Μνημεία Πολιτισμού στον Πόντο

Είναι δυστυχώς άγνωστα στους Έλληνες, Πόντιους και μη, τα μνημεία πολιτισμού του Πόντου, εκείνα που η μανία της βαρβαρότητας κατάστρεψε και εκείνα που ο αδυσώπητος χρόνος κατερείπωσε, και σε πολλές περιπτώσεις, σχεδόν εξαφάνισε.
Γι αυτό και όταν κάποιοι μιλούν για τον Πόντο, περιορίζονται στην αναφορά των θρησκευτικών μνημείων, κατονομάζοντας την Παναγία Σουμελά, τον Βαζελώνα, τον Περιστερεώτα, την Αγία Σοφία της Τραπεζούντας και κάποιος αλλά κτίρια , των οποίων περίλυπα μας θωρούν οι τοίχοι και κάποιες εικόνες που τους απόμειναν..
Μερικοί ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχουν μνημεία στον Πόντο, γιατί εκεί δεν υπάρχει μάρμαρο! Και όμως , ακόμη και τώρα δεν είναι μόνο τα θρησκευτικά μνημεία, που αξίζουν προσοχής, που κάποτε έλαμψαν, σκορπώντας το φως τους σε όλο τον Πόντο, αλλά και ευρύτερα. Αυτή η λάμψη έκανε τους τυμβωρύχους και τους αρχαιοκάπηλους να κατακλέψουν και από τον Πόντο-όπως και από άλλα μέρη του Ελληνισμού- όλη την αρχαία του κληρονομιά και να στολίσουν με αυτήν τα μουσεία τους, όπως το «Ερμιτάζ» στη Ρωσία, το «Λούβρο» στη Γαλλία, τα περισσότερα μουσεία του Λονδίνου, της Βιέννης και του Βερολίνου. Τα περισσότερα είναι της εποχής του Μιθριδάτη.

Ποιοι μίλησαν για τα απομεινάρια του αρχαίου θεάτρου της Κερασούντος, τους αδιάψευστους κήρυκες μιας δοξασμένης εποχής, όταν οι δραματικοί ποιητές του Πόντου συναγωνίζονταν εκείνους της Αθήνας και σε μερικές περιπτώσεις τους νικούσαν;
Αυτό το αρχαίο θέατρο απογύμνωσαν από τις πέτρες του οι Τούρκοι, για να φτιάξουν το λιμάνι της Κερασούντος, απ' όπου εξορμούσαν για την κατάκτηση και άλλων τόπων. Η αναφορά στο θέατρο της Κερασούντος είναι ενδεικτική, γιατί υπήρχαν και αλλού αρχαία θέατρα στον Πόντο.
Αποφεύγουν αυτοί που γνωρίζουν, να μιλούν για τους βασιλικούς τάφους της Αμάσειας, τους λαξευμένους πάνω στους βράχους στα χρόνια του Μιθριδάτη δηλαδή τον 2^ο αιώνα και 1^ο αιώνα π.Χ. Αυτοί οι τάφοι ήταν γεμάτοι κτερίσματα, δηλαδή δώρα προς τιμή των νεκρών, τα οποία άρπαξαν οι αρχαιοκάπηλοι και τα πούλησαν στα μουσεία της πολιτισμένης Ευρώπης και της Αμερικής.

Ενώ έχουν γίνει σχετικές μελέτες, σπάνια γίνεται λόγος για τα νεοκλασικά κτίρια των μεγάλων πόλεων του Πόντου, κάτι που συνδέει αρχιτεκτονικά τις πόλεις αυτές με τις άλλες πόλεις του Ελληνισμού.
Είναι, επομένως, και άλλα μνημεία, που δεν τα γνωρίζουν οι πολλοί ή  που κάποιοι άλλοι δεν τα αναφέρουν, άγνωστο για πολλούς λόγους.. Και δεν είναι μόνον εκείνα τα μνημεία πολιτισμού, που οι γκρεμισμένοι τοίχοι τους χάσκουν παραπονεμένα που εγκαταλείφθηκαν. Μνημεία είναι και όσα γράφτηκαν εκεί στον Πόντο και τη νότια Ρωσία, είναι , δηλαδή, τα βιβλία, τα περιοδικά, οι εφημερίδες, οι κώδικες των εκκλησιών. Κάποιους από τους κώδικες, ευτυχώς βρέθηκε ο αείμνηστος Γεώργιος Κανδηλάπτης- Κάνις, που τους μάζεψε και τους περιέσωσε, μαζί με εικόνες και άλλα κειμήλια, όλα έργα πολιτισμού, όλα μνημεία πολιτισμού. Άλλα, όμως , ή χάθηκαν για πάντα, εξαιτίας της αδιαφορίας των Πόντιων, ή χάνονται μέσα σε αποθήκες της Άγκυρας, της Κωνσταντινούπολης και αλλού.
Το πρώτο που πρέπει να τονιστεί εξαρχής είναι ότι, σε σχέση με άλλες περιοχές, όπου έζησε και κατά έναν τρόπο, μεγαλούργησε ο ελληνισμός, στον Πόντο δεν διασώζονται πολλά μνημεία από την ελληνική κλασική αρχαιότητα. Πολλά από τα σωζόμενα χρονολογούνται από την ρωμαϊκή εποχή. Εξήγηση αυτού του γεγονότος δίνει ο Σάββας Ιωαννίδης, ο οποίος στο έργο του Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας και των πέριξ (1860) αναφέρει ότι δεν διατηρήθηκαν χώροι λατρείας της Αρχαίας Τραπεζούντας, επειδή στη θέση τους χτίστηκαν, κατά τους επόμενους αιώνες, χριστιανικοί ναοί. Σύμφωνα με την άποψη του Ιωαννίδης, ένα μέρος του υλικού, με το οποίο χτίστηκαν τα τείχη της πόλης, προήλθε από τα οικοδομήματα της αρχαιότητας.
Άλλα και διάφορα μέρη των αρχαίων μνημείων, όπως κίονες , ενσωματώθηκαν στις  χριστιανικές εκκλησίες. Ότι έχτισαν οι αρχαίοι Ελληνες και οι Ρωμαίοι, καταστράφηκαν από επιδρομές βαρβάρων και κυριάρχησε παντού ένα μείγμα βυζαντινό και οθωμανικό.
Στην Αμάσεια (που κατοικείται από το 3000 π.Χ. και όπου γεννήθηκε ο γεωγράφος Στράβων) έχουν διασωθεί πολλά υπολείμματα από την κλασσική και τη ρωμαϊκή  αρχαιότητα, όπως είναι οι λαξευτοί τάφοι των βασιλέων πάνω στους βράχους , μπροστά από τους οποίους περνά ο ποταμός Ίρις, τα τείχη της πόλης, τα κατάλοιπα του ελληνιστικού θεάτρου, και κοντά σε αυτό, τα ερείπια των ανακτόρων των Μιθριδατιδών.
Πίσω από τα  ανάκτορα διακρίνονται ίχνη αρχαίου  λουτρού. Στην Αμάσεια, τα τείχη της πόλης ανάγονται σε διάφορες εποχές (ελληνιστική, ρωμαϊκή, βυζαντινή και οθωμανική). Υπάρχουν τα ερείπια και άλλων κτισμάτων, όπως η κορινθιακού ρυθμού βιβλιοθήκη, που μοιάζει με την πινακοθήκη της Ακρόπολης των Αθηνών, ή το τζαμί του Γιώργη πασά, που ήταν  αρχαίο κτίριο και είχε μετατραπεί κατά τους χριστιανικούς χρόνους σε ναό του Άγιου Ιωάννη. Κοντά στο τζαμί του εξωμότη Γιώργη πασά κείτονται πολλοί σπόνδυλοι από κίονες ιωνικού ρυθμού και άλλα αρχιτεκτονικά Μέλη του ίδιου ρυθμού, κατάλοιπα , προφανώς αρχαίας οικοδομής.

Επιστροφή Αργοναυτών (Βολανάκης Κων/νος)

Έξω από την Αμάσεια, στον δρόμο προς την Σεβάστεια, υπάρχουν πολλά κτίρια με υπόγεια, σένα από τα οποία βρέθηκε ωραιότατη σαρκοφάγος από λευκό μάρμαρο. Στη μια πλευρά της σαρκοφάγου υπάρχει παράσταση σε γυναικείο κεφάλι, ανάμεσα σε δυο έρωτες. Προφανώς πρόκειται για έργο της ελληνιστικής περιόδου. Τα ερείπια του ναού του Στράτιου Δια, προστάτη της Αμάσειας, βρίσκονται στη θέση Μπουγιούκ Εβλιγιά. Σώζονται και ίχνη ιερού, μέσα στο οποίο υπήρχε μέγας βωμός του θεού Δια. Ο βωμός αυτός απεικονίζεται σε νομίσματα της Αμάσειας.
Ορισμένες επιγραφές και κατάλοιπα της λατρείας των νυμφών σώζονται στο ιερό των νυμφών , σε μια φυσική σπηλιά στον ποταμό Όρη, κοντά στην Αμάσεια.
Ελάχιστα  ερείπια και  κάποιες στήλες σώζονται από τους ναούς, τις στοές και τα νεώρια(ναυπηγεία) της Σινώπης. Επίσης σώζονται ορισμένα τμήματα των οχυρώσεων της πόλης. Στο μουσείο της  Σινώπης, υπάρχουν πολλά κτερίσματα, αμφορείς και διάφορα μικροαντικείμενα.
Από την αρχαία Αμισό(Σαμψούντα) διασώθηκαν λείψανα των οχυρώσεων της, του θεάτρου, που μάλλον ήταν πολύ μεγάλο, κατάλοιπα ναού, αφιερωμένου σε άγνωστη θεότητα. Από τον ναό αυτόν σώζονται ορισμένοι κίονες, ίχνη θεμελίων του και μερικά ανάγλυφα. Διατηρήθηκαν, επίσης ένα τμήμα της αρχαίας προκυμαία, τάφοι σκαμμένοι στον φυσικό βράχο και λείψανα αρχαίου ναού μέσα στη θάλασσα, σε μικρή απόσταση από την ακτή.
Στην Κερασούντα σώζονται μέρος των τειχών, μέρος του αρχαίου υδραγωγείου της πόλης, ίχνη από την αρχαία αγορά και ένα κτίριο με θολωτούς χώρους, στην άκρη της πόλης.
Στο Τίειον (Φιλιός Σου) σώζονται ερείπια τειχών , μια κατεστραμμένη πύλη, λείψανα θεάτρου , ίχνη κτιρίων στην Ακρόπολη.
Από την Άμαστρη- Σήσαμο(το σημερινό λιμάνι της Αμασρα) σώζονται , ερείπια ρωμαϊκών λουτρών, αρχαίο νεκροταφείο, και κάποια λείψανα ελληνιστικού θεάτρου. Σώζονται , επίσης, τα τείχη στην Ακρόπολη, χτισμένα με ογκώδεις πέτρες, κάποια ερείπια, για τα οποία λέγεται πως είναι τα ανάκτορα της Άμαστρης, ιδρύτριας της πόλης, και μερικά μέρη από το αρχαίο υδραγωγείο.
Στην Αχερουσιαδα Άκρα βρέθηκε σπηλαίο, στο οποίο πήγαινε κανείς με σκάλα. Βρέθηκαν και ίχνη αρχαίας λατρείας. Πιθανολογείται ότι το σπήλαιο αυτό είναι το ίδιο με το νεκροταφείο της Ποντοηράκλειας.
Τέλος , στο Βίλαιο ποταμό σώζονται ερείπια από τα ρωμαϊκά χρόνια, όπως απομεινάρια τειχών και οχυρώσεων, μια πύλη κατεστραμμένη, λείψανα θεάτρου, ίχνη κτιρίων στην Ακρόπολη(ταυτίζονται όλα με το Τίειον) και στον Παρθένο ποταμό σώζεται τμήμα της ρωμαϊκής οδού, της εποχής  του αυτοκράτορα Κλαύδιου.
Χρέος όλων και ιδιαιτέρως της Ελληνικής κυβέρνησης είναι να προστατευτούν τα ελληνικά μνημεία, όπου και αν βρίσκονται.