Οι απόψεις για την ενότητα των Ποντίων (1ο Παμποντιακό Συνέδριο 28-29 Μαη 1961 Θεσσαλονίκη)

 Οδυσσέας Λαμψίδης

Στο περιοδικό «Ποντιακή Εστία», ο Χρήστος Κουλαουζίδης παρουσίασε πολύ συνοπτικά, αλλά και πολύ χαρακτηριστικά τις προσωπικότητες των εισηγητών, αρχίζοντας από τον πιο δυναμικό και ενθουσιώδη Οδυσσέα Λαμψίδη, που δεν ήταν εισηγητής, αλλά έκανε πολύ έντονη την παρουσία του με παρατηρήσεις και κρίσεις επί των εισηγήσεων:
...Το Συνέδριο, χώρια από την όψη της πρώτης, — όχι φυσικά ολόγιομης — πνευματικής δεξαμενής, μέσ’ την οποία λούστηκαν σύνεδροι κι ακροατήριο, είχε και την όψη προθήκης στην προβολή της Ποντιακής διανόησης.
Ο κ. Οδυσσέας Λαμψίδης της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, πρόσθεσε πολύ σ’ αυτό, με τις αγορεύσεις, τις απόψεις και τα κριτικά του σχόλια, πάνω στα θέματα της ημέρας.
Ιστορικός, με αξιόλογες κι ενδιαφέρουσες μελέτες — ο πρόεδρος κ. Νικολαΐδης τον παρουσίασε στους συνέδρους, σαν μια Ποντιακή πνευματική ελπίδα — ανάπτυξε με σαφήνεια και ευψυχία τις γνώμες του που ακούστηκαν με πολλή προσοχή, μα και με πολλές διαφωνίες απ’ άλλους ιστορικούς ερευνητές.
Είχε όμως και στιγμιαίες εκρήξεις, από κείνες που χαρακτηρίζουν τους πνευματικούς ανθρώπους, και που χωρίς πρόθεση και προκατάληψη, θίγουν και πικραίνουν πρόσωπα, τα οποία με την σοφία, την αντικειμενική κρίση, την στόχαση και την ενόραση, κι ακόμη με την κάθε είδους προσφορά τους στα Ποντιακά διαφέροντα και ιδιαίτερα την ειρηνοποιό εκδήλωση, επεβλήθησαν στο Ποντιακό πνευματικό στερέωμα.
Τέτοια είναι η θέση και τέτοιος  ο σεβασμός μας και η εκτίμησή μας στο πρόσωπο του κ. Ιωακείμ Σαλτσή.
Ο πρόεδρος κ. Στ. Νικολαΐδης στο σημείο αυτό δεν είναι αψεγάδιαστος. Νομίζω πως θα έπρεπε να έδινε την ευκαιρία και τον χρόνο στον σεβαστό φίλο κ. Σαλτσή που περισσότερο από τον γράφοντα - το λέγω μ’ απόλυτη βεβαιότητα — τον εκτιμά και τον αγαπά, να απαντήσει, σαν αρμόδιος και υπεύθυνος με δικαιώματα εισηγητής, σ’ όλες τις κριτικές πάνω στην εισήγησή του παρατηρήσεις των ομιλητών και φυσικά και στην ειδική περίπτωση του κ. Λαμψίδη που η έκρηξή του, αποτέλεσμα θιγείσης συγγραφικής φιλοτιμίας, στάθηκε ασυμβίβαστα στο ήθος και το ειδικό του βάρος.
Ο κ. Σαλτσής θα έλεγε με την ολύμπια γαλήνη του, την ηρεμία και τη φιλοσοφημένη διάθεση και τη γνώριμη ειλικρίνεια του, πως δεν είχε υπ' όψει του τα έργα του κ. Λαμψίδη, όπως και ο γράφων δεν τα γνώριζε, γιατί δεν κυκλοφόρησαν στη Βόρειο Ελλάδα και γιατί δεν έγινε στα γνωστά Ποντιακά έντυπα και φύλλα η σχετική κατάλληλη και εμφανής βιβλιοκρισία, αλλά ούτε και η απλή αγγελία της εκδόσεώς των.
Επίσης, πολυμαθής κι αντικειμενικός ρήτωρ, ο κ. Ηλίας Θεοφυλάκτου, δικηγόρος, εκπρόσωπος των Ποντίων Πειραιώς, εμφάνισε στο Συνέδριο με τις εποικοδομητικές κρίσεις και παρατηρήσεις ευρύ πεδίο σκέψης, ιστορική πληρότητα και άρτια νομική κατάρτιση.
Και με την ευκαιρία στάθηκαν καλοί ομιλητές οι καθηγητές κ. κ. Αλέξανδρος Δεληγιαννίδης, Χαρ. Λυσαρίδης και Παπαθεοδωρίδης, οι δικηγόροι κ. κ. Χαρ. Κιαγχίδης και Καστανίδης.
Στην κριτική του πάνω στο θέμα της πνευματικοκοινωνικής θέσης των Ποντίων, ο κ. Λαμψίδης με έκδηλη ανησυχία αναζήτησε τον ένα, τον αποδεδειγμένα ολοκληρωμένο πνευματικό οδηγητή που δεν έκαμε ακόμη την παρουσία του στο πνευματικοκοινωνικό Ποντιακό στερέωμα.
θα μου επιτρέψει να μη συμφωνήσω απόλυτα μαζί του... Έχουμε αρκετούς που μπορεί να μη δείχνονται μεγάλοι κι αναμφισβήτητα φτασμένοι κι ολοκληρωμένοι, μα αρκετά ώριμοι και έξοχοι, μερικοί από τους οποίους αν δεν ήσαν Πόντιοι ίσως θα μπορούσαν να προβληθούν σε Πανελλήνια κλίμακα, σαν πνευματικοί ηγέτες... Ύστερα οι Πόντιοι όλο κι όλο τους ανεβάζουμε σε 800.000 και είναι φυσικό από ένα μικρό τέτοιο πληθυσμό να μην αναδείχνονται τόσο εύκολα αληθινοί φωστήρες, και το μέτρο ισχύει γενικότερα και για Λαούς και Έθνη... Και γι’ αυτούς, έστω τους όχι πολύ μεγάλους που έχομε, θα πρέπει να είμαστε υπερήφανοι... με την βάσιμο ελπίδα ότι στις προσεχείς δεκαετίες, μέσα από την σπουδάζουσα νεολαία μας, θα ξεπεταχτούν όχι ένας, αλλά πολλοί πνευματικοί άνθρωποι του τύπου που αναζήτησε ο κ. Λαμψίδης.
Ήδη έχομε δεδομένα και μπορούμε να καυχηθούμε πως σ’ όλες τις επιδόσεις του ο Πόντιος, ο επιστήμων, ο αξιωματικός, ο επαγγελματίας, ο έμπορος, ο δημόσιος υπάλληλος, ο διδάσκαλος, διαπρέπει και κερδίζει την εμπιστοσύνη και την εκτίμηση του συνόλου με την ευσυνείδητο εργασία του με την κάποια διαφορετική θεώρηση και συναίσθηση στο καθήκον του...
Και αυτή είναι η μια όψη του νομίσματος... Τώρα ας δούμε και την άλλη..

Πόντιοι διανοούμενοι  (Αναμνηστική φωτογραφία από το Παμποντιακό Συνέδριο, Αθήνα 1921)

Φιλοδοξίες αχαλίνωτες, ανεδαφικές, ζήλια...
Φιλοδοξίες αχαλίνωτες ανεδαφικές, ζήλια, πείσματα, μονολιθικότητα, έλλειψη ουσιαστικής αλληλεγγύης, ακόμη και εμπάθειες και στείρος εγωισμός... Μετρώ με κάποιο δέος τις αδυναμίες και προσέχω μήπως ξεπεράσω τα όρια της επιτρεπομένης αυτοκριτικής στο φως της δημοσιότητας.
Αλλά θα επιμείνω στον στείρο εγωισμό. Τον εγωισμό της πιο κακής ποιότητας που οδηγεί το άτομο στην άρνηση, και που δεν παραδέχεται και δεν ανέχεται καμιά καλή ιδέα και εκδήλωση εφ’ όσον δεν προέρχεται από αυτό το ίδιο.
Τις συνέπειες του στείρου αυτού εγωισμού, τις βλέπομε όλοι μας, τις γευόμαστε όλοι μας στην καθημερινή μας προσπάθεια για τα κοινά, και δεν είναι ανάγκη να προχωρήσω περισσότερο. .. Μόνο θα σημειώσω, πως μια απ’ τις συνέπειες αυτές είναι το γεγονός ότι δεν δίνεται προσοχή στους νέους μας, που με τα εφόδια και την πανεπιστημιακή τους κατάρτιση, δεν προωθούνται όσο θα πρέπει στο προσκήνιο...
Ο εισηγητής φίλος αγαπητός, κ. Ζερζελίδης, ανέπτυξε με επιστημονική πληρότητα και άνεση το θέμα του για τα Λαογραφικά προβλήματα. Στάθηκε δογματικός κι ακέραιος στις σκέψεις και τις απόψεις του, και έδωσε σαφείς, καθαρές κι επιγραμματικές απαντήσεις στα κριτικά σχόλια των συνέδρων. Οι σωστές θέσεις που πήρε πάνω στα προβλήματα και τις γενικότερες λαογραφικές εκδηλώσεις, θα είχαν ακόμη πιο πολύ αξία και βάρος, αν ήσαν απρόσωπες...
Είναι και η Λαογραφία μια Επιστήμη, σαν την Επιστήμη της Αρχαιολογίας, που ερευνά και αναζητά τα πρότυπα, τα γνήσια, τα αυθεντικά αριστουργήματα της Γλυπτικής και της Αρχιτεκτονικής για να φέρει στο φως παλιούς αθάνατους πολιτισμούς και χρόνους ακμής της Τέχνης, σε τέτοιο σημείο, ώστε, προκειμένου να συμπληρωθούν χαμένα ή κατεστραμμένα κομμάτια, από στύλους, κιονόκρανα και άλλα κύρια παραστατικά γνωρίσματα, στην ανιστόρηση Ναών και Μνημείων, να καταφεύγει στη συγκόλληση, την αντιγραφή και την απομίμηση, μόνο και μονάχα για την αρχαιοπρεπή ομοιομορφία και πιστή εμφάνιση και γι’ αυτό παίρνει μορφή προβλήματος η ασύδοτη συνέχιση της παραλλαγής του Ποντιακού τραγουδιού, η νόθευση του χορού, η παραποίηση της αμφίεσης και η αντιαισθητική γενικά προβολή ομάδων στις ραδιοφωνικές εκπομπές, στις θεατρικές και τις άλλες σε δημόσιο χώρο λαογραφικές αναπαραστάσεις και εκδηλώσεις...
Να γιατί και μόνο το θέμα της Λαογραφίας ήταν μια από τις αφετηρίες για τη σύγκληση του A ' Παμποντιακού Συνεδρίου, και δικαιολογεί το θέμα αυτό και μόνο, καινούργια σύγκληση Παμποντιακού Συνεδρίου...
Βρίσκονται όμως πολλοί διανοούμενοί μας, που τους ακούω με πολλή σοβαρότητα, να κρίνουν με συγκατάβαση τις παραλλαγές, στο τραγούδι, στο χορό κ. τ. λ. σαν αναπόφευκτη επίδραση της εξέλιξης...

Ιωακείμ Σαλτσής

Το ίδιο και για το ποντιακό θέατρο, υποστηρίχτηκε στο συνέδριο, από σοβαρό ομιλητή, πως ένα έργο θεατρικό που έχει πληρότητα στην κεντρική του ιδέα, την αρχιτεκτονική, την πλοκή, τον διάλογο και τη σκηνική οικονομία, μπορεί κάλλιστα ν’ ανεβαστεί και ν’ αξιολογηθεί έστω κι αν αγνοεί το αυθεντικό λαογραφικό στοιχείο. Συμφωνούμε απόλυτα με το πρώτο σκέλος του θέματος. Διαφωνούμε όμως απόλυτα με το δεύτερο. Γιατί το ποντιακό θέατρο, μόνον ως ποντιακή ηθογραφία έχει λόγον να υφίσταται και ως τοιαύτη πρέπει να συγκεντρώνει τα απαιτούμενα αυθεντικά στοιχεία της ποντιακής λαογραφίας.
Και για να τελειώνομε, δίνομε απάντηση και στους συμπατριώτες μας εκείνους που επιμένουν να υποστηρίζουν, πως αν ζούσαμε ακόμη στην μακρινή μας Πατρίδα, τα τραγούδια και οι χοροί μας, μοιραία θα υφίσταντο την επίδραση της εξέλιξης, και φέρνουν σαν παράδειγμα τα νεοποντιακά δίστιχα, τη μουσική και τους νεοποντιακούς χορούς.
Σωστά, θα πλουτίζονταν τα τραγούδια και οι χοροί μας με καινούργιες μελοποιήσεις και με καινούργιους στο είδος, τον ρυθμό και την φιγούρα χορούς, μα οι παλιοί σκοποί και χοροί, όλοι τους χωρίς εξαίρεση, θα παρέμεναν αναλλοίωτοι, αδιαφοροποίητοι, αυθεντικοί, με το χρώμα, την χάρη, την αξία, και τον συμβολισμό, ακόμη την έκφραση από άποψη χώρου και χρόνου, τόπου και εποχής, θα παρέμεναν λέγω σαν παράδοση, ιστορία, συγκίνηση και αναπόληση, σαν ιερή κληρονομιά, ανέπαφοι, κλασικοί κυριολεκτικά.
Ο φίλος κ. Ν. Γεωργιάδης στο θέμα της Κορυφαίας Οργανώσεως των Ποντίων, στάθηκε σαφής, αντικειμενικός και ρωμαλέος στις κριτικές παρατηρήσεις.
Η ίδρυση κορυφαίας οργάνωσης των Ποντίων, κρίθηκε από την οργανωτική επιτροπή αναγκαία και επιβεβλημένη για τον συντονισμό της προσπάθειας των Σωματείων με γνώμονα την προώθηση των σκοπών και των επιδιώξεών τους. Η κορυφαία οργάνωση εκτός του ότι θα αποβεί φορεύς και εκφραστής των Ποντιακών ζητημάτων και προβλημάτων και θα εκπροσωπεί τα Σωματεία ενώπιον των αρμόδιων Κρατικών Αρχών, θα μπορεί και να κατευθύνει, με μια λελογισμένη πειθαρχία και ομοιομορφία όλες τις Ποντιακές εκδηλώσεις και τα διαφέροντα, και να δώσει ιδιαίτερα τις σωστές λύσεις στο θέμα των λαογραφικών εκδηλώσεων.
Ο αγαπητός φίλος κ. Γ. Κυριακίδης εισηγήθηκε τελευταίος το θέμα της Κρατικής οικονομικής ενισχύσεως των Ποντιακών οργανώσεων. Συνταξιούχος επιθεωρητής της Α.Τ.Ε. που πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στην ανάπτυξη του υγιούς συνεταιριστικού κινήματος και την νοικοκυρεμένη άσκηση της αγροτικής πίστεως στη Βόρειο Ελλάδα, πραγματεύθηκε το θέμα του με σύνεση και εμφάνισε όχι μια απλή εισήγηση, αλλά ολόκληρη επιστημονική μελέτη.
Όλοι οι εισηγητές μας χειρίστηκαν τα θέματά τους φροντισμένα, με ευσυνειδησία και φανερή προσπάθεια να ανταποκριθούν στις προσδοκίες της οργανωτικής επιτροπής και το αίτημα του Συνεδρίου, που τους χειροκρότησε θερμά.
Συνεχίζοντας την κριτική παρουσίαση, από τις σελίδες του περιοδικού Ποντιακή Εστία, των εισηγήσεων στο A ' Παμποντιακόν Συνέδριον του 1961 στη Θεσσαλονίκη, ο Χρήστος Κουλαουζίδης αναφέρεται και σε ένα δημοσίευμα της εφημερίδας Το Βήμα της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, όπου (στο φύλλο 13) δημοσιεύθηκε στην στήλη της ελευθέρας γνώμης και μια απρόσμενη επίθεση του τέως έπαρχου κ. Κων. Χριστοφορίδη κατά του Συνεδρίου, του τρόπου διεξαγωγής των εργασιών του και του τρόπου της εκλογής της Εκτελεστικής του Επιτροπής.
Όσοι τη διάβασαν δοκίμασαν οδυνηρή έκπληξη... Ο φίλος κ. Χριστοφορίδης, αθέλητα, το πιστεύω αυτό, προξένησε μιαν ανάλαφρη αμυχή στο σώμα του Συνεδρίου και αδίκησε περισσότερο τον εαυτό του με το δημοσίευμά του. Γιατί το ίδιο Συνέδριο που τον εξέλεξε δια βοής, σαν αντιπρόσωπο των Ποντίων Έβρου, αντιπρόεδρο του Συνεδρίου, αυτό το ίδιο Συνέδριο εξέλεξε δια βοής και την Εκτελεστική. Πού βρίσκει την αταξία και την ανωμαλία;

Γιώργος Ζερζελίδης

Αυτοκριτική για το συνέδριο του 1961
Για την ίδια την οργάνωση του παμποντιακού συνεδρίου του 1961, ο Χρήστος Κουλαουζίδης αναφέρει τα ακόλουθα, με εμφανή διάθεση αυτοκριτικής, αφού και ο ίδιος ήταν ένας από τους πρωτεργάτες του, μαζί με τον Φίλωνα Κτενίδη και κάποιους άλλους:
Έγιναν μερικές παραλείψεις και παρουσίασε αυτό μερικά κενά που βαρύνουν ομολογούμενα τον υποφαινόμενο, είτε από φόρτο εργασίας ποικίλης, και είτε από έλλειψη μεθοδικότητας και πείρας. Σαν πρώτο συνέδριο φυσικά δεν μπορούσε να εμφανιστεί τέλειο. Έγινε όμως το πρώτο βήμα και διάχυτη είναι η προθυμία του Ποντιακού Κόσμου για την οργάνωση καινούργιου Συνεδρίου.

Τα συμπεράσματα κατά τον Χρήστο Κουλαουζΐδη
Και το δημοσίευμά του στο περιοδικό Ποντιακή Εστία για το Α ' Παμποντιακό Συνέδριο ο Χρήστος Κουλαουζίδης το κλείνει με τα ακόλουθα Συμπεράσματα:
1.-Η Ποντιακή Ιδέα, δεν είναι κάτι το ξεπερασμένο, το αφηρημένο, το Μουσειακό... Υφίσταται, ζει, φωνάζει την παρουσία της, βρίσκεται μετουσιωμένη σ’ όλους τους αυθορμητισμούς των Ποντίων της παλιάς και της νέας γενιάς, και έντονο είναι το αίτημα της να καλλιεργηθεί, ν’ αναπτυχθεί και να καλλιεργηθεί.
2.-Η ποντιακή Λαογραφία είναι μια από τις πλουσιότερες, σε χρώμα και ποικιλία, λαογραφίες των διαφόρων περιφερειών του Ελληνικού χώρου. Γι’ αυτό θα πρέπει να συγκεντρωθεί το κάθε ιστορικό και εθιμικό υλικό, και να εμφανισθεί, ομοιόμορφο, αυτούσιο, αυθεντικό.
3. -Η ίδρυση κορυφαίας Ποντιακής Οργάνωσης, αποτελεί αίτημα καθολικό, και κάθε απώλεια χρόνου προς την κατεύθυνση της πραγματοποίησης της ίδρυσης της, αποβαίνει προς ζημίαν των επιδιωκόμενων σκοπών κι επιδιώξεων.
4.-Καιρός είναι να παραμεριστούν όλες οι ανεδαφικές φιλοδοξίες, οι στείροι εγωισμοί, οι διαφορές και τα προσωπικά, οι ζηλοφθονίες, και να ταχθούμε όλοι μας κάτω από τη Σημαία της Ποντιακής Ιδέας, με ψυχική ενότητα.
5.-Η σύγκληση των Παμποντιακών Συνεδρίων πρέπει να γίνει αντικείμενο σοβαρής και προγραμματισμένης μέριμνας των Ποντιακών Οργανώσεων και των πνευματικών μας ανθρώπων.
Στους εμπνευστές και τους πρωτεργάτες για τη σύγκληση του A ' Παμποντιακού Συνεδρίου πρέπει δημόσια να εκφραστούν συγχαρητήρια κι ευχαριστίες για την πρωτοβουλία και τη δούλεψή τους...