Αναστάτωση στον Πόντο. Σύσταση των ενοριών Κοσλαράντων, Πινατάντων καi Τσακαλάντων.

Κατά το 1665 οι καταπιέσεις και οι βιαιοπραγίες κατά των χριστιανών επαναλήφθηκαν. Φανατικοί, σκληροί και φιλάρπαγες ντερέμπεηδες περιέτρεχαν απ’ άκρη σ’ άκρη τον Πόντο και παντού σκόρπιζαν καταστροφή, ερήμωση και θάνατο. Πολλά χωριά χριστιανικά λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν, οι ναοί λεηλατήθηκαν ή κατεδαφίσθηκαν ή έγιναν τζαμιά, οι δε κάτοικοι, ή τούρκεψαν, ή παράτησαν όλα και κατέφυγαν στα βουνά, ζώντας εκεί πολύ δύσκολα.
Τότε τούρκεψε όλη η περιφέρεια της Όφης, τα αρμενικά χωριά Ισχάν και Γλιτσάντων καθώς και πολλά χωριά της Ματζούκας. Τότε πολλοί από τη Μούζαινα και από άλλα χωριά κατέφυγαν στη Σάντα γιατί εκεί επικρατούσε ησυχία, όχι μόνο εξ αιτίας των προνομίων του φιρμανίου, αλλά  και γιατί  η θέση της ανάμεσα σε δυο υψηλές οροσειρές, που 5—6 μήνες ήσαν αδιάβατες  και γιατί οι κάτοικοί της υπερασπίζονταν την πατρίδα τους με γενναιότητα.
Από τους φυγάδες αυτούς συστήθηκαν οι ενορίες Κοσλαράντων, Πινατάντων και Τσακαλάντων.

Σαντα

Κατά τα πρώτα χρόνια της σύστασης του Κοσλαράντων κατέλαβαν το χωριό 34 Λεβέντες (άτακτοι). Ο οικιστής του χωριού Αλιτζάς έσφαξε αρνιά και τους περιποιήθηκε, αυτοί όμως αφού χόρτασαν ζήτησαν και κορίτσια επειδή δε ο Αλιτζάς δεν συμμορφώθηκε στην  απαιτητή τους, τον έδεσαν χειροπόδαρα και τον μαστίγωσαν.
 Για να γλυτώσει και αυτός και το χωριό, τους είπε πως αν τον άφηναν ελεύθερο θα πήγαινε στου Γιαννάντων για να ζητήσει από τον Ουζούν Κωσταντίν το ωραίο κορίτσι του και έκανε τη σκέψη αυτή, γιατί ήξερε πως ο Ουζούν Κωσταντίν ήταν γενναίος και δεν θα τους άφηνε ατιμώρητους.
Ο Αλιτζάς με δυο Λεβέντες πήγε και βρήκε τον Ουζούν να αλωνίζει και του είπε την απαίτηση των ατάκτων. Ο Ουζούν τους είπε να πάνε να πληροφορήσουν τους συντρόφους τους ότι σε λίγο θα τους φέρει την κόρη του.
 Μάζεψε λοιπόν καμιά δεκαριά παλικάρια, πήγαν στους Κοσλαράντων, ασφαλίστηκαν πίσω από τα δένδρα και άρχισαν να πυροβολούν και να πλησιάζουν σιγά σιγά, ενώ φώναζαν διάφορα ονόματα τουρκικά και χριστιανικά. Οι άτακτοι έφυγαν, ένας όμως σκοτώθηκε έξω από το χωριό.
Στα χρόνια εκείνα κατέφυγαν στη Σαντά και από το χωριό Ζυγανίτα της Αργυρούπολης και σύστησαν την ενορία Πινατάντων, γι' αυτό και τη βρύση του χωριού την ονόμασαν Ζυγανίτα.
Η ενορία Τσακαλάντων συστήθηκε πολύ αργότερα από πρόσφυγες, αλλά και από κατοίκους της ενορίας Θοδωράντων λένε πως ο πρώτος οικιστής ήταν Κρωμναίος.

Με πληροφορίες από τον Φίλιππα Χειμωνίδη (Α' Ιστοριογράφο της Σαντας)