Η Σανταία σαν Μάνα

Παραδοσιακή ενδυμασία Σαντάς

Η μάνα σ' όλες τις εποχές, σ' όλες τις κοινωνίες είναι το σύμβολο της θυσίας και της αυταπάρνησης.

Η Σανταία μάνα αγαπά και λατρεύει τα παιδιά της. Σκοπός της ζωής της, η προκοπή τους.

Τα παιδιά της την προσφωνούν: Μάμα, Μαννίτσα, Μαννίκα, Μαννάκα και όταν μεγαλώσουν Μάννα και Μητέρα.

Τα ανατρέφει και ιδιαίτερα τα κορίτσια, με μεγάλη αυστηρότητα

Απαιτεί σεβασμό από τα παιδιά της. Θυμάμαι τη μάνα μου έλεγε για τον μεγάλο μου αδελφό, τον Κοσμά:

- O Κοσμάς εέν'τον ολόες άγουρος και "καλά 'φτάω" 'κ' είπε με.

Ο Κοσμάς έγινε ολόκληρος άντρας και δεν με είπε ποτέ "καλά κάνω". Δεν αντιδρούσε δηλαδή στις παρατηρήσεις της μητέρας του.

Ακόμη και αυτήν την έκφραση "καλά κάνω" ή "έτσι θέλω"· θεωρούσαν ασέβεια και αχαριστία.

Οι Σανταίες μάνες δεν φιλούσαν τα παιδιά τους. Δεν έδειχναν την αγάπη τους. Δεν τα χάιδευαν, δεν τα επαινούσαν μπροστά τους για να μη γίνουν χαζοχαϊδεμένα (τσανεμένα) και ξιπασμένα.

Εμένα, οι μόνες φορές που θυμάμαι να με φίλησε η μάνα μου ή­ταν, όταν έφευγα και όταν γύριζα από ταξίδι.

Η Σανταία ήταν αφοσιωμένη στα παιδιά της και έκανε πολλές θυσίες για την ανάδειξη τους, γι' αυτό σπούδαζε τα παιδιά της  με χίλιες δύο δυσκολίες. Η Σανταία καμάρωνε περισσότερο για τον εγγράμματο γιο της παρά για τον πλούσιο.

Εδώ αξίζει ν' αναφέρω και για τις χήρες της Σαντάς, που δυστυχώς ήσαν πολλές, γιατί άλλες έχαναν τον άντρα τους στις πολε­μικές προστριβές με τους Τούρκους και άλλες στην ξενιτιά.

Οι χήρες λοιπόν μεγάλωναν τα παιδιά τους μόνες χωρίς να τα στερούν από τίποτε.

Κατέβαιναν στα πεδινά χωριά, όπου δούλευαν στις γεωργικές εργασίες και κατάφερναν να ζουν με αξιοπρέπεια. Πολλές φορές καλύτερα και από τις οικογένειες που είχαν τον άντρα τους.

Στην Σάντα μάλιστα υπήρχε και σχετική έκφραση:

'Όνταν είχα τον άντρα μ', έπέγ'να οπίσ'-οπίσ' και άσ' σού εχέρεψα πάω έμπρ'-έμπρ'".

Δηλαδή, με τον άντρα μου πήγαινα πίσω-πίσω, και από τότε που χήρεψα πηγαίνω όλο μπροστά.

Ίσως οι γυναίκες ιεραρχούσαν τις ανάγκες του σπιτιού πιο σωστά και διαχειρίζονταν τα λίγα έστω χρήματα τους καλύτερα Αλλά και ένα δίστιχο μας δείχνει κάτι ανάλογο:

Χόρας γιαβρίν, χόρας πουλλίν, χόρας τριμελεμένον

 χόρας κορίτσ' αν 'κί παίρω, να είμαι αφωρισμένον.

(Χήρας αρνί, χήρας πουλί, χήρας παραχαϊδεμένο,

Χήρας κόρη αν δεν παντρευτώ, να είμαι αφορισμένος).

"Τριμελεμένο", δηλαδή παραχαϊδεμένο θεωρεί το κορίτσι της χήρας. Όχι μόνο δεν ήταν στερημένο αλλά και "τριμελεμένον", τρεις φορές φροντισμένο, παραχαϊδεμένο.

Εκφράσεις που αναφέρονται στην Μάνα.

"Τέρεν την Μάνναν και έπαρ' το κορίτσ'".

 (Κοίταξε την Μάνα και μετά πάρε το κορίτσι (για νύφη)).

"Η Μάννα εν χρυσόν γεργάν' και όλα γαπατεύ'".

(Η Μάνα είναι χρυσό πάπλωμα και τα σκεπάζει όλα, τα λάθη, τα ελαττώματα).

"Το παιδίν ας ς' σήν Μάνναν ορφανίεται"

(Το παιδί νοιώθει την ορφάνια πιο βαριά όταν πεθάνει η Μάνα του, παρά ο πατέρας του).

Είναι φυσικό αφού η Μάνα υποφέρει περισσότερο από τον πα­τέρα ώσπου να τα μεγαλώσει. Τα θηλάζει, τα φροντίζει, τα χαϊδεύ­ει.

Είνας Μάννα ετράνυνεν σεράντα παιδία.

 Σεράντα παιδία είναν Μάνναν κ’ετέρεσαν".

 (Μια Μάνα μεγάλωσε σαράντα παιδιά,

όμως σαράντα παιδιά μια Μάνα δεν γηροκόμησαν).

"Σκύλλος να 'ίνεσαι και Μάννα να μη 'ίνεσαι".

(Καλύτερα να γίνεις σκυλί παρά Μάνα).

Η Μάνα έχει την έγνοια, την φροντίδα, την αγωνία για τα παιδιά της και η ζωή της είναι χειρότερη από του σκύλου.

"Ή τσούνα που εκουταβίασεν μαλέζ' κι εχόρτασεν".

(Η σκύλα από τη στιγμή που γέννησε φαΐ (χυλός) δε χόρτασε),

Είναι Μάνα κι αυτή και φροντίζει να χορτάσει πρώτα τα παιδιά της. Δεν νοιάζεται για τον εαυτό της.

"Να σαν τη Μάνναν που γεννά τα τράντα χρόνα μίαν".

(Χαρά στη Μάνα που γεννά μια φορά στα τριάντα χρόνια).

Τότε θα μπορεί να αναθρέψει και να φροντίσει το παιδί της άνεση.

"Είνας Μάννα εγέννεσεν

οφίδ' κι όνταν εκάεν υλέε, είπεν:

Να 'Λοί εμέν, έκάεν τ' οφιδόπο μ'!"

 (Μια Μάνα γέννησε φίδι και όταν κάηκε το δάσος είπε: Αλίμονο, κάηκε το φιδάκι μου). Ήταν φίδι, αλλά ήταν παιδί της.

Πόπη Τσακμακίδου-Κωτίδου

Φιλόλογος-Συγγραφέας


Οι γυναίκες της Σαντάς του πόντου

Εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη