Η ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ

Χρησιμοποιώντας σήμερα τον όρο ποντιακή διάλεκτος, δεν αποδίδουμε σ΄ αυτόν γεωγραφική σημασία, αφού μετά το 1922 οι Πόντιοι ζουν εγκατεσπαρμένοι πέραν της γεωγραφικής περιοχής του Πόντου (Ελλάδα-Ρωσία).
Η ποντιακή ή ποντική διάλεκτος θεωρείται από τις παλαιότερες ιδιωματικές διαλέκτους του ελληνικού. Μιλιέται αδιάλειπτα από τον 8ο αιώνα π.Χ., οπότε κι έχουμε τις πρώτες εγκαταστάσεις Ελλήνων στην περιοχή του Πόντου, μέχρι και σήμερα σε πολλές περιοχές της βόρειας κυρίως Ελλάδος, όπου εγκαταστάθηκαν κατά το πλείστον Πόντιοι μετά την ανταλλαγή πληθυσμών.
Ζωντανή διάλεκτος καθώς είναι από νωρίς είλκυσε το ενδιαφέρον των μελετητών και φιλολόγων, οι οποίοι επιχείρησαν να καταγράψουν το λεξιλόγιο και τα ιδιαίτερα γραμματικά και συντακτικά χαρακτηριστικά της.
Μελέτες όπως η «Γραμματική» του Δ. Οικονομίδη, το «Ιστορικόν Λεξικόν» του Α. Παπαδοπούλου, καθώς και όσες κατά καιρούς εκδίδονται στο «Αρχείον Πόντου» για την ποντιακή διάλεκτο κ.α. αποτελούν πολύτιμα βοηθήματα που ρίχνουν φως στην πολυσχιδή φύση της.
Στη γη του Πόντου, η διάλεκτος αυτή εκτεινόταν με κέντρο την Τραπεζούντα σε μια μεγάλη ακτίνα που κάλυπτε τις περιοχές της Ματζούκας, Κρώμνης, Σάντας και Χαλδίας ως το Βατούμ και τις υπώρειες του Καυκάσου στα ανατολικά, και ως την Αμισό και τη Σινώπη στα δυτικά.

Ελάχιστοι σήμερα μουσουλμάνοι Πόντιοι της κοιλάδας του Όφη, οι οποίοι δεν συμπεριλήφθηκαν στην ανταλλαγή, συνεχίζουν να μιλούν τη διάλεκτο αυτή.
Η γεωγραφική αυτή εξάπλωση σε συνδυασμό με το ορεινό ανάγλυφο της περιοχής επιτρέπει να καταλάβουμε γιατί από πολύ νωρίς η ποντιακή διάλεκτος εμφάνισε πολλά τοπικά ιδιώματα, όπως αυτό της Αμισού και Τρίπολης, των Συρμένων, της Τραπεζούντας, που ήταν και το πλέον διαδεδομένο κ.α.
Πολλά από τα διαφοροποιητικά στοιχεία της ποντιακής διαλέκτου προέρχονται κατευθείαν από την ιωνική διάλεκτο, που μιλούσαν οι Ελληνες της ευρύτερης Μ. Ασίας πριν από 2.500 χρόνια, όπως η χρήση του αρνητικού επιρρήματος κι (ουκί) αντί δεν (κι τρώγω) ή της προφοράς του η σαν ε (ζεμιά, νύφε).
Η προστακτική αορίστου σχηματίζεται με την κατάληξη -ον (γράψον, στείλον), ενώ σε πολλές λέξεις απουσιάζει η συνίζηση (βασιλέας). Βέβαια, αναπόφευκτη κατά τους τελευταίους αιώνες υπήρξε η επίδραση της τουρκικής, αφού εντοπίζονται πολλές εξελληνισμένες τουρκικές λέξεις που εντάχθηκαν οργανικά στο κλιτικό σύστημα της ποντιακής διαλέκτου (π.χ. τουρκ. aramak = ψάχνω> ποντ. αραεύω = αναζητώ).
Παρά τις φιλότιμες πρωτοβουλίες των ίδιων των Ποντίων να διατηρήσουν σήμερα ζωντανή τη γλώσσα τους και τις γενναίες προσπάθειες κρατικών και ιδιωτικών φορέων (πρόσφατα μάλιστα, δόθηκε στην κυκλοφορία ακόμα και τεύχος κόμιξ του γνωστού Αστερίξ, όπου ο ηρωικός Γαλάτης μιλά άπταιστα στην ποντιακή διάλεκτο), η ποντιακή διάλεκτος είναι καταδικασμένη να ακολουθήσει το δρόμο όλων των ελληνικών ντοπιολαλιών, ιδιωματισμών και διαλέκτων.
Η καθιέρωση της νεοελληνικής κοινής και η αφομοίωση των Ποντίων απ αυτήν δεν επιτρέπει στην ποντιακή διάλεκτο να εξυπηρετεί πλέον τη ζωντανή προφορική επικοινωνία.
Αρα αναπόφευκτα σήμερα, και σε συνάρτηση με την εκρηκτική ανάπτυξη της τηλεόρασης, που προβάλλει μια κοινή για όλο το έθνος γλώσσα, οι ελπίδες επιβίωσης αυτής της πανάρχαιας ελληνικής διαλέκτου πριν καταντήσει νεκρή γλώσσα, είναι πολύ περιορισμένες.