Ο Ελληνισμός της Ανατολής και το Μνημόνιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου

(ΜΑΡΤΗΣ ΤΟΥ 1919). ΑΝ. ΘΡΑΚΗ, Μ. ΑΣΙΑ, ΠΟΝΤΟΣ

Το Μάρτιο του 1919 το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε υποβάλει στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων ένα συνολικό Μνημόνιο για τους «Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».

Το Μνημόνιο, που αποτελεί συνέχεια του Πατριαρχικού Μεμοράντου της 24/10/1918, απευθύνεται στον Πρόεδρο της Γαλλίας (και Πρόεδρο της Διάσκεψης) Ζωρζ Κλεμανσώ από τον Τοποτηρητή του Οικουμενικού Πα­τριαρχείου, Μητροπολίτη Προύσης Δωρόθεο, με την ιδιότητα του Προέ­δρου «της αποστολής των αλύτρωτων Ελλήνων». Μέλη της αποστολής ή­ταν: ο Μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος, ο γιατρός Αλέξ. Παπάς και ο Τζων Χατζόπουλος.

Στόχος αυτού του Μνημονίου (7/20 Μαρτίου 1919) είναι να παραθέσει, πρώτα-πρώτα, τα πληθυσμιακά στοιχεία που αφορούν στον Ελληνισμό της Ανατολικής Θράκης, της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Στη συνέχεια, να προκαλέσει το ενδιαφέρον και να επικαλεστεί την παρέμβαση των Δυνά­μεων, προκειμένου να δρομολογηθούν οι προϋποθέσεις για τις «σύννομες διεκδικήσεις του αλύτρωτου Ελληνισμού», που υπολογίζεται γύρω στα 3.000.000 άτομα: Συγκεκριμένα, με βάση τον αριθμό των μαθητών (8 μαθη­τές για κάθε 100 κατοίκους), εκτιμάται ότι οι αλύτρωτοι Έλληνες ανέρχο­νται σε 2.955.026 άτομα.

Το πληθυσμιακό αυτό μέγεθος των 2.955.026 Ελλήνων κατανέμεται σε τρεις γεωγραφικές ομάδες: α) Στο κέντρο της Μικράς Ασίας, γύρω από την Καισαρεία, β) στον Εύξεινο Πόντο, γ) στη Δυτική Μικρά Ασία και στις δύο ηπείρους, ένθεν και ένθεν της Προποντίδας.

Όσο για τις «σύννομες διεκδικήσεις», πρέπει να πούμε ότι στο Μνη­μόνιο προτείνεται ένα άνοιγμα διεκδικήσεων που ξεκινούν από τις εγγυή­σεις για ελεύθερη ανάπτυξη σε όλους τους τομείς, μέχρι την αυτονομία και την πλήρη ανεξαρτησία ορισμένων διαμερισμάτων, ανάλογα με το μέγεθος του ελληνικού πληθυσμού και τη θέση της περιοχής σε σχέση με τον ελλα­δικό χώρο.

 Ανάλυση των πληθυσμιακών ομάδων και των συναφών διεκδικήσεων

α) Η πρώτη ομάδα (στο κέντρο της Μικράς Ασίας)

καλύπτει ένα μέ­ρος του Βιλαετίου της Άγκυρας και ένα μέρος του Βιλαετίου του Ικονίου (Κόνια). Οι ελληνικοί πληθυσμοί εντοπίζονται, κυρίως, στα Σαντζάκια του Ακ Νταγ Μαντέν, της Καισαρείας και της Νίγδης. Σ' αυτό το γεωγραφικό χώρο, με τις παραπάνω διοικητικές περιοχές, υπολογίζεται ότι κατοικούν 171.413 Έλληνες, σύμφωνα με τις στατιστικές του Πατριαρχείου, που δί­νουν ένα σύνολο 13.716 μαθητών.

Σημειώνεται ιδιαίτερα ότι ο ελληνισμός των περιοχών αυτών ανάγεται στην εποχή του Μ. Αλεξάνδρου και ενισχύεται σημαντικά στην περίοδο του Βυζαντίου. Εξάλλου, οι ίδιες περιοχές έδωσαν τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας (Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γρηγόριος και άλλοι).

Επειδή η συγκεκριμένη γεωγραφική ομάδα βρίσκεται στα βάθη της Μικράς Ασίας και σε μεγάλη απόσταση από τον ελλαδικό χώρο, το Μνη­μόνιο αρκείται στη διεκδίκηση εγγυήσεων για τους ελληνικούς πληθυ­σμούς, «για να μπορέσουν να αναπτυχθούν ελεύθερα», όπως σημειώνεται.

β) Η δεύτερη ομάδα (του Ευξείνου Πόντου)

απλώνεται, κυρίως, στο Βιλαέτι της Τραπεζούντας και, εν μέρει, στο Βιλαέτι της Σεβάστειας (ιδιαίτερα στα Σαντζάκια του Καρά Χισάρ και της Αμάσειας).

Σπουδαία αστικά κέντρα στην περιοχή, με ανθηρό ελληνικό πληθυσμό, είναι η Σαμψούντα,- η Κερασούντα και η Τραπεζούντα.

Όσο για το Σαντζάκι του Lazistan, στο Μνημόνιο προτείνεται να εν­σωματωθεί στο νέο Αρμενικό κράτος, στο οποίο θα μπορούσε να προσφέ­ρει, για έξοδο στη Μαύρη Θάλασσα, τα λιμάνια της Ριζούντας και των Αθηνών (Αθήναι: πόλη της περιοχής).

Οι Έλληνες της ομάδας του Ευξείνου Πόντου υπολογίζονται, με κρι­τήριο τον αριθμό των 43.581 μαθητών, σε 544.762 άτομα, εκτός από τους 250.000 που, τα τελευταία 30 (μάλλον 40) χρόνια, ιδιαίτερα μετά το 1878, κατέφυγαν στον Καύκασο και στη Νότια Ρωσία και επιθυμούν να επι­στρέψουν στις εστίες τους.

Στις ίδιες περιοχές κατοικούν και 78.450 Αρμένιοι και 836.391 Μου­σουλμάνοι, από τους οποίους, όπως σημειώνεται, οι 5.000 είναι κρυφοί χριστιανοί.

Ο ελληνικός χαρακτήρας της περιοχής είναι εμφανής, όχι μόνο από την πληθυσμιακή της σύνθεση, αλλά και από τα πάμπολλα μνημειακά κατάλοι­πα του κράτους των Κομνηνών που διατηρήθηκε μέχρι το 1461 και κληρο­δότησε ανεξίτηλα ίχνη και ιδιαίτερη πολιτιστική παράδοση στους ελληνι­κούς πληθυσμούς της περιοχής.

Πέρα από τα παραπάνω, ο Πόντος, ως εμπροσθοφυλακή των δυο άλ­λων ομάδων, συνέβαλε και στην επιτυχή έκβαση του Πολέμου, αφού με τα ανταρτικά του σώματα προέβαλε ισχυρή άμυνα κατά του τουρκικού στρα­τού, που με φρικώδη μανία κατέστρεφε τα ελληνικά χωριά, ενώ, παράλλη­λα, οι τουρκικές Αρχές δρομολογούσαν και προωθούσαν τα σχέδια τους για μαζικούς εκτοπισμούς και ομαδικές εξοντώσεις του άμαχου πληθυ­σμού. Για παράδειγμα, στο διάστημα 1914-1918, από την επισκοπική ε­παρχία Αμάσειας - Αμισού, εξορίστηκαν γύρω στους 90.000 Έλληνες, τα 2/3 των οποίων δεν ξαναγύρισαν ποτέ.

Παρότι ο ελληνικός χαρακτήρας της περιοχής του Πόντου είναι εμφα­νής, ωστόσο, επειδή βρίσκεται πολύ μακριά από την Ελλάδα, το Μνημόνιο προτείνει τη διεκδίκηση «οπωσδήποτε της αυτονομίας» του, χωρίς αυτό να εμποδίζει την ανάπτυξη εμπορικών και τελωνειακών δεσμών με την Αρ­μενία, ή και κάποιας χαλαρής μορφής ένωση μαζί της. Άλλωστε, όπως το­νίζεται, ύψιστο συμφέρον του Αρμενικού λαού είναι να αναπτύξει δεσμούς φιλίας και συνεργασίας με τους Έλληνες.

γ) Δυτική Ομάδα.

Εδώ οι Έλληνες απλώνονται σε Ευρώπη και Ασία: I) Στην Ανατολική Θράκη, II) στα Βιλαέτια Σμύρνης και Προύσας, (με τους καζάδες της Κίος, της Προύσας, των Μουδανιών, του Μιχαλίτση, της Κρεμαστής), στα Σαντζάκια Ισμίρ και Δαρδανελλίων, III) στην Ίμβρο, στην Τένεδο, στα Δωδεκάνησα και στο Καστελόριζο, IV) στο Βιλαέτι της Κωνσταντινούπολης, που εκτείνεται σε Ευρώπη και Ασία και συνδέει τον Ελληνισμό των δυο ηπείρων, αποτελεί δηλ. τον ενωτικό κρίκο του ευρω­παϊκού και του ασιατικού ελληνισμού.

Στα παραπάνω προστίθενται, από το Μνημόνιο, και τα νησιά του Ανα­τολικού Αιγαίου (Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος), που είναι, ήδη, ελληνικά, καθώς και η Ρόδος.

Πληθυσμιακά, είναι η πιο ενισχυμένη ομάδα: Με βάση τον αριθμό των μαθητών, οι Έλληνες ανέρχονται σε 2.327.739 άτομα, από τους οποίους οι 608.528 κατοικούν στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης. Αν προσθέσουμε και τους 304.292 Αρμένιους, τότε οι χριστιανοί της περιοχής ανεβαίνουν στα 2.632.031 άτομα, έναντι 2.402.400 Μουσουλμάνων. Υπάρχουν και 231.875 Εβραίοι και άλλοι ξένοι.

Στάθης Πελαγίδης

"ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ"

Εκδοσεις:Αφοι Κυριακιδη