H όμορφη στην ποντιακή λογοτεχνία

H αγάπη, και μάλιστα η λατρεία προς το ωραίο, προς την ομορφιά είναι έμφυτη στον Έλληνα, αφού οι πρόγονοί μας την θεοποίησαν (Αφροδίτη θεά της ομορφιάς).
Ο Πόντιος στιχουργός μεταχειρίζεται για την όμορφη τα εξής ουσιαστικά και επίθετα: έμορφος, χχιλέμορφος, παντέμορφος, φωταχτερού, τσαραμπούλα, γαλαφόρα, περιστέρα και τα ρήματα: λάμπ, γιαλίζ, φωτάζ τσαραμπουλίζ, μαεύ, καίει και μανίζ, μαραίν και παλαλών.

Ο πιο μεγάλος μας ποιητής Όμηρος, για να δείξει την ομορφιά της παρουσιάζει τους Τρωαδίτες να θαμπώνονται και να ομολογούν ότι, άξιζε να γίνει ένας πόλεμος, έστω και καταστρεπτικός για μια τέτοια ομορφιά.

Ο Πόντιος στιχουργός παρουσιάζει τους δρόμους χαρούμενους, γιατί βλέπουν την όμορφη να περάσει, ενώ οι δρόμοι που έμειναν πίσω λυπούνται, γιατί την έχασαν:

Έσσκ’ έρτ’ η Γαλαφόρα μου κ’ εμόρφυναν τα στράτας,

 κι άρ τ’ έμπρ τα στράτας χχαίρουνταν τ’ οπίσ' αναστενάζνε.

(Η Γαλαφόρα με την οποία παρομοιάζει την όμορφη είναι όμορφο πλουμιστό πουλί ο μελισσοφάγος)

Άσπρα φορείς, άσπρ’ αναλλάεις, άσπρον η φορεσία 'σ

-άσπρα τσσιτσσιάκια ξξύουνταν ας σην πορπατησία 'σ.

 Παρομοιάζεται δε η όμορφη και μάλιστα με τη Παναγία των Αρμενίων ,γιατί η Παναγία τους  ζωγραφιζόταν πιο όμορφη από τη δική μας: Άμον Αρμέντζα Παναΐα. Και αυτός ακόμα ο λαμπρός ήλιος, το φεγγάρι και τα άστρα, δεν τολμούν να παραβγούν με την όμορφη:

Σον ήλεν εκαυχίσκουτον για λάμψον, για θα λάμπω.

- Ο ήλεν σην Ανατολήν ελέπ 'σε και φοάται,

O πρόσωπο 'σ λάμπ περισσόν, και τ’ ιχτιπάρν ατ χάται.

- Άστρια 'μ τον φεγγον πέτε άτον τον κόπον ατ μη χάνει,

 η τρυγόνα 'μ εν έμορφος, τον τόπον ατ πίανει.

- Αφκά φόρεσεν την αύγήν κι απάν' την ημέραν,

 κι όλον απάν εφόρεσεν του κυρ ήλε 'μ τον στόλον.

- Βάλλει τον φέγγον πρόσωπον, όσ’ άστρια δαχτυλίδια

 κι όλον απάν τ’ εξξίαστρον, βάλλει άτο σ’ εμπροκάρδια.

Η ομορφιά είναι ανεκτίμητη και μόνο με χρυσό καντάρι (ζυγαριά) και με σταθμά  μαργαριταρένια μπορεί και πρέπει να τη ζυγίσει κανείς:

Σον ουρανόν κρεμάουτον έναν χρυσόν καντάρι, 

εκεί ζυγιάζνε τ’ έμορφους με το μαργαριτάρι.

 Ζυγίζει δε όχι άνθρωπος, αλλά Αγγελος και μάλιστα Αρχάγγελος: 

Δεξξιά ζυγιάζει τ’ έμορφους, ζεβριά τοι μαυρομμάτους.

Παίρνει ο κοντός την όμορφη γυναίκα του και πάει στο παζάρι:

Για πε κοντέ, για πε κοντέ, για κόψον την τιμήν ατς; 

τα χχίλια ’τς άλλα χχίλια είν, τα μύρια ’τς άλλα μύρια.

 Είναι δε η εκτίμηση γενική, παναθρώπινη , κάνεις δεν μένει ασυγκίνητος μπροστά στα κάλλη:

Την έμορφον όλ αγαπούν, σαεύνε το χατίρν' άτς,

την άσσκεμον κανείς ’κι θέλ κι όλ' βλαστημούν τον κύρν' άτς.

- Την έμορφον που ’κι αγαπά και ιχτιπάρ 'κ ευτάει.

θα κερδίζν άτον οι διαβόλ, σην κόλασην θα πάει.

- Έλέπν’ άτεν οι άρχοντοι σσιασσεύνε και τερούνε,

 ελέπει, άτεν και ο ποπάς, αφήν τη λειτρουίαν, 

ελέπν’ άτεν οι καλοέρ αφήνν’ τα μοναστήρια,

 ελέπν’ άτεν διακόπουλα κι αφήννε τα σχολεία,

 ελέπνε οι σουμαδεμέν και κλώθνε τα σουμάδια,

ελέπνε και οι παντρεμέν κρεμίζνε ,τοι γυναίξ',

ελέπει άτεν κι ο Κωνσταντής, λιγοθυμά και ρούζει.

Συνήθως η ομορφιά παίρνεται ως σύνολο, εξυπονείται δε πως οι λεπτομέρειες είναι αρμονικές:

Εσέν που έχχ τη σσκυλ ο γιον και ντο θα ’φτάει το κάζι,

 ας θέκ' σ' απέσ σο μεσοχάμ κι ο κόσμον θα φωτάζει.

-Έμορφος εμπαίν σο χορόν, άμον χαραδοξία,

 κι άσσκεμος εμπαίν, σο χορόν, άμον χολοσπασία.

-Αρνί 'μ τα κάλλια 'σ που ελέπ πως να μη παλαλούται,

άψιμον να εν καίεται, κρεμός να εν σκοτούται.

-Γουρπάν ατού σο τέρεμαν γουρπάν ατού σα κάλλια 'σ, 

τα περιστέρια κηλαηδούν σ’ έρημον την αγκάλια 'σ.

Από τα σωματικά χαρίσματα εξαίρονται κατά πρώτο λόγο τα μάτια, δεύτερο το χρώμα, έπειτα τα φρύδια, το ανάστημα, τα μαλλιά...

Για τα μάτια έχουν γραφεί οι καλύτεροι στίχοι, αληθινά μαργαριτάρια:

-Τον ήλεν ας σον ουρανόν τ’ ομμάτια 'σ κατηβάζνε.

-Λιθάρια σσκίζ το τέρεμα 'σ και το δεξξέν τ’ ομμάτι 'σ.

-Τ’ ομμάτια ’τς ας σον ουρανόν αστρόπα κατηβάζνε

 πόσα καρδόπα έκαψαν και πόσ’ αναστενάζνε.

-Ατό τ’ εσόν ο πρόσωπον, ίλια 'μ τ’ εσά τ’ ομμάτια

 τογραύνε το καρδόπο 'μ κ’ ευτάγν άτο κομμάτια.

-Κόρη, τ' ομμάτια 'σ λάμπουνε άμον μαργαριτάρια

 με τ’ ατά επαλάλωσες τη γης τα παλικάρια.

-Τ’ ομμάτια ’τς ειν ολόμαυρα τ’ οφρύδια ’τς ειν τσσιατιμάδας

 για τ' άτεν μαχχαιριάουνταν τη Σαντάς οι γιοσμάδες.

Εκείνο που αρέσει στον ένα δεν αρέσει στον άλλο, φαίνεται πως η μαυρομάτα έχει πιο μεγάλη εκτίμηση από την γαλανομάτα:

Γουρπάν εγώ να γίνομαι σ’ αοίκα μαύρ’ ομμάτια, 

σ’ ατά τιδέν ’κι ταγιανίζ όλια γίνταν κομμάτια.

-Ατά τα μαυρ’ ομμάτια σου άστρια ντο κατηβάζνε, 

πόσα καρδόπα έκαψαν και πόσ’ αναστενάζνε.

-Έχάσα φρύδια ’λόμαυρα κι ομμάτια ’μον ελαίας,

ερούξα κι αραεύ’ άτα ση πουλί τα φωλέας.

Αλλά και για τα γαλανά τα μάτια δεν λείπουν στίχοι:

Έναν κορτσόπον έμορφον φορεί τα σεβαΐα,

και τ’ ομμάτια ’τς τα τσσιακλιάρκα μαεύνε τα παιδία.

-Ανάθεμά σε νέπουτση, ε τσσιακλιαρομματία, 

ας σα τσσιακλιάρκα τ' ομμάτια 'σ έκάεν η καρδία 'μ.

Από τα χρώματα του προσώπου προτιμάται το μελαχρινό: 

Ακείνε η μελαχροινή μαεύ παλικαρόπα,

 ευτάει άτα και κλώσκουνταν τη νύχταν γιασιρόπα.

-Την άσπρεν ιεύνν κόκκινα, την κόκκινον τα άσπρα,

 την κόρην την μελαχριανήν όλια τ' αναλλαγάδια.

-Μαύρην κόρην π’ εφίλεσεν σα χχείλια τ' ελερώθεν,

 μελαχριανήν π’ εφίλεσεν καμίαν ’κ εκομπώθεν. 

-Άσπρην κόρην ’κ εζήλεψα, ξανθήν ’κ επεγανεύτα,

 μελαχριανήν εγάπεσα, σ’ ατέν εβουρουλεύτα.

Έχει όμως πολλούς στίχους και για την άσπρη:

Άσπρεσα και περιστέρα, έκαψε με η Πιπέρα.

-Κορτσόπον ασπρακόκκινον ο πρόσωπο 'σ φωτάζει 

κι όσα τερώ σον πρόσωπο 'σ έρται 'μ η γή τρομάζει.

-Άσπρεσα άμον το χχιόν, κόκκινος άμον χρυσόν 

π’ ελέπ' σε ομμάτια ανοί.

-Εσύ εεις τ’ ήλ' τα κόκκινα, τη φέγγονος τ’ ασπρότας,

 εσέν που εχχ τη σσκυλ ο γιον πρέπ να κλειδών τα πόρτας.

Για τα φρύδια:

Εχάσα φρύδια ’λόμαυρα κι ομμάτια ’μον ελαίας,

 ερούξα κι αραεύ' άτα ση πουλί τα φωλέας.

-Εφόρεσες τα τσσιαρούχχια 'σ για δέσον τα ραφίδια, 

τον κόσμον θα εμάευες, αν είχχες μαύρ’ οφρύδια.

Για τα μαλλιά:

Η Σουμελά η Παναγιά έχει μακρέα σκάλας,

 κ' η κόρ τηνάν εγάπεσα έχει μακρέα τσάμιας.

— Κόρ' ας σα ζα ντ’ ωρίαζες το έναν εκυλίεν,

 κι άς σ’ έμορφα τα τσαμόπα 'σ τ’ έναν επετυλίεν.

— Ξεροχτέντζον τα τσαμόπα 'σ και δος άτα πιτσσίμι, 

τύλτσον άτα ση γούλα μου, σύρον κ’ έπαρ’ τήν ψψή μ - ι.