Απόσπασμα για τη Σαντά

.......Ετσι οι Σανταιοι οφείλουν την ανάπτυξη και τα προνόμια τους στις μεταλλουργικές γνώσεις τους και τις αντίστοιχες υπηρεσίες τους.
Σύμφωνα με φιρμάνι που εκδόθηκε 20-40 χρόνια μετά την εγκατάσταση τους στους απόμερους οικισμούς τους, είχαν πετύχει... να μη επιτραπεί εις ξένους ,μήτε Τούρκους, μήτε χριστιανούς επέμβασης εις τα σύνορα αυτών να είναι οι κάτοικοι ελεύθεροι και ανενόχλητοι ως ευνοούμενοι του κράτους, αι δε κατά τόπους πολιτικαί και στρατιωτικαί αρχαί... 
να προστατεύωσι και να υπερασπίζωνται αυτούς εν πάση περιστάσει και να τιμωρώσι παραδειγματικώς τους παραβαίνοντας τας διατάξεις του φιρμανίου. 
Κατά την πρώτη περίοδο της Ιστορίας της Σαντας, οι κάτοικοι κατεγίνοντο εις διαφόρους βιοτικάς ασχολίας. Εχώνευον μεταλλούχους λίθους (λιθόμπορα )και εξήγον εξ αυτών σίδερον αρίστης ποιότητος, άλλοι μετήρχοντο την κτιστικήν εις τα πέριξ την Σαντάν χωρία, εις Σούρμενα,Γεμουράν και αλλαχού,πολλοί δε ειργάζοντο και εις τα μεταλλεία Αργυρουπόλεως και ηδύναντο τοιουτοτρόπως να επαρκέσωσιν εις τας ανάγκας αυτών ζώντες βίον λιτόν μεν αλλά άνετον. 

Σαντά( φωτ. Βασ. Σακελλαρίδη)

Και εις την γεωργίαν επίσης ησχολούντο,αλλ' αυτή ένεκα του ψυχρού και υγρού κλίματος της χώρας ελάχιστα αντάμειβε τους κόπους αυτών.