Ημερολόγιο της Δράσης των Ελλήνων Ανταρτών της Σαντάς- Αύγουστος 1920

3 - Έφθασε εις την μονήν ο μητροπολίτης Κύριλλος και μας παρήγγειλε να τον επισκεφθούμε εκεί. Κατά την συνομιλίαν μας εδήλωσε ότι αυτός έχει συμφωνήσει με τον καϊμακάμην Τσεβιζλικίου να κατεβούμε εμείς εις Λιβε­ράν και να έλθη και ο καϊμακάμης εκεί εις την μητρόπολιν, όπου βρίσκεται εκεί παραθερίζων και ο γεν. εισαγγελεύς Τραπεζούντος και να μας δοθή α­μνηστία και να φύγη ο στρατός εκ Σάντας. 

Του εδηλώσαμε ότι επ' ουδενί λόγω καταθέτομε τα όπλα, διότι τότε θα κινδυνεύσωμε περισσότερον. Μας εδήλωσε ότι τα έχει κανονισμένα όλα και την επομένην έφυγε, εμείς δε κα­τεβήκαμε εις Αγρουζενόν.

Παλιό σπίτι στην ΛΙΒΕΡΑ

5 - Πήγαμε κατά το βράδυ εις Λιβεράν, όπου έφθασε ο καϊμακάμης και ο ζανταρμάς κουμαντάν Τσεβιζλικίου και εις αξιωματικός, και έξωθεν της μητροπόλεως μαζί και ο εισαγγελεύς και μητροπολίτης έστρωσαν το τραπέζι και διεσκέδαζαν. Μόλις φθάσαμε κι εμείς, μας υπεδέχθησαν και καθίσαμε κι εμείς στο τραπέζι, αφήνοντες μερικούς συντρόφους προς φύλαξιν, μη γνωρί­ζοντες καλώς τας διαθέσεις των.

Κατόπιν της διαταγής του καϊμακάμη, ο μητροπολίτης μάς ώρκισε λέγων ότι εις το εξής πρέπει να είμεθα ήσυχοι και να μην πειράξωμε κανένα και να είμεθα πιστοί εις την κυβέρνησιν. Εξακολουθούσης της διασκεδάσεως ο καϊμακάμης και ο ζανταρμάς κουμαντάν μου επρότειναν αύριον, μαζί τους να κατεβούμε εις Τσεβιζλίκ και εκεί επισήμως να γίνη η παράδοσίς μας. 

Να ίδη και ο λαός, όστις από τον φόβον του επ' ουδενί λόγω επίστευεν εις την παράδοσίν μας. Εις παρατήρησίν μας ότι αυτό θα ήτο αδύνατον δι' εμάς,διότι και εκ των προτέρων συνεφωνήθη να τελειώσωμεν εις Λιβεράν και όχι εις Τζεβιζλίκ, «έχετε δίκαιον», λέγει ο καϊμακάμης, «η αμνηστία εδόθη πλέ­ον και είσθε ελεύθεροι, αλλά για χατίρι μας ας γίνη και αυτό και μην φοβηθήτε από παγίδα, διότι μας έχετε μαζί και μπορείτε να μας σκοτώσητε, αν κάποιος θέλη να σας πειράξη». Επενέβη τότε ο εισαγγελεύς και μας λέγει.

«Ακούστε και λίγο εμένα. Γνωρίζετε ότι εγώ βρίσκομαι τώρα εδώ ως ιδιώ­της με άδειαν και παραθερίζω με την οικογένειάν μου. Και δεν έχω ανάγκην να κινδυνεύσω το κεφάλι μου προς χάριν σας, αλλά σας λέγω ότι, επειδή γνωρίζω κάλλιον παντός άλλου την διάθεσιν της κυβερνήσεως προς χάριν σας, θα έλθω και εγώ μαζί σας φέρων και το παιδάκι μου μαζί. Σας δίδω ό­λον το δικαίωμα, αν βρεθή κανείς και θέλη να σας πειράξη, αμέσως να με τουφεκίσετε και αν κατόπιν αυτών πάλιν θα επιμένετε, τούτο δηλοί δειλίαν και θα είναι εντροπή σας».

Τα ίδια εδήλωσε και ο μητροπολίτης. Κατόπιν τούτων η φιλοτιμία δεν μας άφησε να αρνηθούμε και υπεσχεθήκαμε με αυτούς τους όρους να κατέλθωμεν μαζί εις Τσεβιζλίκ. Αμέσως ο καϊμακάμης διατάζει ένα ζανταρμάν που είχε μαζί του να κατέβη εις Τσεβιζλίκ και να ειδοποιήση την εκεί αστυνομίαν να είναι επί ποδός. Να ειδοποιηθούν και όλα τα γύρω χωριά το γεγο­νός να έλθουν να ίδουν με τα μάτια τους ότι οι Σανταίοι παρεδόθησαν. Ο ζανταρμάς αμέσως με τον ανεψιόν μας Θεόδωρον κατέβηκε εις Τσεβιζλίκ, έδωσαν τας διαταγάς και νύκτα πάλιν επέστρεψαν εις Λιβεράν.

6 - Πρωί, εν συνοδεία πολλών Τούρκων και Ελλήνων με διάφορα όργα­να, έχοντες στο μέσον μας τον καϊμακάμην, τον ζανταρμά Κουμαντάν, ένα αξιωματικόν, τον εισαγγελέα και τον μητροπολίτην κατήλθομεν εις Τζεβιζ­λίκ.

 Εις Πορφύρ', κάτωθεν της Λιβεράς, όπου έδρευε στρατός, οι αξιωματι­κοί παρέταξαν τους στρατιώτας και αυτοί ήλθαν εχαιρέτισαν τους ανωτέ­ρους των και εμάς. Εν μεγάλη πομπή εφθάσαμε εις Τσεβιζλίκ και ανέβημεν εις το διοικητήριον, όπου ο καϊμακάμης αμέσως πήρε το τηλέφωνον και α­νήγγειλε το γεγονός εις τον βαλήν Τραπεζούντος, όστις τηλεφωνικώς μας συνεχάρη και διέταξε τον καϊμακάμην διά τα περαιτέρω. Έγραψε αμέσως τας αδείας οπλοφορίας και μίαν επιστολήν προς τον εν Σάντα αξιωματικόν, όταν παρουσιασθή ανάγκη, να μας ενισχύση με ζανταρμάδες και να φέρο­νται γενικώς καλώς προς εμάς.

Κατόπιν μας επρότεινε να κάνωμε χορόν έμπροσθεν του διοικητηρίου μαζί με Τούρκους αρχηγούς τσετέδων, και κατόπιν ήλθε μαζί μας και καθί­σαμε εις καφενείον, όπου μας εκέρασε καφέδες και τσιγάρα και αποχαιρετίσαντες αυτόν εφύγαμε διά Λιβεράν με τον μητροπολίτην και τον εισαγγελέ­α. Άνω των δέκα χιλιάδων κόσμος ευρίσκετο την ημέραν εκείνην εις Τσε­βιζλίκ. Δύο ημερόνυχτα εις Λιβεράν εξακολουθούσε το γλέντι εις όλα τα καφενεία.

9    - Μαζί με τον μητροπολίτην εφύγαμε διά την Σάντα με χαράν, διότι επί πολλά χρόνια δεν ήρχετο εις Σάντα, αφού είχε διαφορές μαζί μας.

Ήλθαν μαζί μας και πολλοί Λιβερίται με διάφορα όργανα και προς το βράδυ εφθάσαμεν εις Ισχανάντων της Σάντας, όπου ήσαν μαζευμένοι όλοι οι Σανταίοι και μας περίμεναν. Αμέσως οι αξιωματικοί διέταξαν τους στρατιώτας να μείνουν στα οικήματά τους και να μη βγουν έξω. Περάσαμε από το καραούλι, εχαιρετίσαμε τους αξιωματικούς και πήγαμε στα σπίτια μας προς ανάπαυσιν.

10  - Μέχρι το βράδυ μαζί με τους ξένους καθίσαμε εις γλέντι, στο οποίο ήλθαν και οι αξιωματικοί και γλέντησαν μαζί μας.

12 - Έφυγαν όλοι οι αξιωματικοί και εμείναμε πάλιν ήσυχοι.

21 - Μαζί με τον μητροπολίτην εφύγαμε διά Λιβεράν και εκείθεν την ε­πομένην εις την μονήν και εφθάσαμε εις Σάντα.

26 - Μανθάνομεν ότι ο Κάλφας από Γιαγμούρ-τερέν δεν επιτρέπει στους Τούρκους να κουβαλήσουν σιτάρια στην Σάντα.

 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΤΗΣ ΣΑΝΤΑΣ (1916-1924)

  Κωνσταντίνος Κουρτίδης

 (Αδελφός του μετέπειτα γενικού αρχηγού των ανταρτών Ευκλείδη Κουρτίδη)

Σημείωση Σύνταξης : Οφείλουμε να επισημάνουμε ορισμένες γλωσσικές ατέλειες,γιατί παρουσιάζει μια σύνταξη ιδιότυπη,    σύμφωνη με τη γλωσσική του κατάρτιση. Προσπαθήσαμε να μην κάνουμε επεμβάσεις στο αρχικό κείμενο , αφού πρόκειται για ένα είδος απομνημονευμάτων, τα οποία δεν μεταβάλλονται "επ' ουδενί λόγω"εντούτοις για την ομαλοποίηση του κειμένου , προβήκαμε στις απαραίτητες διορθώσεις, εκείνες που θεωρήσαμε αναγκαίες.