Η ιστορία της λέξης "γενοκτονία"

θα αναφερθώ λίγο στην ιστορία της κομβικής λέξης του άρθρου 2, της λέξης “γενοκτονία”. Σύμφωνα με το λεξικό, η γενοκτονία είναι “έγκλημα που διαπράττεται με σκοπό τη συστηματική εξόντωση μιας ομάδας ανθρώπων που ανήκουν στο ίδιο έθνος, στην ίδια φυλή ή στην ίδια θρησκεία”. Το λεξικό φέρνει σαν παραδείγματα τη γενοκτονία των Εβραίων από τους Ναζί και των Αρμενίων από τους Τούρκους. Η δεύτερη είναι φυσικά παλαιότερη της πρώτης, αλλά η πρώτη είναι εκείνη που εξαιτίας της ορίστηκε ο όρος.

Πράγματι, όλα (δηλαδή λεξικά και σώματα κειμένων) δείχνουν ότι η αγγλική λέξη genocide ή η γαλλική génocide πλάστηκαν προς το τέλος του Β’ Παγκ. Πολέμου, το 1944 ή το 1945, ειδικά για να αναφερθούν στην συστηματική προσπάθεια εξόντωσης των Εβραίων από το χιτλερικό καθεστώς. Η λέξη genocide, που σύμφωνα με το etymonline.com πλάστηκε από τον Αμερικανό νομικό Lemkin το 1944, είναι σύνθετη από το ελληνικό γένος και το λατινικό επίθημα -cide, που αντιστοιχεί στο ελληνικό -κτονία (homicide η ανθρωποκτονία). Τα σύνθετα αυτά, που τα συνθετικά τους προέρχονται από διαφορετικές γλώσσες λέγονται “νόθα” αν και ο χαρακτηρισμός αυτός ηχεί ενοχλητικά.

Κατά το génocide πλάστηκε και το ελληνικό “γενοκτονία”, ίσως και τις αμέσως επόμενες εβδομάδες. Στο κάθε άλλο παρά τέλειο ψαχτήρι της Εθνικής Βιβλιοθήκης, εύλογα δεν βρίσκω καμιά ανεύρεση της λέξης πριν από το 1944. Ψάχνοντας στο σώμα της εφημ. Ελευθερία, η παλαιότερη ανεύρεση που εντοπίζω είναι από τον Μάρτιο του 1948.

Ορισμός της γενοκτονίας δίνεται στη σχετική σύμβαση του ΟΗΕ του 1948, που είναι αρκετά ευρύτερος από τον ορισμό του λεξικού. Με βάση τη σύμβαση αυτή θεωρήθηκαν γενοκτονίες τα εγκλήματα πολέμου που έγιναν στη Ρουάντα και στη Σρεμπρένιτσα. Αν πάρουμε τη νομολογία δηλαδή, γενοκτονία μπορεί να θεωρηθεί κι ένα εντοπισμένο στο χώρο και στον χρόνο έγκλημα, δεν είναι υποχρεωτικό να πρόκειται για μια διαδικασία μακράς πνοής.

Το ελληνικό κοινοβούλιο έχει αναγνωρίσει τις γενοκτονίες των Ποντίων και των Μικρασιατών(σ.σ. σαν ημέρες μνήμης) από τους Τούρκους, με ψηφοφορίες που έγιναν το 1994 και το 1998 αντίστοιχα. Δεν συμφώνησαν όλες οι πολιτικές δυνάμεις με αυτές τις αποφάσεις, εξάλλου και η κύρωση αυτών των νόμων άργησε, ίσως επειδή η τότε κυβέρνηση (του Κ. Σημίτη) συναισθάνθηκε ότι δεν αρμόζει στη Βουλή να νομοθετεί την ιστορία. Για το πάγωμα της απόφασης του 1998 είχε δραστηριοποιηθεί, θυμάμαι, ο τότε ΣΥΝ -είχε γράψει σχετικά ο αείμνηστος Άγγελος Ελεφάντης αλλά το άρθρο του είναι κλειδωμένο. (Στο σημείο αυτό θα ήθελα και τη βοήθεια των ισχυρομνημόνων φίλων -ας πούμε ως προς το αν ο ΣΥΝ και το ΚΚΕ ψήφισαν τους νόμους αυτούς -ο ΣΥΝ βέβαια ήταν εκτός Βουλής το 1994).

Αν το να ν0μοθετεί η Βουλή για το τι συνιστά γενοκτονία και τι όχι είναι ήδη υπέρβαση, η ποινικοποίηση της άρνησης των γενοκτονιών που έχει αναγνωρίσει η Βουλή θα καταντούσε γκροτέσκα, αν δεν ήταν επικίνδυνη. Ποινικοποιείται ολοφάνερα η ιστορική γνώμη, και το κακό δεν διορθώνεται επειδή η δίωξη περιορίζεται στις περιπτώσεις “κακόβουλης” άρνησης. Με λίγη κακή θέληση είναι εύκολο να χαρακτηριστεί κακόβουλη ακόμα και μια επιστημονική αντιπαράθεση, και η προοπτική να ξεκινήσει βιομηχανία μηνύσεων από “εργολάβους της μνήμης” δεν μπορεί να αποκλειστεί.

 Άλλωστε, η νεόκοπη βουλευτίνα της ΝΔ κ. Ιακωβίδου (αυτοαποκαλείται πολιτισμιολόγος) δήλωσε ότι θα ψηφίσει το αντιρατσιστικό για να στείλει στη φυλακή την κ. Ρεπούση, η οποία υποτίθεται ότι αρνείται τη γενοκτονία των Ελλήνων. Και πράγματι, δεν δυσκολεύομαι να φανταστώ Έλληνα δικαστή να θεωρεί ότι η αναφορά σε “συνωστισμό στη Σμύρνη” συνιστά κακόβουλη άρνηση γενοκτονίας -εδώ βρέθηκαν άλλοι που αποφάνθηκαν ότι η φράση “οι Εβραίοι θέλουν εκτελεστικό απόσπασμα” (παραθέτω από μνήμης, δεν εγγυώμαι για την ακρίβεια) αφορά μόνο τους σιωνιστές και όχι όλους τους Εβραίους.

Και βέβαια, οι συσχετισμοί στα νομοθετικά σώματα δεν είναι αιώνιοι. Αύριο μπορεί μια άλλη Βουλή να αναγνωρίσει ως γενοκτονία την Πηγάδα του Μελιγαλά ή τη Μακρόνησο ή κάποιο διεθνές σώμα να ποινικοποιήσει την άρνηση των εγκλημάτων του κομμουνισμού. Κι  αν ακολουθήσουν και άλλα κράτη τη φάμπρικα με την ποινικοποίηση της άρνησης γενοκτονιών, που την άρχισε η Γαλλία με τη γενοκτονία των Αρμενίων, θα επικρατήσει κομφούζιο, αφού δεν αποκλείεται και η Τουρκία, για αντίποινα, να ποινικοποιήσει την άρνηση της γενοκτονίας των Τούρκων το 1821 στον Μωριά (ή και του 1922 στα περίχωρα της Σμύρνης, διότι με τον διασταλτικό ορισμό της γενοκτονίας και το κάψιμο δέκα χωριών γενοκτονία θεωρείται), αλλά και η Αλβανία την άρνηση της γενοκτονίας (ή έστω της εθνοκάθαρσης) των Τσάμηδων, οπότε δεν θα τολμάει πανεπιστημιακός να ξεμυτίσει από τα σύνορα. 

Το κακό μάλιστα είναι ότι τα μόνα εγκλήματα πολέμου που έχει αναγνωρίσει η Ελλάδα με συνθήκη (της Λωζάνης, που τη φυλάμε σαν κόρη οφθαλμού) είναι ακριβώς οι ακρότητες του ελληνικού στρατού το 1922 -η ίδια συνθήκη δεν λέει τίποτε για τουρκικά εγκλήματα. Ο δρόμος αυτός είναι ολοφάνερα ολισθηρός και καλό είναι να τον σταματήσουμε τώρα.

Ήταν γενοκτονία τα εγκλήματα στον Πόντο και τη Μικρασία; Μπορούμε να το συζητήσουμε αλλά δεν είναι το θέμα μας σήμερα. Κάποια στοιχεία γενοκτονίας υπάρχουν στον Πόντο (οι πορείες εξόντωσης μέσα από την έρημο). Πιθανώς να είναι ακριβέστερος ο όρος εθνοκάθαρση για τον Πόντο (όπως και με τους Τσάμηδες, φοβάμαι) -όσο για το σύνολο του μικρασιατικού ελληνισμού ο καθιερωμένος όρος Καταστροφή είναι θαρρώ πολύ πιο ταιριαστός.

Νικος Σαραντάκος