Η ελληνική παιδεία

Από την εποχή των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας έως τον πρώτο αιώνα της Τουρκοκρατίας η εκπαίδευση στον Πόντο δεν ήταν συστηματικά οργανωμένη.
Γραφή, ανάγνωση, γραμματική μάθαιναν μόνο παιδιά των πλουσίων οικογενειών από μορφωμένους κυρίως κληρικούς και μοναχούς. Μόλις το 1682 ο λόγιος Σεβαστός Κυμινήτης ίδρυσε στην Τραπεζούντα το πρώτοσχολείο, που είναι γνωστό ως «Φροντιστήριον Τραπεζούντος».
Ανάλογο σχολείο ιδρύθηκε το 1722 στην Αργυρούπολη, το «Φροντιστήριον Αργυρουπόλεως». Η πορεία και των δύο σχολών μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα ήταν ανοδική πορεία παρά τους κατά καιρούς ενδοεκκλησιαστικούς κλυδωνισμούς.
Στις υπόλοιπες περιοχές του Πόντου, η εκπαίδευση συνεχίζεται από κληρικούς και μοναχούς με έντονο το χαρακτήρα της βυζαντινής παράδοσης. Στην Τραπεζούντα επίσης ιδρύθηκε το 1846 το πρώτο Παρθεναγωγείο, αρχικά ως Δημοτικό Σχολείο κι αργότερα και ως Ημιγυμνάσιο.

Φροντιστηριο Αργυρουπολης

Μετά την έκδοση του Χάτι-Χουμαγιούν (1856) η ίδρυση των σχολείων στον Πόντο αυξάνεται ραγδαία, ώστε στα 1865 περίπου να υπάρχουν στην περιοχή 100 σχολεία πρωτοβάθμιας και 15 δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αυξάνεται, επίσης, και ο αριθμός των δασκάλων που φτάνουν από την Ελλάδα, και ο αριθμός των μαθητών και διευρύνονται τα διδασκόμενα γνωστικά αντικείμενα.
Η ανοδική αυτή πορεία συνεχίστηκε ως 1922. Αν και το εκπαιδευτικό σύστημα στον Πόντο δεν ήταν ενιαίο κατά εποχή και περιοχή, ακολουθούσε σε γενικές γραμμές, το ελλαδικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Οι συνηθέστεροι τύποι σχολείων που λειτούργησαν, ήταν τα Νηπιαγωγεία, τα Δημοτικά σχολεία (εξαετούς διάρκειας), τα Αλληλοδιδακτικά σχολεία (εφαρμοζόταν η αλληλοδιδακτική μέθοδος διδασκαλίας), τα Αστικά σχολεία, (έξι τάξεις του Δημοτικού και μία ή περισσότερες ανώτερες τάξεις), τα Ελληνικά σχολεία και τα Ημιγυμνάσια (η κατώτερη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης), τα Γυμνάσια (η ανώτερη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης) και τα Παρθεναγωγεία (φοιτούσαν μόνο κορίτσια).
Εκτός από τους τύπους αυτών των σχολείων, στον Πόντο λειτουργούσαν και το «Φροντιστήριον Τραπεζούντος» και το «Φροντιστήριον Αργυρουπόλεως» περιλαμβάνοντας περισσότερους τύπους σχολείων.
Η φοίτηση των μαθητών στα σχολεία δεν ήταν υποχρεωτική και οι απόφοιτοι του Γυμνασίου συνέχιζαν σπουδές συνήθως στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η Εκκλησία είχε τον κύριο λόγο στην εκπαίδευση, αφού αυτή διοικούσε τα σχολεία, φρόντιζε για την ίδρυση νέων, για τη σύνταξη του προγράμματος λειτουργίας τους, καθόριζε τη διδακτέα ύλη και αναλάμβανε την αποστολή των σχολικών βιβλίων.
Το έργο αυτό είχε αναλάβει σε κεντρικό επίπεδο η «Πατριαρχική Κεντρική Εκπαιδευτική Επιτροπή», με έδρα την Κωνσταντινούπολη και πρόεδρό της τον εκάστοτε πατριάρχη. Σε τοπικό επίπεδο, τη διοίκηση και εποπτεία των σχολείων ασκούσαν η Σχολική Εφορία και το Σχολικό Συμβούλιο.
Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές των σχολείων ήταν απόφοιτοι ανωτέρων και ανωτάτων σχολών και προέρχονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Προσλαμβάνονταν δε και μισθοδοτούνταν από τη Σχολική Εφορία.