Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Η καταστροφή της Σμύρνης από τους Τούρκους ήταν ένα γεγονός εξαιρετικά μεγάλης σημασίας για την ιστορία της Εκκλησίας. Την εποχή που γεννή­θηκε ο Προφήτης Μωάμεθ, περί το 570 μ.Χ., ο χριστια­νισμός είχε εξαπλωθεί πέρα από την Ευρώπη, σε όλες τις αρχαίες επαρχίες της Ασίας μέχρι την Κασπία Θά­λασσα, σε μια μεγάλη λωρίδα της Συρίας και στη Βό­ρεια Αφρική μέχρι τον Ατλαντικό Ωκεανό.

Σμύρνη

Το 30 μ.Χ., σύμφωνα με τον ιστορικό της χριστιανι­κής Εκκλησίας Kurtz, οι πιστοί του χριστιανισμού δεν ξεπερνούσαν τα πεντακόσια άτομα σε ολόκληρο τον κόσμο. Μέχρι το 100 μ.Χ., όμως, αυξήθηκαν σε πεντα­κόσιες χιλιάδες πιστούς και το 311 μ.Χ. έφθαναν πια τα τριάντα εκατομμύρια.

Η Μικρά Ασία και η Αφρική κατέχουν ξεχωριστή θέση στην εκκλησιαστική ιστορία, επειδή με αυτούς τους τόπους έχουν συνδέσει το όνομά τους πολλοί πα­τέρες της Εκκλησίες και μάρτυρες, όπως ο Πολύκαρπος της Σμύρνης, ο Τερτυλλιανός της Καρχηδόνας, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, ο Χρυσόστομος της Αντιοχείας, ο Ωριγένης της Τύρου, ο Κυπριανός της Καρχηδόνας και ένα ολόκληρο τάγμα αγίων ανδρών. Ο Άγιος Παύλος, εξάλλου, είχε γεννηθεί στην Ταρσό της Κιλικίας.

Κατά τον όγδοο αιώνα ο Τιμόθεος έστειλε μια ομά­δα ιεραποστόλων στα ενδότερα της Μεσοποταμίας. Στόχος του ήταν να προσηλυτίσει τους Τατάρους, που είχαν εξαπλωθεί πέρα από την Κασπία και έφθα­ναν μέχρι την Κίνα.

Ήθελε να εξαπλώσει τη γνώση του ευαγγελίου σ' αυτούς τους άγριους τόπους. Επισημαί­νω ακόμα ότι στη Μικρά Ασία βρίσκονταν και οι Εφτά Εκκλησίες της Αποκάλυψης. Το γεγονός ότι η Σμύρνη ήταν η τελευταία από αυτές και κρατούσε αναμμένο το λύχνο της μέχρι το 1922 δίνει ακόμα μεγαλύτερη σημα­σία στην καταστροφή της από τους Τούρκους.

Στόχος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, όταν έχτι­ζε την πρωτεύουσά του, ήταν να οικοδομήσει μια πόλη σαφώς χριστιανική, που θα αποτελούσε τη μητρόπολη της χριστιανοσύνης.

Ακόμα και σήμερα παραμένει α­ξέχαστη αυτή η πόλη, η ξακουστή για τη μεγαλοπρέπειά της, την πνευματική της καλλιέργεια, τις τέχνες, τον πολιτισμό, τον πλούτο και τη δύναμή της. Η φήμη της την ήθελε κέντρο έρευνας, μάθησης αλλά και ευσέ­βειας. Μπροστά στους άρχοντες και στις αρχόντισσες του Βυζαντίου, οι ιππότες και οι μαρκησίες της Δυτικής Ευρώπης έμοιαζαν χοντροκομμένοι χωριάτες και φτη­νά αντίγραφα.

Η Κωνσταντινούπολη δεν έχασε την αρχοντιά της ακόμα κι όταν τη λεηλάτησαν οι Λατίνοι σταυροφόροι, αφήνοντάς τη μισοερειπωμένη. Από τη συμφορά αυτή το Βυζάντιο δεν μπόρεσε ποτέ να συ­νέλθει. Σ' αυτή την κατάσταση το βρήκαν οι Τούρκοι όταν τελικά άπλωσαν το χέρι τους επάνω του, σκορπί­ζοντας τους χριστιανούς στη Δύση για να αναγεννή­σουν την Ευρώπη.

Η Αναγέννηση, αυτό το θαυμάσιο ξύπνημα από το λήθαργο και τα σκοτάδια του Μεσαίω­να, ήταν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα των γνώσεων που έφεραν στην Ευρώπη οι λόγιοι της Κωνσταντινούπολης, όταν δραπέτευσαν από εκεί για να γλιτώσουν. Οι λόγιοι αυτοί κρατούσαν αναμμένο το λύχνο του κλασικού πολιτισμού όσους αιώνες στην Ευρώπη βασί­λευε ο σκοταδισμός και η άγνοια.

Αν είχε γλιτώσει η Κωνσταντινούπολη και το χρι­στιανικό στοιχείο του Βυζαντίου, οι συνέπειες στην εξέλιξη του πολιτισμού θα ήταν ανυπολόγιστες. Τι θαυμαστή ελληνική πόλη θα ήταν σήμερα η Κωνσταντι­νούπολη αν είχε παραμείνει ελληνική με τις κλασικές παραδόσεις της και τους τεράστιους θησαυρούς του αρχαίου πολιτισμού!

Ήταν μια πόλη που ξεπερνούσε στην ακμή της ακόμα και το σημερινό Παρίσι, πλαγια­σμένη σαν πανέμορφη αρχοντοπούλα στο πλευρό του Βοσπόρου, ξακουστή ως τα πέρατα της γης για το εμπόριο της, τα σχολεία της, τις επιστήμες που είχε αναπτύξει και για όλες τις χάρες του χριστιανικού πο­λιτισμού.

Να τι λέει και ο Sir Edwin Pears στη γνωστή του ιστορία:

«Η Νέα Ρώμη του Αυγούστου Κωνσταντίνου έπεσε στα χέρια μίας ορδής τυχοδιωκτών από την Ανατολή. Ήταν Τουρανοί στην καταγωγή και νοθογενείς εξαι­τίας των πολυγαμιών τους συνηθειών. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη νίκη της Ασίας κατά της Ευρώπης. Για πολλές δεκαετίες μετά την άλωση κοντέψαμε να πιστέ­ψουμε ότι η Ανατολή θα τα κατάφερνε τελικά να κα­ταστρέψει τους καρπούς του Μαραθώνα».

Ο ίδιος συγγραφέας γράφει και τα εξής:

«Το ριζικό της Κωνσταντινούπολης κάτω από την κυριαρχία των νέων ηγεμόνων της ήταν να καταντήσει η πιο έκφυλη πρωτεύουσα της Ευρώπης. Πραγματικά, η αλλοτινή Βασιλεύουσα δεν μπόρεσε στο εξής να συνεισφέρει το παραμικρό στην ιστορία της ανθρώπινης φυ­λής.

Ανύπαρκτη τέχνη, ανύπαρκτη λογοτεχνία, ανύ­παρκτη ακόμα και η χειροτεχνία της. Μετά το 1453 δε δημιούργησε τίποτα που να αξίζει τον κόπο να μείνει στην ιστορία. Η αιχμαλωσία της ήταν μεγάλη δυστυχία για όλους τους υπηκόους της και δεν υπήρξε το παρα­μικρό αντισταθμιστικό όφελος που να απαλύνει κάπως την πολιτισμική συμφορά που τους βρήκε.

Η άθλια διοίκηση έφερε τη φτώχεια σε όλη την αυτοκρατορία. Η νέα εξουσία άφησε ακαλλιέργητες τεράστιες εκτά­σεις, αδιαφόρησε για το μαρασμό και την εξαφάνιση όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων, σφάλισε τα ορυχεία, ουσιαστικά κατάργησε το εμπόριο και άφησε τον πληθυσμό της να αργοπεθαίνει.

Το πιο πλούσιο κράτος της Ευρώπης έγινε το φτωχότερο. Η πιο πολι­τισμένη αυτοκρατορία έγινε η πιο βάρβαρη. Οι κατα­κτημένοι λαοί και οι θρησκείες τους αποδυναμώθηκαν και έσπασε το ηθικό τους. Θίχτηκαν τόσο τα οικονομικά όσο και τα πνευματικά τους συμφέροντα. Οι χριστιανοί αποκαρδιώθηκαν και δεν ξαναβρήκαν το κουράγιο που είχαν άλλοτε».

Η κατάσταση αυτή δεν άλλαξε σε τίποτα από το 1453 μέχρι σήμερα. Τώρα πια, όμως, οι Τούρκοι κατά­φεραν να δώσουν το τελειωτικό χτύπημα στους χρι­στιανούς της αυτοκρατορίας τους. Ο Τούρκος δεν άλ­λαξε νοοτροπία ή μεθόδους στα πεντακόσια χρόνια που πέρασαν από τότε.

 Όλες οι αποτροπιαστικές σκη­νές που περιγράφει ο Pears ότι επακολούθησαν μετά την άλωση της Μητρόπολης του χριστιανισμού (σφα­γές, βιασμοί και λεηλασίες) επαναλήφθηκαν και στη Σμύρνη. Τώρα μάλιστα οι Τούρκοι είχαν εφεύρει και νέο βασανιστήριο: άφηναν τους ταλαίπωρους χριστια­νούς να μαρτυράνε πεινασμένοι και διψασμένοι στην προκυμαία.

Από τότε που χάθηκε η Κωνσταντινούπολη, πήρε τη θέση της στην πρωτοκαθεδρία η Σμύρνη —η Σμύρνη των Άπιστων (Γκιαούρ Ισμίρ) όπως την έλεγαν οι Τούρκοι. Η πόλη αυτή έγινε το νέο προπύργιο της χριστιανοσύνης και του ελληνικού πολιτισμού στην Εγγύς Ανατολή. Είχε μεγάλες και αξιόλογες βιβλιοθή­κες, λογίους και φημισμένα σχολεία. Οι Έλληνες και οι Αρμένιοι της Σμύρνης θα μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να νιώσουν ασφαλείς —αρκεί να άλλαζαν πίστη. Εν τούτοις, παρ' ότι υπήρξαν και αποστάτες, σε γενικές γραμμές οι Σμυρνιοί δεν αλλαξοπίστησαν. Κράτησαν τη θρησκεία τους και υπέφεραν τα πάνδεινα.

Ο μοναδικός πολιτισμός που υπήρξε στην Τουρκία από την αποφράδα μέρα του 1453, ήταν αυτός που πρόσφεραν τα χριστιανικά απομεινάρια της γηραιάς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Γι' αυτόν το λόγο και είχε ιδιαίτερη σημασία το έργο των αμερικανικών και των άλλων ξένων ιεραποστολών. Βλέπετε, αρχικά πήγαν στην Τουρκία για να προσηλυτίσουν τους Τούρκους.

 Πολύ σύντομα ανακάλυψαν ότι αυτό ήταν αδύνατο και τότε βρήκαν την αληθινή τους αποστολή: την εν­θάρρυνση των Ελλήνων και των Αρμενίων που είχαν απελπιστική ανάγκη να τονωθεί το θρησκευτικό τους συναίσθημα.

Η ταχύτατη πρόοδος που σημειωνόταν τα τελευταία χρόνια στη γεωργία, τη βιοτεχνία, το εμπό­ριο και την παιδεία ανύψωνε το χριστιανικό στοιχείο στην Ανατολή και άρχισε να υφαίνει ξανά το κουρε­λιασμένο λάβαρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στις Μεγάλες Δυνάμεις δόθηκε, έστω και με πεντακόσια χρόνια καθυστέρηση, η μεγάλη ευκαιρία να επανορθώ­σουν τα λάθη τους και την αδικία που είχε καταντήσει τζαμί την Αγία Σοφία. Αλλά η ευκαιρία χάθηκε.

Τζορτζ Χορτον
" Αναφορικά με την Τουρκία"