Οι εξισλαμισμοί στην Τόνγια (Τονγιαλήδες)

Στα ΝΔ της Τραπεζούντας και στα νότια των Πλατάνων, πέρα από τον ποταμό Καλάνεμα, εκτείνεται η περιοχή της Τόνγιας, η βυζαντινή Θοανία, όπου κατοικούσαν, πριν από την Ανταλλαγή, κάπου 2.000 ελληνόφωνες εξισλαμισμένες οικογένειες. Όμως, από δω προέρχονται και 1.000, περίπου, άλλες οικογένειες, διασκορπισμένες στις επαρχίες Τραπεζούντας και Αργυρούπολης.

0 εξισλαμισμένος αυτός πληθυσμός της Τόνγιας αποτελεί το τελευταίο απομεινάρι των 8.000, περίπου, χριστιανικών οικογενειών που, στους μεγάλους διωγμούς και εξισλαμισμούς του 17ου αι., κατέφυγαν εκεί από την περιοχή της Τραπεζούντας και των Πλατάνων.
 Οι ίδιες, επομένως, συνθήκες οδήγησαν και εδώ στην ομαδική αλλαξοπιστία και σε μια ανάλογη γλωσσική και κοινωνική κατάσταση μ’ αυτήν που επικρατούσε στην περιοχή του Όφη. Έπειτα, όπως εκεί, έτσι και εδώ διασώθηκαν πολλά χριστιανικά - ελληνικά ονόματα χωριών: Μεσοχώρι, Μεσοπλάγι, Κατωχώρι, Αγιος Θωμάς, Αγιος Στέφανος, Μεσοπέδιν. Ακόμη και προσώπων: Ιωάννης, Θεμιστοκλής, Αλέξανδρος κ.ά. Έχουν, βέβαια, και τουρκικά ονόματα, αλλά τα χρησιμοποιούν μόνο όταν βρίσκονται μακριά από τα χωριά τους: Αλή, Μουσταφά, Αχμέτ κ.ά.
Σ’ ένα μόνο σημείο οι Τονγιαλήδες διαφέρουν από τους Οφλήδες: Ενώ οι δεύτεροι ήταν ήρεμοι και διακρίνονταν συνήθως ως Ουλεμάδες (Θεολόγοι), οι πρώτοι, πιο σκληροτράχηλοι, με τη φήμη του ικανού κλέφτη, γίνονταν, σε μεγάλο ποσοστό, κλητήρες και χωροφύλακες.
Ελληνόφωνοι Τονγιαλήδες υπάρχουν ακόμη και σήμερα στα χωριά Κεσλή, Τουμασλή, Πα-χαρτικλή, Μπεσκελή, Μάμαλη, Τσουλούκ, Μελικσέ, Αντζίρκιοϊ.