Ποντιακά δίστιχα της περιοχής Καρς

Το δίστιχο είναι στιχουργική μορφή σταθερή και όπως λέει και το όνομά του γίνεται από δυο στίχους.

Είναι είδος αρκετά δύσκολο, γιατί ο ποιητής πρέπει να κλείσει μέσα σε δυο στίχους όλο το βάθος μιας έννοιας που θέλει να εκφρά­σει, κατά τρόπο επιγραμματικό.

Στιχοπλόκος συνήθως είναι ένα άτο­μο από το ανώνυμο πλήθος με ευαίσθητη ψυχή που δημιουργεί το δί­στιχο στην πρώτη του μορφή.

Κατόπιν το παίρνει ο λαός, το προσαρ­μόζει στις ιδιαίτερες τοπικές του συνθήκες, στα δικά του γούστα προ­σθέτοντας, αφαιρώντας ή αλλάζοντας ορισμένες λέξεις ή φράσεις.

Το στιχουργικό αυτό είδος το καλλιέργησε ο ποντιακός λαός κυ­ρίως στα ερωτικά του τραγούδια που εκφράζουν τους καημούς και τις λαχτάρες του ή διατυπώνουν τους καρπούς της σκέψης και της πείρας του.

Τα ποντιακά δίστιχα που όλα τραγουδιούνται ακόμη και σήμερα με τη συνοδεία της αθάνατης ποντιακής λύρας στα γλέντια, στους γά­μους, στις γιορτές και στα πανηγύρια έχουν μια ξέχωρη δροσιά και χάρη.

Το πυκνό τους περιεχόμενο, το απέριττο και λιτό ύφος τους, η τέ­λεια ομοιοκαταληξία τους και η μουσική τους εκτέλεση τα καθιστούν πραγματικά αριστουργήματα στο είδος τους. Το μέτρο τους είναι ιαμ­βικός 15σύλλαβος και η ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή.

Παρακάτω θα παραθέσω   όσα από τα ποντιακά δίστιχα τραγουδιόνταν στην περιοχή Καρς του Καυκάσου και συνε­πώς και στο χωριό των γονιών μου το Τσαπίκ.

Τα τραγούδια αυτά εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να τραγου­διούνται και μαζί με τους εξαίρετους χορούς μας ίσως θα είναι τα μό­να που θα επιβιώσουν από την προγονική ποντιακή μας κληρονομιά.

Καρς (Χειμώνας!!!)

1. Ερωτικά (της αγάπης)

1.         Άνοιξον, πούλι μ', άνοιξον! Άνοιξον ας εμπαίνω

δύο λόγια θα λέγω σε και πάω και διαβαίνω!

2. Απόψ' η νύχτα εδίπλασεν κι ο φέγγον επιάστεν,

τη παραδείσ' ημ το πουλίν σα ξένα εβραδιάστεν.

3. Απ' αδά συς τ' εσέτερα, τ' οσπίτα πέντε δέκα,

 την ώραν μ’ και κόλπιον σ' εσέτερα εφέκα!

4. Αδά σον κατακέφαλον λιθάρα θα κυλίζω,

σ' ατά τα μέσας τα λεγνά τα χέρα μ' θα τυλίζω!

5. Άλλο σην πόρτα σ' κ’ έρχουμαι σην αύλας 'κι δαβαίνω,

άλλην κόρην εγάπεσα, εσέν θ' απιδαβαίνω!

6. Άλλο 'κι πάγω σο παρχάρ' άλλο 'κι παρχαρεύω,

άλλο 'κι λέγω 'κι γελώ άλλο 'κι μασχαρεύω.

7. "Απουράτα νασσαγά, τρέχ' ολίγον νερόπον,

έπαρ' με κορ' έπαρ' με, είμαι καλόν παιδόπον.

8. Βάλεν ρακίν, βάλεν κρασίν, βάλεν α σο ποτήρι,

φαρμάκ' πα αν έν' θα πίν' ατο α σ' έσον το χατήρι!

9. Για έλα, για θα έρχουμαι την κάρδα σ' θα μαυρύνω,

 σ' εσέν ντο έχω την σεβντάν ακόμαν θα τρανύνω.

10.  Δύο και δύο τέσσερα,μ κάθκα και λογαρία,

τη χώρι μουν τα κόρτσοπα, μικρά και σεβνταλία.

11.Έβγα οξωκά ας ελέπω σε, έμπα απέσ' και κλείδα,

κι αν ερωτά σε η μάννα σ' πε ατέν κανάν 'κ' είδα.

12. Εγώ αγαπώ σε κι έρχουμαι κι εσύ παραμερί'εις με,

ντο σίλεγον καρδίαν έ'εις σιτά γελώ κλανινι'εις με.

13. Έναν και μοναχόν είσαι και τίναν θα 'κανείσαι,

σο φίλεμαν μαραίνεσαι, σο δάξιμον τελείσαι.

14. Έρθα,  κόρη μ' ση μαχαλάς σ’, έρθα ση γειτονία σ',

 κανείς 'κι κουίζ' τ' όνομα σ' ν' ακούω τη λαλία σ'.

15.  Εσέν όντες εγάπεσα, ας λέγω σε πως έτον,

 απάν σην πόρταν έστεκες, ημέρα έξεργος έτον.

16.  Ήλεν μαραίν' τ' αμάραντα, μαραίν' και χορτάρα,

και τ' έμορφον το σεβταλούχ, μαραίν' τα παλλικάρα.

17.   Θ' αποθάνω ψεματικά, θα τερώ πολλά κλαις με,

 τη κάρδας ης τα μυστικά, θα τερώ ολα λες με!

18.   Θεία τέρεν σκοτία εν' άψον το φαναρόπο σ',

απ' οπίσ' η μ' τέρεν ντ' εφτάει το μικρόν το κορτσόπο σ'!

19.  Κορτσόπον δώδεκα χρονών κι εγώ δεκατρία,

εσέγκες με και ση σεβντάν, τερείς με κρύα - κρύα!

20.   Λαλώ, λαλώ και 'κι λαλείς, εκόπεν η λαλία μ',

αν αγαπάς με πε ατό, μη τρώγω την καρδία μ'.

21.   Μάνα, μάνα για τ' εμε'ν, πέει ατέν ας αναμέν'

κι αν 'κι έρχουμαι ως το βράδον πέει ατέν ας πάει δαβαίν'.

22.   Όνταν ακούς και τραγουδώ εγώ το παλληκάρι,

 σκώσον και σύρον το γερνάν' τσέρτσεν το μαξιλάρι.

23.   Όταν έμνε μικρόν παιδίν, ερίαζα τ' αρνόπα,

κι ατώρα που ετράννυνα εράζω τα κορτσόπα.

24.   Ο ουρανόν ελίβωσεν κι η γη ετσαμουρώθεν,

α ση σεβντάν π' ερρώστεσεν καμμίαν 'κι ελαρώθεν.

25.   Πού είσαι και 'κι φαίνεσαι, που είσαι και δε βγαίνεις,

μήπως αποφάσισες, καλόγρια να γένεις.

26.   Ρακίν εκράτνα κι έπινα κι είπα κόρη σην ύα σ',

κι ατέ εκλώστεν κι είπε μεν, "φαρμάκια σην καρδία σ"

27.   Ση Παναγίτσας το ποτάμ' έχασα την κλειδίτσα μ',

 μάνα τρέξον κι αρέψον σ' εμέν κεράν νυφίτσαν.

28.   Σον ουρανόν πετά πουλίν, σην γην εφτάει ευώραν,

 κατηγορούν και λένε με και ντ' αγαπάς τη χώραν.

29.   Σεβντάν έχω, σεβντάν πουλώ και σεβνταλής γυρίζω,

 σεβντάν έχω σο καρδόπο μ' και πως θα ταγιανίζω.

30.   Σεβνταλήν εγώ έτυχα, να έλεγεν τα τέρτα τ'

σ' έναν το χέρ'ν ατ το μαντήλ' εσπόγγιζεν τα δάκρα τ'.

31.   Τα κορτσόπα, τα κορτσόπα, τ' έμορφα τα κορτσόπα,

 εσέγκαν εμέν' ση σεβντάν κι α σο φαΐν εκόπα.

32.   Τα κορτσόπα ετραγώδνανε κι εγώ κρυφά εφουγκρούμνε

 απάν σο παλκόν έστεκα θ' ερούζνα κι εσκοτούμνε.

33.   Τη σεβνταλή το καρδόπον, τη σεβνταλή τ' ομμάτα,

 ατά ύπνον 'κι χορτάζ'νε 'κι κοιμούνται ραχάτα.

34.   Το σεβνταλήν τον άνθρωπον, εγώ πολλά λυπούμαι,

εδέβεν σο κιφαλόπομ', 'κι επόρνα ν' εκοιμούμνε.

35.   Τραγώδεσα, τραγώδεσα, εκόπεν η λαλία μ'

αν αγαπάς με πέει ατο μη καίγω την καρδία μ'.

36.   Τραγώδ' αρνί μ', τραγώδ' πουλίμ' κι εγώ ας αφουκρούμαι,

 σύρον τα λόγια τη σεβντάς κι εγώ ας παλαλούμαι.

37.   Τα στράτας ντ' επορπάτεσα, τα γεφύρα ντ' εδέβα,

τα κορτσόπα ντ' εγάπεσα, όλα πα επιδέβα.

38.   Τα στράτας ντ' επορτάτεσα, όλα τσαμουρωμένα,

τα κορτσόπα ντ' εγάπεσα όλα σουμαδεμένα.

39.   Τη λύρας ης το παίψιμον, τη δαχτυλί σ' ο χτύπον,

 εσέγκαν εμέν ση σεβντάν, κι εγώ ακόμαν μικρίκον.

                                                                             Ευάγγελος Φραγκίδης

                                                                           Λυκειάρχης- Φιλόλογος