Ο παραθερισμός [*] στα παρχάρια

Ο παραθερισμός στα παρχάρια είναι το πιο παλιό έθιμο της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας, ίσως και της ανθρωπότητας. Αυτό το έθιμο το συ­νεχίζουν οι κτηνοτρόφοι των χωριών της Τραπεζούντας. Θα εξετάσουμε το έθιμο του παραθερισμού στα παρχάρια στην περιοχή του Όφη..

Οι χωρικοί του Τσορούκ, του χωριού που πήραμε ως υπόδειγμα, μαζί με χωρικούς της Τσάϊκαρας και των Σουρμένων, πηγαίνουν να παραθερί­σουν στα παρχάρια που βρίσκονται γύρω ή πάνω στο βουνό Μαντούρ, στις περιοχές των συνόρων του Μπαϊμπούρτ.

Η εποχή για να πάνε στα παρχάρια αρχίζει με τον λιώσιμο των χιονιών στα βουνά και ολοκληρώνεται το μήνα Μάιο, που από μια άποψη είναι ο καιρός που ξυπνά η φύση.

Τότε μια γλυκιά ανησυχία κυριεύει τους χωρι­κούς που ετοιμάζονται για το ταξίδι. Μερικές φορές βγαίνουν όλοι μαζί στο δρόμο παίρνοντας και τα ζώα τους, κι άλλοτε ένας ένας ή ανά μία-δύο ομά­δες.

Οι χωρικοί του Τσορούκ ανεβαίνουν στα παρχάρια του Τσουμαβάνκ, Χαζιμαγά και Αρπαλί. Το παρχάρι του Τσουμαβάνκ είναι μέσα στα όρια του Μπαϊμπούρτ και τα παρχάρια Χαζιμαγά και Αρπαλίκ μέσα στα όρια των Σουρμένων.

 Παλιά πήγαιναν σ' αυτά τα παρχάρια περπατώντας δυό μέ­ρες, ενώ τα βράδια έβρισκαν κατάλυμα στα χάνια που ήταν στο δρόμο. Σή­μερα ανεβαίνουν με φορτηγά ή με άλλα μεταφορικά μέσα· επιπλέον το ηλε­κτρικό ρεύμα και το τηλέφωνο έχουν φτάσει σ' αυτές τις περιοχές.

Παλιά ο παραθερισμός στα παρχάρια ήταν η κυριότερη πηγή εσόδων για το λαό του Όφεως καθώς σχεδόν αποκλειστικά ασχολούνταν με την κτηνοτροφία.

Στα παρχάρια μπορούσαν να τραφούν καλύτερα τα ζώα. Από το γάλα των ζώων που έβοσκαν εκεί έκαναν βούτυρο, τυρί, καϊμάκι  (κρέμα), στραγγιστό γιαούρτι και έτσι εξασφάλιζαν από το καλοκαίρι ένα μέρος των τροφίμων του χειμώνα.

Γι' αυτό τα τσαΐρια, δηλαδή τα λιβάδια, ήταν για τους χωρικούς το πολυτιμότερο μέρος των παρχαριών. Αυτός είναι  ο λόγος που κατά το παρελθόν, αλλά ακόμη και σήμερα, γίνονται καβγάδες, που μερικές φορές φτάνουν μέχρι την αιματοχυσία, για τη διεκδίκησή τους.

Οι χωρικοί που ανεβαίνουν στα παρχάρια μισθώνουν έναν ή δύο βο­σκούς για προσέχουν τα ζώα τους. Κάθε χωρικός είναι υποχρεωμένος να δώσει τα ζώα του σε ένα κοπάδι. Κάποιοι από τους χωρικούς μπορεί να μη μένουν στο παρχάρι. Σε αυτή την περίπτωση εμπιστεύονται τα ζώα σε έναν άλλο χωρικό στον οποίο πληρώνουν ένα αντίτιμο. Αυτόν που δίνει τα ζώα του σε έναν άλλο, για να τα προσέχει τον λένε περνεκτζή.

Όταν έρθει ο Αύγουστος, θερίζουν τα χόρτα που έχουν ωριμάσει στα λιβάδια και τα κατεβάζουν στα χωριά. Παλιότερα τα μετέφεραν φορτώνοντάς τα στην πλάτη τους, ενώ σήμερα χρησιμοποιούν μηχανοκίνητα μετα­φορικά μέσα.

 Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα πανηγύρια και οι γιορτές που γίνονται στα μισά της παραμονής στα παρχάρια, πριν έρθει ο καιρός να θερίσουνε τα "Καρνέσα" .

Αυτές οι γιορτές και τα πανηγύρια που λέγονται "γιαϊλά ορτασί" γίνο­νται στις 15 Ιουλίου δηλαδή ακριβώς το μεσοκαλόκαιρο. Οι χωρικοί ξεκι­νούν πεζοί από τα παρχάρια και τα χωριά τους μία μέρα πριν το πανηγύρι και συναντιούνται σε ένα ίσιωμα.

 Εκεί ανταλλάσσουν τρόφιμα και στη συ­νέχεια αρχίζουν το χορό, για να γιορτάσουν την ημέρα. Αργότερα επιστρέ­φουν στα μέρη από όπου ήρθαν.

Μια άλλη γιορτή είναι η γιορτή Καρνές. Όταν έρθει ο καιρός για το Καρνές οι χωρικοί ξεκινούν απ' τα χωριά τους ταυτόχρονα με τους χωρι­κούς που κατοικούν στα παρχάρια και ανταμώνουν σε ένα ίσιωμα του παρχαριού που λέγεται Σουλτάν Μουράτ.

 Η ημερομηνία του ανταμώματος είναι 7 Αυγούστου σύμφωνα με το ηλιακό ημερολόγιο, (20 Αυγούστου). Δεν υ­πάρχει προσυνεννόηση γι' αυτή την ημερομηνία, όμως όλοι οι κεμεντζετζήδες, οι τουλουμτζήδες οι ζουρνατζήδες και όσοι παίζουν φλογέρα μαζεύο­νται εκεί. Χορεύουν και τραγουδούν μέχρι να δύσει ο ήλιος.

KARAKAPAN

Τους δρόμους Όφη- Σουρμένων

 εγώ τους γνωρίζω·

να ανέβαινα στα παρχάρια τους

 να 'πινα τα κρύα νερά.

Τα νερά του Σουλτάν Μουράτ

μου καίνε την καρδιά·

μετρώ τις μέρες

που θα 'ρθεί το καλοκαίρι.

Τα κορίτσια ξυπνούν πρωί

κοιτάζουν στον καθρέφτη,

 ντύνονται, στολίζονται

και βγαίνουν στα παρχάρια.

Έ παρχάρια παρχάρια

 πιάσατε χορτάρι,

 καθώς πήγαινα στο στρατό

κλάψατε για μένα;

Όμως από πού προέρχεται η παράδοση αυτής της γιορτής και από πότε υπάρχει; Γνωρίζουμε ότι π.Χ. ο λαός της Τραπεζούντας, επομένως και του Όφεως, πίστευε σε πολλούς θεούς.

 Η λατρεία πολλών θεών της Α­νατολίας επικρατούσε και στην Τραπεζούντα. Ο πιο φημισμένος θεός όμως ήταν ο Απόλλων. Αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε από τα νομίσματα της αρχαίας Τραπεζούντας.

 Στη μιά όψη αυτών των νομισμάτων απεικονιζόταν η κεφαλή του Απόλλωνα και στην άλλη η πλώρη ενός πλοίου και μια σκα­πάνη. Επιπλέον αναγραφόταν στα ελληνικά: "Τραπεζούντιον".

Ας δούμε όμως ποιος είναι ο Απόλλων;

"Ο Απόλλων είναι ο πιο δημιουργικός Θεός· είναι αυτός που κατευθύ­νει τις μούσες, εμπνέει τη μουσική και τις μελωδίες, την ποίηση και τον χο­ρό και εν ολίγοις κάθε μορφή τέχνης."

Την εποχή του Βασιλείου του Πόντου είχαν δημιουργηθεί στην πρω­τεύουσά του, την Αμάσεια, πάρα πολλοί ναοί αφιερωμένοι στο Θεό Απόλ­λωνα, η μορφή του οποίου είχε αποτυπωθεί πάνω στα νομίσματα.
Σε αυτή τη γη βρίσκονται και οι τάφοι των Μιθριδατών βασιλέων. Είναι πολύ πιθα­νόν η σπηλιά που είχε λαξευτεί στα βράχια του Μπόζτεπε της Τραπεζού­ντας να ήταν ένας αρχαίος ναός του Απόλλωνα.
Ο Απόλλων ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς θεούς όχι μόνο στην Τραπεζούντα και τον Πόντο, αλλά και στην Ελλάδα. Εκτός των άλλων ήταν και ένας τοξότης που με το ασημένιο του τόξο μπορούσε με μιά βολή να πε­τύχει το στόχο.
Προφανώς οι Μιλήσιοι έφεραν μαζί τους στον Πόντο την λατρεία του Απόλλωνα και έκτισαν ναούς προς τιμήν του.
"Απόλλωνα, συ που στοχεύεις μακριά, με τ' ασημένιο τόξο
πότε ανεβαίνεις στις κορφές της Κύνθου με τα βράχια
κι άλλοτε τριγυρίζεις σε νησιά ανάμεσα σ' ανθρώπους
εσύ είσαι της Αυκίας και της αγαπημένης Μαιονίας ο αφέντης.
Κι η Μίλητος, η μαγευμένη πόλη στ' ακρογιάλι, κι αυτή δική σου.
Πόσους ναούς και πόσα δάση ιερά κατείχες
Δικές σου οι βουνοκορφές που βλέπουν τις πεδιάδες
Δικοί σου και τόσοι ποταμοί που τρέχουν προς τη θάλασσα"

Θερινή κατοικία στους πρόποδες του Κατσαλάχ.

Αλλά ας περάσουμε στον μύθο του Απόλλωνα που σχετίζεται με το θέμα μας:

"Ο Απόλλων κατέβηκε στους πρόποδες του Παρνασσού στα βόρεια του Κορινθιακού κόλπου, σε μια καταπράσινη πεδιάδα που την κάλυπταν πυκνά δάση. Εδώ υπήρχε ένας βωμός αφιερωμένος στη θεά Θέμιδα. Η θεά έδινε χρησμούς σε κείνον το βωμό. Όμως ένα δράκος, ένα θεριό που το λέ­γανε Πύθωνα, αλώνιζε στην περιοχή και κατέστρεφε όλα τα σπαρτά... Ο Α­πόλλων σκοτώνει τον Πύθωνα και ιδρύει ένα μεγάλο μαντείο στο μέρος ε­κείνο".

Και στην ιστορία του Ηροδότου γίνεται λόγος για μία γιορτή, τη γιορτή του Κάρνειου Απόλλωνα.  Αυτή γιορταζόταν και στη Σπάρτη τον Αύγουστο.

Βασιζόμενοι στις πηγές μπορούμε να υποθέσουμε ότι τα πανηγύρια Καρνές, που γίνονται τον Αύγουστο στον Όφι, αποτελούν συνέχεια της πα­ράδοσης της γιορτής του Κάρνειου Απόλλωνα.

Το Καρνές είναι η ψυχή των Οφλήδων που προστατεύουν με αποφασιστικότητα τα παρχάριά τους. Ε­ξάλλου η περίοδος που ωριμάζουν τα καρνέσα και αλλάζει η εποχή συμπί­πτει με το χρόνο της γιορτής.

Αυτή η περίοδος θεωρείται εποχή θερισμού των λιβαδιών. Πιθανότατα η ημέρα του ανταμώματος, να έχει τις ρίζες της σε αρχαία τελετουργία. Επομένως εκείνη την ημέρα μπορεί να τραγουδούν και να χορεύουν οι Οφλήδες για το Θεό Απόλλωνα που εμπνέει τη μουσική, τη μελωδία, την ποίηση, το χορό και εν ολίγοις κάθε είδους τέχνη.

'Ισως απ' την κορυφή του βουνού Μαντούρ να παρακολουθεί ο Θεός με μεγάλη ευ­χαρίστηση αυτήν τη γιορτή. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι το βουνό πήρε το όνομά του από τη Θεά του Πόντου Μα. Το βουνό της Θεάς Μα είναι το Μαντούρ.

---

*Σ.τ.μ. Παραθερισμός με την έννοια της παραμονής στα παρχάρια σε όλη την διάρκεια του θέρους και όχι με την έννοια των θερινών διακοπών.

**Σ.τ.ε. Καρνές: ονομάζεται έτσι η γιορτή του ανταμώματος στο παρχάρι Τσου- μαβάνκ, στο ίσιωμα Σουλτάν Μουράτ, αλλά και ένα είδος χόρτου που θερίζουν οι παρχαρέτ'.

Omer Assan

Ο Πολιτισμός του Πόντου.