις όλα ταύτα υπόψη, και την προ του πολέμου ακόμη ως και του εμπορικού αποκλεισμού οικονομικήν κατάστασιν, εννοεί πληρέστατα την απελπιστικήν θέσιν των ημετέρων, οπόταν εις όλα αυτά προσετίθεντο παντοειδείς φορολογίαι, τας οποίας επέβαλλον εις τους χωρικούς και αστούς.

Τραπεζούντα πριν το 1914

Ό,τι δε επεδείνωσεν έτι περισσότερον την κατάστασιν ήτο, ότι πάσα συγκοινωνία και επικοινωνία μετά της ομοδόξου Ρωσσίας, όπου μεγάλη μερίς  των ξενιτευομένων Ποντίων εργαζόμενοι συνετήρουν τας εν Πόντω οικογενείας αυτών, απεκλείσθη.

Απέναντι τοιαύτης αλγεινής καταστάσεως η ιδιωτική πρωτοβουλία εις τας ελληνικάς κοινότητας έπραξε το κατ’ αυτήν. Η αντιμετώπισις όμως καταστάσεως απήτει πολλά οικονομικά μέσα, τα οποία μόνον μία Κυβέρνησις ήτο εις θέσιν να παράσχη. Της τοιαύτης δε στοργής εκ μέρους της Κυβερνήσεως δεν ήτο δυνατόν να κριθούν άξιοι οι δυστυχείς γκιαούρηδες.

Τουναντίον αι πολεμικαί ανάγκαι επεσώρευον δεινά, δια να επιδεινώσουν την θέσιν των ομογενών, όχι πλέον των ομογενών — ανδρών, διότι τοιούτοι εις τα χωρία δεν υπήρχον πλέον, αλλά των ομογενών γυναικών αυτών. Και επετάσσοντο αι γυναίκες και οι γέροντες δι’ υποζύγια δια να μεταφέρουν επί χειροκινήτων αμαξών και εις κατεστραμμένας οδούς, πολλάκις δε και επί των ράχεών των πολεμοφόδια από σταθμού εις σταθμόν, υπό την μάστιγα του θηριώδους τσαούση, η οποία επλατάγιζε απηνής κατά παντός και πάσης αν τυχόν εστέκετο δια να αναπνεύση από τον κάματον και το δυσανάλογον προς τας δυνάμεις της βάρος.

Τρεις μήνας διήρκεσεν εις τα ενδότερα της Τραπεζούντος χωρία το ατιμωτικόν αυτό μαρτυρολόγιον, από το οποίον απεδεκατίσθησαν και οι υπολειφθέντες άνδρες και γυναίκες εν μέσω των ύβρεων και των προπηλακισμών των απαίσιων χωροφυλάκων, οι οποίοι συνώδευον το θλιβερόν καραβάνιον των γυναικών.

Καθ’ όν δε χρόνον τα γυναικόπαιδα έστενον υπό το άχθος τοιούτων καταναγκαστικών έργων, ο στρατολογηθείς άρρην πληθυσμός, τα εργατικά τάγματα, εμαρτύρει άλλο μαρτύρι-ον επί των κορυφών των χιονοσκεπών ορέων της Ζύγανας και το Κοπ Νταγ, υποχρεούμενος εν χειμώνι, πειναλέος και ρακένδυτος, να αποκαθάρη την χιόνα της οδού και να σύρη

ως υποζύγιον τας διερχομένας αμάξας και αυτοκίνητα. Και ενταύθα ο άγριος χωροφύλαξ με την μάστιγα ανακαλεί εις την τάξιν πάντα όστις εκ των αλγηδόνων και της πείνης άφηνε να διαφυγή κραυγή πόνου και ουχί διαμαρτυρίας.

Υπό τοιαύτας συνθήκας φαντάζεται κανείς οποία θα εδημιουργήθη κατάστασις, όταν εις όλα τα ανωτέρω δεινά προσετέθη η μεγάλη θεομηνία της επιδημίας του τύφου.

Εναντίον όλων των λοιπών δεινών ηδύνατο να ανθέξη η ανεκτικότης, η καρτερία και εργατικότης της φυλής μας. Προ τοιαύτης όμως θεομηνίας επτοήθησαν πάντες.. Μέχρι της εποχής εκείνης τους ημετέρους συνεκράτει εν τω στρατώ η αφοσίωσις η μεγάλη εις τας οικογενείας των, διότι ήσαν βέβαιοι, ότι θα εφηρμόζοντο αντίποινα εναντίον των οικογενειών των εν περιπτώσει λιποταξίας των. Αλλά προ του τοιούτου κίνδυνου, του βεβαιωτάτου θανάτου, το ένστικτον της αυτοσυντηρήσεως υπερίσχυσε του φίλτρου προς την οικογένειαν. Ήρχισαν λοιπόν να λιποτακτούν οι τολμηρότεροι και τούτους ηκολούθησαν αθρόοι οι υπολειφθέντες. Εάν δε υπάρχουν τινές οι οποίοι επέζησαν όλων αυτών των δεινών, ούτοι οφείλουν την ζωήν των εις την τολμηράν αυτήν επιχείρησιν. Το τοιούτον παρέσχεν αφορμήν να μεταφέρουν την εκδίκησιν εις άλλο σημείον οι αιμοδιψείς Τούρκοι.

Αι οικίαι των λιποτακτών επυρπολούντο, οι γέροντες γονείς εσύροντο εις τας φυλακάς, όπου ανηλεώς εβασανίζοντο, δια να ομολογήσωσι το κρησφύγετον των τέκνων των. Αι σύζυγοι υβρίζοντο, επροπηλακίζοντο και εν γένει δεν άφηναν βασανιστήρια, τα οποία δεν μετεχειρίσθησαν κατά των δυστυχών οικείων αυτών οι Τύραννοι.

Οι λιποτάκται εξ άλλου καταφυγόντες εις τα όρη απετέλεσαν βαθμηδόν, ιδίως εις τας περιφερείας, όπου εύρον ενθαρρυντικούς παράγοντας, ανταρτικά σώματα με σκοπόν την άμυνάν των κατά των Τούρκων και την προστασίαν των Χριστιανών εν γένει.

Μαρτύριον φοβερόν επέζησεν ο Ελληνισμός και κατά την αγρίαν και άνευ ομοίου εν τη ιστορία της ανθρωπότητος σφαγήν των αδελφών Αρμενίων, όπου τα όργια των Τούρκων είναι ακατονόμαστα και ανεκδιήγητα.

Υπό τοιαύτας συνθήκας διήρχετο την πρώτην περίοδο των Παθών του ο Ελληνισμός του Πόντου και ιδίως της Περιφερείας Τραπεζούντος. Και ήτο επόμενον υπό τας πιέσεις ταύτας να νοσταλγή κάποιαν απελευθέρωσιν. Τα βλέμματά του είχεν εστραμμένα προς την Μεγάλην Ρωσσίαν, η οποία πολλαχώς επροστάτευσε κατά διαφόρους εποχάς τον Ελληνισμόν του Πόντου. Όλας τας ελπίδας του είχεν αναθέσει εις αυτήν, μολονότι ενδομύχως εθλίβετο και επόνει δια την ενδεχομένην επίδρασιν του Πανσλαβισμού επί του ακραιφνούς εθνικού φρονήματος του Ελληνισμού του Πόντου.

Θεοφύλακτος Θεοφύλακτος

Επρόκειτο όμως περί ζωής ή θανάτου. Εναγωνίως ανέμενε την Ρωσσικήν κατοχήν, δια να απαλλαγή των τοσούτων και τοιούτων δεινών. Επι τέλους έφθασεν η πολυπόθητος ημέρα. Ήτο η 5η Απριλίου 1916. Έν τμήμα του Ελληνικού Πόντου κατελαμβάνετο υπό του Ρωσσικού στρατού, η δε πόλις Τραπεζούντος, η κλεινή πρωτεύουσα των Κομνηνών παρεδίδετο ως παρακαταθήκη εις τον Έλληνα Μητροπολίτην αυτής υπό του εσπευσμένως αναχωρήσαντος Βαλή Τζεμάλ Αζμή. Η κατοχή αύτη υπήρξεν αφορμή άλλων μαρτυρίων των Χριστιανών. Επωφελούμενοι της περιστάσεως και υπό το πρόσχημα στρατιωτικών αναγκών αι Τουρκικαί αρχαί δια της βίας απήγαγον μετ’ αυτών, υποχωρούντων, και τους Έλληνας κατοίκους τους ευρεθέντας εις την πολεμικήν ζώνην. Τοιουτοτρόπως δε χιλιάδες όλαι ομογενών διαφεύγοντες τα μαρτύρια και διαλανθάνοντες τας Τουρκικός αρχάς κατήρχοντο εις Τραπεζούντα, άλλαι δε πάλιν χιλιάδες κατηναγκάζοντο να ακολουθήσουν τους Τούρκους εις την υποχώρησίν των ενώπιον του προελαύνοντος Ρωσσικού στρατού.

Το κακόν επεδεινώθη, όταν και εκ μέρους των Ρωσσικών στρατιωτικών αρχών, δια στρατιωτικούς, ως έλεγον λόγους, διετάσσετο η εκκένωσις των εις την ζώνην του πυρός εμπιπτόντων χωρίων, τα οποία όλα σχεδόν ήσαν ελληνικά. Τοιουτοτρόπως και αι δια διαφόρων μέσων διαλανθάνοντες την προσοχήν των Τούρκων και εναπολειφθέντες εις τα χωρία των ηναγκάσθησαν να εγκαταλείψουν τας εστίας των και να κατέλθουν πρόσφυγες πλέον εις Τραπεζούντα. Εναλλάξ ηρημώθη όλη σχεδόν η επαρχία Ροδοπόλεως κατ’ αρχάς και η επαρχία Χαλδίας εις τα ενδότερα αργότερον. Η Τραπεζούς κατεκλύσθη από πρόσφυγας ...

Χιλιάδες πολλαί προσφύγων συνηθροίσθησαν από όλα τα μέρη εις την Τραπεζούνταν. Η Κοινότης Τραπεζούντος πιστή εις τας παραδόσεις της, παρ’ όλας τας οικονομικάς στενοχώριας της και την σκληράν αφαίμαξιν του Ελληνικού πληθυσμού της, δια του πολλαχώς και εν καιρώ πολέμου δράσαντος σωματείου της «Φιλόπτωχος Αδελφότης» ήλθεν εις επικουρίαν των δυστυχών τούτων προσφύγων, τους οποίους εστέγασεν εις διάφορα κοινοτικά οικήματα.

Επηκολούθησαν αθρόαι αι συνεισφοραί των πολυπληθών εν Ρωσσία κοινοτήτων, αι οποίαι έσπευσαν πάσαι να έλθουν εις ενίσχυσιν του κέντρου του Πόντου δια την περίθαλψιν των προσφύγων. Η εθνική αλληλεγγύη των Ελληνικών κοινοτήτων της Ρωσσίας υπήρξε κατά την περίοδον ταύτην της δυστυχίας ανωτέρα παντός επαίνου. Τόσα δε ήσαν τα συνεισφερόμενα ποσά, ώστε παρέσχον εις τους Έλληνας του τόπου την ευκαιρίαν να δείξουν τον γενναιόφρονα της Φυλής χαρακτήρα και το ανεξίκακον αυτής και εις αυτούς ακόμη τους προ μικρού δημίους της. Οι υπό των Τουρκικών Αρχών παρασυρθέντες κατά την φυγήν των εκ Τραπεζούντος Τούρκοι της περιφερείας, ταχέως ηννόησαν την συμφοράν της εγκαταλείψεως των εστιών των και καθ’ ομάδας επέστρεφον εις Τραπεζούντα. Άλλοι δε πάλιν εκ του εσωτερικού απηυδήσαντες από τας καταπιέσεις και την κακοδιοίκησιν, είτε προερχόμενοι εκ της περιοχής του στρατιωτικού μετώπου, οπόθεν απηλαύνοντο υπό των Ρωσσικών αρχών, κατέφευγον εις Τραπεζούντα, εις τρόπον ώστε παρά τον όγκον των ημε-τέρων προσφύγων συνηθροίσθησαν και πολλαί χιλιάδες Μουσουλμάνων τοιούτων, οι οποίοι στερούμενοι πάσης περιθάλψεως ευρίσκοντο εις αθλιεστάτην κατάστασιν.

Η γενναιοψυχία του Ελληνικού λαού δεν ηνέχθη να φθίνη άλλος λαός, τον οποίον ο φανατισμός ο εντέχνως εμφυτευθείς εις την ψυχήν του υπό κακούργων κυβερνητών μετέβαλεν εις θηρίον κατά των συνοίκων του. Τους περισυνέλεξε και τούτους η επί τούτω ορισθείσα υπό της Ελληνικής Κοινότητος Επιτροπή Προσφύγων και παρέσχε αυτοίς τα πρώτα βοηθήματα από το ταμείον της. Ενήργησε δε παρά τη Ρωσσική Κυβερνήσει εκ παραλλήλου προς τους Έλληνας πρόσφυγας να λάβη πρόνοιαν και περί των Μουσουλμάνων τοιούτων. Τοιουτοτρόπως χρηματικά βοηθήματα, στέγασις, ιατρική περίθαλψις παρεχωρούντο, εξ ίσου και προς τους ημετέρους, και προς τους Μουσουλμάνους πρόσφυγας υπό της Επιτροπής εις πλέον των 15 χιλιάδων. Εδώ έγκειται το μεγαλείον της Ελληνικής ψυχής·

Βραδύτερον δε, οπότε η Ρωσσική Κυβέρνησις απεφάσισε να έλθη επίκουρος εις τους πρόσφυγας του τόπου, η ημετέρα Επιτροπή έλαβεν υπό την προστασίαν της όλους τους πρόσφυγας τούτους, οι οποίοι μόνον ευγνωμοσύνην οφείλουν προς την Επιτροπήν και δι'αυτής προς το Ελληνικόν Έθνος.

Καθ’ ήν εποχήν ταύτα συνέβαινον εν Τραπεζούντι και τη περιφερεία της, η Τουρκική θηριωδία πέραν των συνόρων ελυμαίνετο το χριστιανικόν στοιχείον.