Γλώσσα ποίηση, μουσική, ρυθμός, χορός, λέει ο καθηγητής της
Βυζαντινής μουσικής Σ. Καράς, παρουσιάζουν σ' εκείνον που τα
απολαμβάνει τον εσωτερικό κόσμο της ψυχής των δημιουργών τους· τους
πόνους, τα βάσανα, τις χαρές και τις ελπίδες.
Η στιχουργία των Ποντιακών Ποιημάτων ακολούθησε κι αυτή τη νέα τονική ρυθμοποιΐα. Κατά το ποιητικό μέτρο διακρίνεται σε ποιήματα με δεκαπεντασύλλαβους στίχους, κι αυτά είναι τα πιο πολλά από τα ακριτικά και όλα τα νεώτερα, αλλά και δωδεκασύλλαβους, δεκασύλλαβους, ακόμα και οκτασύλλαβους.
Τα δημοτικά άσματα του Πόντου κατά βάθος δεν διαφέρουν από τα άσματα των άλλων ελληνικών χώρων έχουν όμως ιδιαίτερο χρωματισμό και μερικά καταφανή προτερήματα, συνδέονται με το παρελθόν με στενότερους δεσμούς.
Εδώ όλοι και όλα: ήρωες, κύρης, μάνα, αδέλφια, κάστρα, κοντάρια είναι Έλλενοι και ελλενικά, κάποτε μάλιστα Τραντέλλενοι (τριάντα φορές Έλληνες, Υπερέλληνες).
Ήρωες τους είναι οι Ακρίτες , στρατιώτες τολμηροί γενναίοι, που ήσαν εγκατεστημένοι κοντά στα σύνορα, και είχαν έργο να υπερασπίσουν τα άκρα τις απομεμακρυσμένες περιοχές από τις επιδρομές των γειτόνων, προπάντων των Αράβων (Σαρακηνών). Και όχι μόνο απέκρουαν τις αιφνιδιαστικές επιθέσεις των γειτόνων, αλλά και οι ίδιοι έκαναν τολμηρές επιδρομές και άγριες λεηλασίες. Ο λαός μεγαλοποίησε τα κατορθώματα τους έπλασε θρύλους και μύθους, τους αποθέωσε
Ακρίτες οι ίδιοι οι Πόντιοι και αγωνιστές, στον ήρωα των ακριτικών ασμάτων (το Διγενή Ακρίτα), δίνουν ανάγλυφη την εικόνα του ιδεώδους της ελληνικής παλικαριάς. Ζει ζωή σκληρή, άγρια, πολεμώντας με ανθρώπους και θεριά και με τα στοιχεία της φύσης, και ωστόσο ξέρει και την ήμερη και ήρεμη ζωή, πλάι στην καλή του, χτίζει παλάτια και παραδείσους παραμυθένιους:
«Ακρίτας κάστρα έχτιζεν, Ακρίτας περιβόλια,
κι όσα του κόσμου τα νερά εκεί φέρ κι αυλακώνει,
κι όσα του κόσμου τα φυτά εκεί φέρ και φυτεύει,
κι όσα του κόσμου τα πουλιά εκεί φέρ και φωλεύει».
Ο ήρωας των ακριτικών ασμάτων ξέρει ν' αγωνίζεται γενναία, να νικά και να θριαμβεύει, αλλά και να πέφτει γενναία, πέφτει στα βάθη της Ανατολής, σύμβολο αιώνιο της ελληνικής φιλοπατρίας και γενναιότητας και ελληνικής ψυχής, για την οποία ύψιστος ηθικός και κοινωνικός νόμος είναι ο αγώνας και ο θάνατος για την πατρίδα και την ελευθερία.
Τα ακριτικά άσματα όλα δεν είναι πλήρη, άλλων σώζεται μόνο η αρχή άλλων το τέλος, άλλα έχουν χάσματα και παρεμβολές και δεν είναι παράξενο, αφού αυτά τα τραγούδια δεν γράφηκαν ποτέ, αλλά έχουν μεταδοθεί από στόμα σε στόμα ολόκληρη χιλιετηρίδα!
. . «Απ' εναντίας είναι άξιον θαυμασμού, λέγει ο Γ. Σουμελίδης ότι διεσώθησαν τόσα τεμάχια, υπό συνθήκας πολύ δυσμενείς, μέσα εις την αμάθεια του λαού, ενώ γύρω όλα επανειλημμένως ανετρέποντο και μετεβάλλοντο σύρριζα, πολιτείαι, καθεστώτα, ήθη, πεποιθήσεις, ιδανικά, και μόνη ακοίμητος Εστιάς η γιαγιά, η καλομάνα, εξηκολούθει επί 20, 25, 30 γενεές να τραγουδάει τον παλαιόν σκοπόν, να ξυπνά με το νανούρισμα της παρά το λίκνον των νέων γενεών την ηχώ περασμένων ενδόξων χρόνων».
Τα ηρωικά τραγούδια έχουν μεγάλη αξία εθνική, αλλά και τα ιστορικά και τα άλλα στα οποία ψάλλεται η ιστορία, οι θρύλοι, οι δοξασίες και οι σκηνές του οικογενειακού και κοινωνικού βίου, ούτε λιγότερα, ούτε κατώτερης αξίας είναι:
Ο Μάραντον, δηλ. η επιστροφή από την ξενιτιά και η αναγνώριση του συζύγου.
Τη Τρίχας το γεφύρ, όπου ζωγραφίζεται πολύ παραστατικά η πάλη του οικογενειακού φίλτρου και του κοινωνικού καθήκοντος.
Ο Γιάννης ο Μονόγιαννες, η πάλη του αδύνατου ανθρώπου προς τους σκληρούς νόμους της φύσης, είναι αριστουργηματικά ποιήματα και άσματα της ποντιακής ψυχής. Εξ άλλου ή Λεμόνα, η Δεσποίνη, η κόρ επήεν σον Παρχάρ και άλλα πολλά, δίνουν μια παράσταση της ειδυλλιακής ζωής του αγροτικού και ποιμενικού πληθυσμού τού Πόντου.
Πλούσια είναι και η παραγωγή δίστιχων ερωτικών είναι δε τόσο αυθόρμητη, τόσο απλή και ειλικρινής όλη ή στιχουργία του Πόντου, ώστε σε συνεπαίρνει μαζί με την ιδιότυπη γλώσσα, το ρυθμό και τη μουσική της.
Η ποντιακή μουσική δεν έχει καμιά επίδραση από τη Δύση ή το Βορρά, είναι καθαρή βυζαντινή, όχι μόνο ως προς τα διαστήματα, αλλά και ως προς την τεχνοτροπία, τα ποντιακά άσματα θεμελιωμένα επάνω στα διαστήματα της πολυηχίας, λέει ο Σ. Καράς, κατά διάφορα γένη και τρόπους μουσικούς, σώζει μορφολογικά πάρα πολλές αναλογίες και ομοιότητες προς την εκκλησιαστική μελοποιία.
Τη Τρίχας το γεφύρ, η κόρ
έπηεν σον παρχάρ, Μάνα για δος με την ευχή σ, Άφη κόρη τη μάνα σου, και
άλλα, έχουν καταπληκτική ομοιότητα προς τα στιχηρά και άλλα μελωδήματα
της Εκκλησίας.
Η δε λύρα, το κύριο μουσικό όργανο του Πόντου, είναι αυτή καθ' εαυτήν μνημείο μουσικό αξιοσπούδαστο, διότι μόνο αυτή από τα σημερινά μουσικά όργανα σώζει τον αχαϊκό τύπο της Δωρικής λύρας, χορδισμένη κατά συνημμένα τετράχορδα (κατά τετάρτας).
Γι αυτό δημιουργείται αυτομάτως κατά την εκτέλεση λανθάνουσα αρμονική συνοδεία κατά παραλλήλους τετάρτας, ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά γνωρίσματα τής ποντιακής λύρας, φαινόμενο μουσικό αξιοσπούδαστο, μια από τις παλαιότερες αρμονικές μορφές που έχουν δοκιμασθεί στη Δύση κατά το μεσαίωνα.
Έπειτα έχει μια γλύκα ιδιότυπη και ξεχωριστή από τα άλλα όργανα, κατά την ικανότητα του λυράρη βέβαια, είναι και τόσο στενά συνδεδεμένη η λύρα με το ποντιακό τραγούδι, ώστε το ύφος και το χρώμα του να μην είναι δυνατό να αποδοθούν με άλλο οργανικό μέσο, παρά μόνο μ' αυτή.
Ο Πόντιος λυράρης, ποιητής μαζί και μελοποιός, προπάντων των ερωτικών δίστιχων, είναι ο κύριος εμψυχωτής των χορευτών, μπροστά από τους οποίους παρελαύνει διαδοχικά παίζοντας το όργανο του, έως ότου φθάσει να τους συνεπάρει σε μια μέθη διονυσιακή, αρχίζοντας από τους ήρεμους ρυθμούς του "ομάλ" και φθάνοντας στους γρήγορους του «τικ», του «λαγγευτού και της σέρας».
0ι χοροί του Πόντου έχουν μεγάλη ποικιλία - διακρίνονται δε περισσότερο από τους άλλους, διότι διατηρούν τον τύπο του κλειστού χορού, συνηθισμένου μόνο στον Πόντο από όλους δε τούς χορούς, το μεν ομάλ είναι ο πιο ευγενικός, η δε σέρα η πιο ηρωική και ανδροπρεπής.
Εκείνο που δίνει στους Πόντιους τιμητική θέση μέσα στον εθνικό οργανισμό είναι η καθαρότητα των φρονημάτων, οι εθνικοί και πατριωτικοί τους αγώνες, τα αρχαιότροπα και γνήσια ελληνικά ήθη και έθιμα, παραδόσεις, ποίηση, χοροί και εθνικά τραγούδια.
Η στιχουργία των Ποντιακών Ποιημάτων ακολούθησε κι αυτή τη νέα τονική ρυθμοποιΐα. Κατά το ποιητικό μέτρο διακρίνεται σε ποιήματα με δεκαπεντασύλλαβους στίχους, κι αυτά είναι τα πιο πολλά από τα ακριτικά και όλα τα νεώτερα, αλλά και δωδεκασύλλαβους, δεκασύλλαβους, ακόμα και οκτασύλλαβους.
Τα δημοτικά άσματα του Πόντου κατά βάθος δεν διαφέρουν από τα άσματα των άλλων ελληνικών χώρων έχουν όμως ιδιαίτερο χρωματισμό και μερικά καταφανή προτερήματα, συνδέονται με το παρελθόν με στενότερους δεσμούς.
Εδώ όλοι και όλα: ήρωες, κύρης, μάνα, αδέλφια, κάστρα, κοντάρια είναι Έλλενοι και ελλενικά, κάποτε μάλιστα Τραντέλλενοι (τριάντα φορές Έλληνες, Υπερέλληνες).
Ήρωες τους είναι οι Ακρίτες , στρατιώτες τολμηροί γενναίοι, που ήσαν εγκατεστημένοι κοντά στα σύνορα, και είχαν έργο να υπερασπίσουν τα άκρα τις απομεμακρυσμένες περιοχές από τις επιδρομές των γειτόνων, προπάντων των Αράβων (Σαρακηνών). Και όχι μόνο απέκρουαν τις αιφνιδιαστικές επιθέσεις των γειτόνων, αλλά και οι ίδιοι έκαναν τολμηρές επιδρομές και άγριες λεηλασίες. Ο λαός μεγαλοποίησε τα κατορθώματα τους έπλασε θρύλους και μύθους, τους αποθέωσε
Ακρίτες οι ίδιοι οι Πόντιοι και αγωνιστές, στον ήρωα των ακριτικών ασμάτων (το Διγενή Ακρίτα), δίνουν ανάγλυφη την εικόνα του ιδεώδους της ελληνικής παλικαριάς. Ζει ζωή σκληρή, άγρια, πολεμώντας με ανθρώπους και θεριά και με τα στοιχεία της φύσης, και ωστόσο ξέρει και την ήμερη και ήρεμη ζωή, πλάι στην καλή του, χτίζει παλάτια και παραδείσους παραμυθένιους:
«Ακρίτας κάστρα έχτιζεν, Ακρίτας περιβόλια,
κι όσα του κόσμου τα νερά εκεί φέρ κι αυλακώνει,
κι όσα του κόσμου τα φυτά εκεί φέρ και φυτεύει,
κι όσα του κόσμου τα πουλιά εκεί φέρ και φωλεύει».
Ο ήρωας των ακριτικών ασμάτων ξέρει ν' αγωνίζεται γενναία, να νικά και να θριαμβεύει, αλλά και να πέφτει γενναία, πέφτει στα βάθη της Ανατολής, σύμβολο αιώνιο της ελληνικής φιλοπατρίας και γενναιότητας και ελληνικής ψυχής, για την οποία ύψιστος ηθικός και κοινωνικός νόμος είναι ο αγώνας και ο θάνατος για την πατρίδα και την ελευθερία.
Τα ακριτικά άσματα όλα δεν είναι πλήρη, άλλων σώζεται μόνο η αρχή άλλων το τέλος, άλλα έχουν χάσματα και παρεμβολές και δεν είναι παράξενο, αφού αυτά τα τραγούδια δεν γράφηκαν ποτέ, αλλά έχουν μεταδοθεί από στόμα σε στόμα ολόκληρη χιλιετηρίδα!
. . «Απ' εναντίας είναι άξιον θαυμασμού, λέγει ο Γ. Σουμελίδης ότι διεσώθησαν τόσα τεμάχια, υπό συνθήκας πολύ δυσμενείς, μέσα εις την αμάθεια του λαού, ενώ γύρω όλα επανειλημμένως ανετρέποντο και μετεβάλλοντο σύρριζα, πολιτείαι, καθεστώτα, ήθη, πεποιθήσεις, ιδανικά, και μόνη ακοίμητος Εστιάς η γιαγιά, η καλομάνα, εξηκολούθει επί 20, 25, 30 γενεές να τραγουδάει τον παλαιόν σκοπόν, να ξυπνά με το νανούρισμα της παρά το λίκνον των νέων γενεών την ηχώ περασμένων ενδόξων χρόνων».
Τα ηρωικά τραγούδια έχουν μεγάλη αξία εθνική, αλλά και τα ιστορικά και τα άλλα στα οποία ψάλλεται η ιστορία, οι θρύλοι, οι δοξασίες και οι σκηνές του οικογενειακού και κοινωνικού βίου, ούτε λιγότερα, ούτε κατώτερης αξίας είναι:
Ο Μάραντον, δηλ. η επιστροφή από την ξενιτιά και η αναγνώριση του συζύγου.
Τη Τρίχας το γεφύρ, όπου ζωγραφίζεται πολύ παραστατικά η πάλη του οικογενειακού φίλτρου και του κοινωνικού καθήκοντος.
Ο Γιάννης ο Μονόγιαννες, η πάλη του αδύνατου ανθρώπου προς τους σκληρούς νόμους της φύσης, είναι αριστουργηματικά ποιήματα και άσματα της ποντιακής ψυχής. Εξ άλλου ή Λεμόνα, η Δεσποίνη, η κόρ επήεν σον Παρχάρ και άλλα πολλά, δίνουν μια παράσταση της ειδυλλιακής ζωής του αγροτικού και ποιμενικού πληθυσμού τού Πόντου.
Πλούσια είναι και η παραγωγή δίστιχων ερωτικών είναι δε τόσο αυθόρμητη, τόσο απλή και ειλικρινής όλη ή στιχουργία του Πόντου, ώστε σε συνεπαίρνει μαζί με την ιδιότυπη γλώσσα, το ρυθμό και τη μουσική της.
Η ποντιακή μουσική δεν έχει καμιά επίδραση από τη Δύση ή το Βορρά, είναι καθαρή βυζαντινή, όχι μόνο ως προς τα διαστήματα, αλλά και ως προς την τεχνοτροπία, τα ποντιακά άσματα θεμελιωμένα επάνω στα διαστήματα της πολυηχίας, λέει ο Σ. Καράς, κατά διάφορα γένη και τρόπους μουσικούς, σώζει μορφολογικά πάρα πολλές αναλογίες και ομοιότητες προς την εκκλησιαστική μελοποιία.
 |
| Τη Τρίχας το γεφύρ (Ματσούκα ). |
Η δε λύρα, το κύριο μουσικό όργανο του Πόντου, είναι αυτή καθ' εαυτήν μνημείο μουσικό αξιοσπούδαστο, διότι μόνο αυτή από τα σημερινά μουσικά όργανα σώζει τον αχαϊκό τύπο της Δωρικής λύρας, χορδισμένη κατά συνημμένα τετράχορδα (κατά τετάρτας).
Γι αυτό δημιουργείται αυτομάτως κατά την εκτέλεση λανθάνουσα αρμονική συνοδεία κατά παραλλήλους τετάρτας, ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά γνωρίσματα τής ποντιακής λύρας, φαινόμενο μουσικό αξιοσπούδαστο, μια από τις παλαιότερες αρμονικές μορφές που έχουν δοκιμασθεί στη Δύση κατά το μεσαίωνα.
Έπειτα έχει μια γλύκα ιδιότυπη και ξεχωριστή από τα άλλα όργανα, κατά την ικανότητα του λυράρη βέβαια, είναι και τόσο στενά συνδεδεμένη η λύρα με το ποντιακό τραγούδι, ώστε το ύφος και το χρώμα του να μην είναι δυνατό να αποδοθούν με άλλο οργανικό μέσο, παρά μόνο μ' αυτή.
Ο Πόντιος λυράρης, ποιητής μαζί και μελοποιός, προπάντων των ερωτικών δίστιχων, είναι ο κύριος εμψυχωτής των χορευτών, μπροστά από τους οποίους παρελαύνει διαδοχικά παίζοντας το όργανο του, έως ότου φθάσει να τους συνεπάρει σε μια μέθη διονυσιακή, αρχίζοντας από τους ήρεμους ρυθμούς του "ομάλ" και φθάνοντας στους γρήγορους του «τικ», του «λαγγευτού και της σέρας».
0ι χοροί του Πόντου έχουν μεγάλη ποικιλία - διακρίνονται δε περισσότερο από τους άλλους, διότι διατηρούν τον τύπο του κλειστού χορού, συνηθισμένου μόνο στον Πόντο από όλους δε τούς χορούς, το μεν ομάλ είναι ο πιο ευγενικός, η δε σέρα η πιο ηρωική και ανδροπρεπής.
Εκείνο που δίνει στους Πόντιους τιμητική θέση μέσα στον εθνικό οργανισμό είναι η καθαρότητα των φρονημάτων, οι εθνικοί και πατριωτικοί τους αγώνες, τα αρχαιότροπα και γνήσια ελληνικά ήθη και έθιμα, παραδόσεις, ποίηση, χοροί και εθνικά τραγούδια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου