ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΡΟΔΟΚΑΝΑΚΗ

Θεόδωρος Ροδοκανάκης

ΟI ΡΟΔΟΚΑΝΑΚΗΔΕΣ ήταν ονομαστοί άρχοντες της Χίου·  κατά μία παράδοση η προέλευση της οικογένειας ήταν από την Κωνσταντινούπολη του Βυζαντίου. Στην καταστροφή του νησιού το 1822, δύο νέοι της οικογένειας σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους. Ήδη από το 1819 οι γιοι του Εμμανουήλ Ροδοκανάκη είχαν συστήσει εμπορικά καταστήματα στη Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη, το Λιβόρνο και την Οδησσό. 
Στην Οδησσό εγκαταστάθηκε το 1819 ο Θεόδωρος (1797-1882) σε ηλικία 22 ετών, γεννημένος στην Χίο. Ήταν ο «βενιαμίν» των αγοριών της οικογένειας Παύλου και της Γιάννας Ροδοκανάκη, 8ο κατά σειρά παιδί σε σύνολο 9 παιδιών. Δεν άργησε να καταστεί ένας από τους σπουδαιότερους εμπόρους της Οδησσού και να υπερσκελίσει παλιότερους μεγαλέμπορους με σοβαρή οικονομική παρουσία στον ελληνισμό της πόλης.
Η ύπαρξη των αδελφών του, επικεφαλής των καταστημάτων της οικογένειας στους εμπορικούς τόπους της Μεσογείου, διασφάλιζε τη συνεργασία των κλάδων του οίκου. Πολύ περισσότερο, όταν ιδρύθηκε κατάστημα στη Μασσαλία, τόπο με μεγάλες εισαγωγές σιτηρών από τη Νότια Ρωσία. Η επικοινωνία και η εμπιστοσύνη μεταξύ των αδελφών Ροδοκανάκη ήταν δεδομένες· έτσι, ένα μεγάλο μέρος των εμπορικών ανταλλαγών ανάμεσα στα εμπορικά κέντρα όπου είχαν την έδρα τους οι Ροδοκανάκηδες, γινόταν μέσω των μαγαζιών τους. Ο Θεόδωρος έστελνε σιτάρια και αγροτικές πρώτες ύλες (ζωϊκό λίπος για φωτισμό, λινάρι και μαλλί για την υφαντουργία) και τα αδέλφια του στη Δύση προωθούσαν προς την Οδησσό είδη της ευρωπαϊκής βιομηχανίας (υφάσματα, έπιπλα, χαρτικά).
Ο Θεόδωρος το 1828 παντρεύτηκε την Αρριέτα, κόρη του Χιώτη μεγαλέμπορου θωμά Γαλάτη. Ο γάμος έγινε με κάθε επισημότητα στη Βιέννη, όπως ταίριαζε στις συνήθειες και τους γάμους των αρχοντικών οικογενειών της Χίου. Το 1832 το κράτος της Τοσκάνης εμπιστεύθηκε στον Θεόδωρο την προξενική εκπροσώπησή του στην Οδησσό.
Μια μεγάλη τιμή για τον Έλληνα μεγαλέμπορο, δείγμα της υπόληψης που έχαιρε στην αγορά της ρωσικής μεγαλούπολης. Ήταν σημα­ντική η ανάθεση των προξενικών καθη­κόντων, αν υπολογίσουμε ότι η Τοσκάνη ήταν αξιόλογο εμποροναυτικό κράτος στη Μεσόγειο και είχε άμεσα συμφέρο­ντα εμπορίου και μεταφορών στον Εύξεινο. 
Ο Θεόδωρος όφειλε να ενημερώνει τακτικά τις Αρχές της Τοσκάνης για την κατάσταση του εμπορίου στην Οδησσό και γενικότερα στη Νότια Ρωσία, για την εξέλιξη της σοδειάς, για το επίπεδο των τιμών, για το ύψος των ναύλων και τη συ­χνότητα των φορτώσεων. 
Επίσης, ήταν ο επίσημος εκπρόσωπος του κράτους της Τοσκάνης στις Αρχές και επομένως με αυτή του την ιδιότητα παρευρισκόταν στις επίσημες εκδηλώσεις της Οδησσού.
 Με άλλα λόγια η σημασία της προξενι­κής εκπροσώπησης που ανατέθηκε στον Χιώτη μεγαλέμπορο ήταν σημαντική από κάθε άποψη και ενδεικτική επαναλαμβά­νουμε, του υψηλού κύρους που διέθετε ο Θεόδωρος Ροδοκανάκης στην Οδησσό.

Παλαιό ξενοδοχείο "ΟΔΗΣΣΟΣ" ιδιοκτησίας Θεόδωρου Ροδοκανάκη

Όλες οι πληροφορίες τον παρουσιά­ζουν ως σπουδαίο επιχειρηματία, που δεν περιορίστηκε μόνο στο εμπόριο των σι­τηρών. Ήδη από τα μέσα του αιώνα ήταν κάτοχος ιδιόκτητων ιστιοφόρων πλοίων, αργότερα και ατμοπλοίου. Τα πλοία τα χρησιμοποιούσε για τις μεταφορές δικών του εμπορευμάτων στις αγορές κατανά­λωσης των προϊόντων της Νότιας Ρωσίας και αντίστροφα για τη μεταφορά βιομηχανικών αγαθών προς την Οδησσό. Μ’ αυτόν τον τρόπο τα κέρδη του Ροδοκανάκη πολλαπλασιάστηκαν και του επέτρεψαν να αγοράσει μεγάλες εκτάσεις γης στη ρωσική ενδοχώρα, ενώ δεν παρέλειψε να τοποθετήσει κεφάλαια σε βιομηχανικές επενδύσεις στη νότια Ρωσία. Ταυτόχρονα, ο Θεόδωρος Ροδοκανάκης αναδείχθηκε σε ευεργέτη της ελληνικής κοινότητας της Οδησσού και της Ελλάδας. Ακολουθώντας το παράδειγμα των περισσότερων ομογενών που πλούτισαν στο εξωτερικό ο Θεόδωρος Ροδοκανάκης φέρθηκε γενναιόδωρα προς την Πατρίδα. Στη γενέτειρά του Χίο άφησε 5000 ρούβλια για την ανέγερση σχολείου και 3-000 ρούβλια για την ίδρυση νοσοκομείου. Δώρισε 10.000 ρούβλια στο ίδρυμα των Αδελφών του Ελέους στην Αθήνα. Στην Ελληνική Κοινότητα της Οδησσού 5-000 ρούβλια και 2.000 ρούβλια στην εκκλησία της Αγίας Τριάδος. Σπουδαιότερη αναμφίβολα προσφορά του ήταν η ίδρυση του Ροδοκανάκειου Παρθεναγωγείου της Οδησσού, το οποίο δώρισε στην Ελληνική Κοινότητα και έθεσε υπό την προστασία της Βασίλισσας Όλγας της Ελλάδας. Ο Θεόδωρος Ροδοκανάκης πέθανε το 1882 σε ηλικία 85 ετών, έχοντας κερδίσει το σεβασμό των κατοίκων της Οδησσού, αλλά και την εκτίμηση των ρωσικών αρχών.
Όπως ήταν η συνήθεια στις χιώτικες οικογένειες, ο Θεόδωρος Ροδοκανάκης αποσκοπούσε τα παιδιά του να παντρευτούν γόνους μεγάλων εμπορικών οίκων από την ιδιαίτερη πατρίδα. Άλλωστε ήταν ο πατέρας, εκείνος που αποφάσιζε για την τύχη του παιδιού, εκείνος που είχε τον πρώτο και τελευταίο λόγο στο γάμο των παιδιών. Δεν ήταν μια απλή συγκατάθεση, ήταν η επιλογή του γαμπρού ή της νύφης που ανήκε στους γονείς. Η πρωτότοκη κόρη του Ιφιγένεια σε ηλικία 20 ετών παντρεύτηκε το 1854 στην Οδησσό τον Παντιά, γιο του Μιχαήλ Αγέλαστου και της Αργυρώς Πετροκόκκινου και ακολούθησε τον σύζυγό της στη Μασσαλία. Η δεύτερη κόρη του Αριάννη, γεννήθηκε το 1842 στην Οδησσό και παντρεύτηκε το Νικόλαο Μαυροκορδάτο, γιο Χιώτη μεγαλέμπορου της Οδησσού, όπου διέμεναν έως το θάνατό τους.
Η τρίτη κόρη του Μαρία, γεννημένη το 1847, παντρεύτηκε το 1869 στη Μασσαλία τον ανιψιό της Εμμανουήλ Ροδοκανάκη.
 Η τελευταία σχέση δεν πρέπει να μας ξενίζει, ήταν κάτι πολύ συνηθισμένο στους γάμους ανάμεσα στα μέλη των χιώτικων οικογενειών. Με αυτό τον τρόπο η οικογένεια, υπό την ευρύτερη μορφή της, διατηρούσε τον έλεγχο των μεγάλων εμπορικών οίκων και εξασφαλιζόταν η συνέχεια της παντοδυναμίας του κλάδου.
Μοναδικός γιος της οικογένειας του Θεόδωρου ήταν ο Περικλής, δεύτερο στη σειρά παιδί της οικογένειας. Ο Περικλής γεννήθηκε στην Οδησσό το 1841 και πέθανε στο Παρίσι το 1899· Τον Περικλή εμπιστεύθηκε ο πατέρας του να διαχειρισθεί την τεράστια περιουσία της οικογένειας. Ελπίδα και πόθος του Θεόδωρου ήταν ο γιος του να παντρευτεί Ελληνίδα της τάξης του, μόνο που αυτή η ευχή που εκφράστηκε στη διαθήκη του Θεόδωρου, δεν έπιασε τόπο. 

Περικλής Ροδοκανάκης

Ο Περικλής, φίλος πολλών γυναικών κατά καιρούς - πληροφορίες που προφανώς γνώριζε ο πατέρας του, προς τούτο διατύπωσε - και την ευχή - παντρεύτηκε τη Ρωσίδα Veneslava Barewski, χήρα αξιωματικού και μητέρα τριών παιδιών, με την οποία δεν έκανε παιδιά. Έτσι με το θάνατό του εξέλιπε και ο κλάδος της οικογένειας του Θεόδωρου Ροδοκανάκη στην Οδησσό. Πάντως, όλες οι μαρτυρίες συνηγορούν ότι ο Περικλής συμπαραστάθηκε στα παιδιά της Βarewski, γεγονός που καταγράφηκε θετικά στο χαρακτήρα του.
Το κύρος του Περικλή Ροδοκανάκη, δεν υστερούσε αυτού που διέθετε ο πατέρας του. Κληρονομώντας μια πραγματικά τεράστια περιουσία απέκτησε την εύνοια της τσαρικής αυλής στην Πετρούπολη και ανήλθε στην ανώτατη κοινωνική θέση στη Ρωσία. Ο τσάρος του απέδωσε τον τίτλο του κληρονομικού ευγενή σε «αναγνώριση της σπουδαίας και ταχείας ανάπτυξης του εμπορικού του οίκου», γεγονός πάντως που οφειλόταν περισσότερο στον πατέρα του. Ο τίτλος ήταν ύψιστη αναγνώριση που δεν είχε αποκτήσει κανένας άλλος Έλληνας ομογενής κατά το παρελθόν. Διότι ευγενείς είχαν γίνει και άλλοι, αξιωματικοί, γαιοκτήμονες, αλλά κληρονομικός ευγενής σήμαινε, ότι η κοινωνική θέση και τα δικαιώματα που απολάμβανε ο ίδιος θα μεταβιβάζονταν και στους απογόνους του.
Όμως, η υγεία του Περικλή χειροτέρευε συνεχώς, γεγονός που είχε επιπτώσεις και στην οικονομική πορεία του οίκου του στα τέλη της δεκαετίας του 1880. Το αποτέλεσμα ήταν να πεθάνει στο Παρίσι στις 31 Οκτωβρίου 1899 σε ηλικία 59 ετών. Μόλις μετά ένα χρόνο πέθανε και η γυναίκα του. Παρ’ όλα αυτά η περιουσία που έμεινε στους κληρονόμους του Περικλή Ροδοκανάκη ήταν πολύ μεγάλη.

Βασίλης Καρδάσης