Η ΤΡΙΤΗ ΓΕΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ ΚΑΙ Η ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Το μεγαλύτερο μέρος από το 1.500.000 των προσφύγων, που ήρθαν στην Ελλάδα το 1922, εγκαταστάθηκε στη Μακεδονία και οι Πόντιοι, σε πολλές περιπτώσεις, σχημάτισαν αμιγή ποντιακά χωριά ή αμιγείς οικισμούς σε μικτά χωριά. Αυτό δεν έγινε μόνον στην ύπαιθρο, αλλά και στις πόλεις. Στη Θεσσαλονίκη π. χ., η Καλαμαριά είχε κατά κύριο λόγο Πόντιους κατοίκους μέχρι και τη δεκαετία του 1960.

1890 Τρίπολη

Οι συμπαγείς αυτές ομάδες διατήρησαν, όπως ήταν φυσικό, τη νοοτροπία και τα πολιτιστικά στοιχεία που μετέφεραν από την πατρίδα. Συγχρόνως, προσπάθησαν να ενταχθούν στον ελληνικό χώρο και στο ελληνικό κοινωνικό περιβάλλον. Υπήρξε, βέβαια, μια αλληλεπίδραση, οι πρόσφυγες πήραν, αλλά και έδωσαν, προσαρμόστηκαν στο κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και το μετάλλαξαν.

Η παρούσα έρευνα για την Τρίτη γενιά των Ποντίων είχε σκοπό να εξακριβωθεί, όσο είναι δυνατόν, κατά πόσο οι Πόντιοι, που ζουν σε χώρο όπου κυριαρχεί το ποντιακό στοιχείο, έχουν ποντιακή συνείδηση, κατά πόσο δηλαδή νιώθουν Πόντιοι σε σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ζουν, εργάζονται και κινούνται. Η συ­νείδηση είναι επιλογή, είναι το εγώ, δια του οποίου ο άνθρωπος διακρίνει τον εαυτό του από τον υπόλοιπο κόσμο. Με άλλα λόγια, είναι η επίγνωση που έχει κανείς για την ύπαρξή του.

Το μεταπτυχιακό φροντιστήριο της λαογραφίας του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που διευθύνεται από την καθηγήτρια Άλκη Κυριακίδου - Νέστορος, μελετά εδώ και τέσσερα χρόνια τις τρεις γενιές των προσφύγων του 1922. 

Ακολουθείται η μέθοδος της προφορικής ιστορίας, σύμφωνα με την οποία προσπαθούμε να ερευνή­σουμε πώς βίωσαν τα άτομα την ιστορία της προσφυγιάς, δηλαδή πώς περιγράφουν σήμερα τις εμπειρίες που είχαν σαν πρόσφυγες και τι έμεινε στη μνήμη τους από όλα αυτά, πώς μετέδωσαν την καταστροφή στα παιδιά τους. 

Η ιστορία περνάει μέσα από το φίλτρο του χρόνου και της μνήμης και περιγράφεται από το κάθε άτομο με ξεχω­ριστό τρόπο, ανάλογα με τις εμπειρίες της προσφυγιάς, αλλά και με τις μετέπειτα συνθήκες εγκατάστασης και ζωής στην Ελλάδα. Στη συνέχεια η βιωμένη προσφυγι­κή ιστορία περνάει από τη μία γενιά στην άλλη.

Οι συνεντεύξεις που έγιναν με τους πρόσφυγες, στα πλαίσια του φροντιστηρίου, έδωσαν μερικά γενικά χαρακτηριστικά της προσφυγικής συνείδησης, όπως εμφανίζονται στις τρεις γενιές:

Η πρώτη γενιά κυριαρχείται από τις τραυματικές εμπειρίες του ξεριζωμού και από δύσκολες συνθήκες της αρχικής προσφυγικής εγκατάστασης στην Ελλάδα. Αυτή η  έζησε την αγωνία της επιβίωσης.

Η δεύτερη γενιά, αυτή δηλαδή που γεννήθηκε εδώ από γονείς πρόσφυγες, προσπαθεί να προσαρμοστεί και να ενταχθεί στον χώρο όπου ζει.

Ερχόμαστε στη συνέχεια στην τρίτη γενιά, δηλαδή στα άτομα που οι γονείς τους γεννήθηκαν στην Ελλάδα, ενώ οι παππούδες τους ήρθαν από τις αλησμόνητες πατρίδα και παρατηρούμε κάτι πολύ ενδιαφέρον. 

Οι νέοι αυτοί γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στον τόπο που γεννήθηκαν και έζησαν οι γονείς τους και τον οποίο θεωρούν πατρίδα τους. Ωστόσο, σαν ιδιαίτερη πατρίδα τους νιώθουν τον Πόντο και μάλιστα η ιδέα της προσφυγικής πατρίδας ξαναγυρίζει με ένα αίσθημα υπερηφάνειας για την καταγωγή.

 

Υπατία Διονυσιάδου

Α' Παγκοσμιο Ποντιακο Συνεδριο

Θεσσαλονικη   7-14 Ιουλη '1985