Για την «Ποντιοσύνη και τα ξένα (αλλοδαπά) στοιχεία στην Ανατολία» έγραψε ο λέκτορας του τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστημίου Ερτσιγιέ Γκιουλμπαντί Αλάν (Culbadi Alan).
Έτσι αρχίζει την εισήγησή του ο Αλάν:
«Ο ποντιακός ξεσηκωμός, που κράτησε σε όλη τη διάρκεια τον Απελευθερωτικού μας Αγώνα και σκοπό είχε να ιδρυθεί ένα νέο ελληνικό ποντιακό κράτος στις περιοχές του ανατολικού και κεντρικού Πόντου, δεν ήτανε τίποτε άλλο παρά μια επανάσταση». Ήταν κομμάτι της Μεγάλης Ιδέας που στόχο είχε τη διάλυση του οσμανικού κράτους.
Επαναλαμβάνει κι αυτός ότι ο όρος Πόντος χρησιμοποιείται μόνο για τον προσδιορισμό μιας γεωγραφικής περιφέρειας και δεν έχει σχέση με εθνοτικό προσδιορισμό μιας ομάδας.
Στην οσμανική χώρα τρία ήταν τα βασικά στοιχεία που οδήγησαν με επιτυχία τις δραστηριότητες των επαναστατών σε βάρος του κράτους:
Το πρώτο ήταν οι ενισχύσεις που έδιναν (για δικούς τους λόγους) κάποιες χώρες για την ανάπτυξη από τους μικρότερους λαούς επαναστατικών δραστηριοτήτων. Στην ποντιακή υπόθεση, που εκδηλώθηκε στα πλαίσια της Μεγάλης Ιδέας, οι Πόντιοι ενισχύθηκαν πρώτα από τους Ρώσους, ύστερα από τους Άγγλους και μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, από την Ελλάδα.
Το δεύτερο στοιχείο που βοήθησε στην προώθηση του Ποντιακού Ζητήματος ήταν κάποιοι θρησκευτικοί φορείς και άνθρωποι της εκκλησίας. Εδώ έπαιξαν μεγάλο ρόλο το Πατριαρχείο και άνθρωποι του θρησκευτικού περιβάλλοντος.
Το στοιχείο όμως που συνέβαλε, όσο τα δυο προηγούμενα στοιχεία μαζί, στην επιτυχία αυτών των επαναστατικών δράσεων είναι οι δραστηριότητες που επέδειξαν μέσα στην οσμανική χώρα οι ξένοι φορείς στον τομέα της εκπαίδευσης, της υγείας, της βοήθειας κ.λπ.
Τέτοιες δραστηριότητες και ιδιαιτέρα στον τομέα της εκπαίδευσης επέδειξαν οι Αμερικάνοι και οι Γάλλοι.
Στη συνέχεια ο εισηγητής παραθέτει πίνακες εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που λειτούργησαν οι Αμερικανοί και Γάλλοι στις περιοχές Τραπεζούντας, Τσαρσαμπά, Μερζιφούντας, Τοκάτης, Ζήλε, Αμάσειας και Ζογκουλτάκ.
Το εντυπωσιακό είναι ότι αυτή η εκπαιδευτική δραστηριότητα των ξένων ξεκινάει στην αχανή οσμανική χώρα από το 1865. Αυτές οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες αναπτύσσονται στα πλαίσια της λειτουργίας ιεραποστολών (μισιοναρίων), οι οποίες, πέραν των άλλων, σκοπό είχαν να προσηλυτίσουν στο δογμάτων προτεσταντών χριστιανούς ορθόδοξους.
Αντρο ελληνικής προπαγάνδας και επαναστατικού ξεσηκωμού των Ελληνοποντίων υπήρξε, κατά τον Αλάν, το περίφημο Κολέγιο «Ανατόλια» της Μερζιφούντος. Το χαρακτηρίζει Εστία Συνωμοσίας (fesat ocagi). Με τη βοήθεια των δασκάλων τους οι μαθητές ίδρυσαν Συλλόγους.
Το 1904 ίδρυσαν την Ποντιακή Λέσχη (Pontus Kulubu), το ίδιο έτος ίδρυσαν τον Αθλητικό Σύλλογο (Yunan-Rum Idman Kulubu) και το 1907 ίδρυσαν τον Ελληνικό Σύλλογο Γνώσης (Rum Irfan Kulubu). Τα μέλη των Συλλόγων δεν περιορίστηκαν στα καταστατικά τους έργα, αλλά συνεργαζόμενα με τις αμερικανικές ιεραποστολές γυρίζοντας σπίτι σπίτι πρόσφεραν υπηρεσίες στους Έλληνες.
Η Ποντιακή Λέσχη, που ήταν και το πιο δραστήριο Σωματείο, ενώθηκε με το Σύλλογο Ελληνικής Εθνογνωσίας (Rum Maarif Kulubu) και δημιούργησαν το Μουσικό Σύλλογο Ορφέα (Orfeas Muzik Kulubu).
Τα Σωματεία αυτά άνοιξαν παραρτήματα και σε άλλες πόλεις και συνεργάστηκαν με άλλους Συλλόγους, όπως τους Συλλόγους Νομίμου Αμύνης (Mudafaa-ι- Mesruta) και του Ελληνικού Συλλόγου τις Ιεράς Ανατολίας (Mukaddes Anadolu Rum Cemiyeti).
Με αιτία τον πόλεμο, οι Τούρκοι έκλεισαν το κολέγιο «Ανατόλια», όμως μετά τον Μούδρο (30-10-1918) και συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο του 1919, άρχισε να ξαναλειτουργεί. Με το επιχείρημα ότι είχε γίνει άντρο συνωμοσίας σε βάρος του μουσουλμανικού λαού, στις 16-2-1921 ο διοικητής της 5ης Μεραρχίας το ξανάκλεισε.
Σε έρευνα που έγινε δεν βρέθηκαν όπλα, αλλά βρέθηκαν (δήθεν) ενοχοποιητικά έγγραφα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σε βάρος Ελλήνων δασκάλων και προεστών στο δικαστήριο Ανεξαρτησίας της Αμάσειας. Έτσι ενοχοποιήθηκαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο τέσσερις (4) καθηγητές του Κολεγίου (Δημήτριος Θεοχαρίδης, Ευσταθιάδης Χαράλαμπος, Λαμπριανός Γεώργιος και Λαμπριανός Αναστάσιος) και δυο μαθητές (Ιωάννης Παυλίδης και Παύλος Παυλίδης).
Τελικά ο εισηγητής δεν έχει να καταλογίσει κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο σε βάρος των ξένων Ιεραποστολών και ιδιαίτερα σε βάρος του κολεγίου «Ανατόλια», αλλά συμπερασματικά οδηγείται στην άποψη ότι τα σχολεία αυτά, ως εστίες μάθησης και πολιτισμού, μάλλον βοήθησαν στον ταχύτερο ξεσηκωμό των πιεσμένων ραγιάδων.
Έτσι αρχίζει την εισήγησή του ο Αλάν:
«Ο ποντιακός ξεσηκωμός, που κράτησε σε όλη τη διάρκεια τον Απελευθερωτικού μας Αγώνα και σκοπό είχε να ιδρυθεί ένα νέο ελληνικό ποντιακό κράτος στις περιοχές του ανατολικού και κεντρικού Πόντου, δεν ήτανε τίποτε άλλο παρά μια επανάσταση». Ήταν κομμάτι της Μεγάλης Ιδέας που στόχο είχε τη διάλυση του οσμανικού κράτους.
Επαναλαμβάνει κι αυτός ότι ο όρος Πόντος χρησιμοποιείται μόνο για τον προσδιορισμό μιας γεωγραφικής περιφέρειας και δεν έχει σχέση με εθνοτικό προσδιορισμό μιας ομάδας.
Στην οσμανική χώρα τρία ήταν τα βασικά στοιχεία που οδήγησαν με επιτυχία τις δραστηριότητες των επαναστατών σε βάρος του κράτους:
Το πρώτο ήταν οι ενισχύσεις που έδιναν (για δικούς τους λόγους) κάποιες χώρες για την ανάπτυξη από τους μικρότερους λαούς επαναστατικών δραστηριοτήτων. Στην ποντιακή υπόθεση, που εκδηλώθηκε στα πλαίσια της Μεγάλης Ιδέας, οι Πόντιοι ενισχύθηκαν πρώτα από τους Ρώσους, ύστερα από τους Άγγλους και μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, από την Ελλάδα.
Το δεύτερο στοιχείο που βοήθησε στην προώθηση του Ποντιακού Ζητήματος ήταν κάποιοι θρησκευτικοί φορείς και άνθρωποι της εκκλησίας. Εδώ έπαιξαν μεγάλο ρόλο το Πατριαρχείο και άνθρωποι του θρησκευτικού περιβάλλοντος.
Το στοιχείο όμως που συνέβαλε, όσο τα δυο προηγούμενα στοιχεία μαζί, στην επιτυχία αυτών των επαναστατικών δράσεων είναι οι δραστηριότητες που επέδειξαν μέσα στην οσμανική χώρα οι ξένοι φορείς στον τομέα της εκπαίδευσης, της υγείας, της βοήθειας κ.λπ.
Τέτοιες δραστηριότητες και ιδιαιτέρα στον τομέα της εκπαίδευσης επέδειξαν οι Αμερικάνοι και οι Γάλλοι.
Στη συνέχεια ο εισηγητής παραθέτει πίνακες εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που λειτούργησαν οι Αμερικανοί και Γάλλοι στις περιοχές Τραπεζούντας, Τσαρσαμπά, Μερζιφούντας, Τοκάτης, Ζήλε, Αμάσειας και Ζογκουλτάκ.
Το εντυπωσιακό είναι ότι αυτή η εκπαιδευτική δραστηριότητα των ξένων ξεκινάει στην αχανή οσμανική χώρα από το 1865. Αυτές οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες αναπτύσσονται στα πλαίσια της λειτουργίας ιεραποστολών (μισιοναρίων), οι οποίες, πέραν των άλλων, σκοπό είχαν να προσηλυτίσουν στο δογμάτων προτεσταντών χριστιανούς ορθόδοξους.
Αντρο ελληνικής προπαγάνδας και επαναστατικού ξεσηκωμού των Ελληνοποντίων υπήρξε, κατά τον Αλάν, το περίφημο Κολέγιο «Ανατόλια» της Μερζιφούντος. Το χαρακτηρίζει Εστία Συνωμοσίας (fesat ocagi). Με τη βοήθεια των δασκάλων τους οι μαθητές ίδρυσαν Συλλόγους.
Το 1904 ίδρυσαν την Ποντιακή Λέσχη (Pontus Kulubu), το ίδιο έτος ίδρυσαν τον Αθλητικό Σύλλογο (Yunan-Rum Idman Kulubu) και το 1907 ίδρυσαν τον Ελληνικό Σύλλογο Γνώσης (Rum Irfan Kulubu). Τα μέλη των Συλλόγων δεν περιορίστηκαν στα καταστατικά τους έργα, αλλά συνεργαζόμενα με τις αμερικανικές ιεραποστολές γυρίζοντας σπίτι σπίτι πρόσφεραν υπηρεσίες στους Έλληνες.
Η Ποντιακή Λέσχη, που ήταν και το πιο δραστήριο Σωματείο, ενώθηκε με το Σύλλογο Ελληνικής Εθνογνωσίας (Rum Maarif Kulubu) και δημιούργησαν το Μουσικό Σύλλογο Ορφέα (Orfeas Muzik Kulubu).
Τα Σωματεία αυτά άνοιξαν παραρτήματα και σε άλλες πόλεις και συνεργάστηκαν με άλλους Συλλόγους, όπως τους Συλλόγους Νομίμου Αμύνης (Mudafaa-ι- Mesruta) και του Ελληνικού Συλλόγου τις Ιεράς Ανατολίας (Mukaddes Anadolu Rum Cemiyeti).
Με αιτία τον πόλεμο, οι Τούρκοι έκλεισαν το κολέγιο «Ανατόλια», όμως μετά τον Μούδρο (30-10-1918) και συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο του 1919, άρχισε να ξαναλειτουργεί. Με το επιχείρημα ότι είχε γίνει άντρο συνωμοσίας σε βάρος του μουσουλμανικού λαού, στις 16-2-1921 ο διοικητής της 5ης Μεραρχίας το ξανάκλεισε.
Σε έρευνα που έγινε δεν βρέθηκαν όπλα, αλλά βρέθηκαν (δήθεν) ενοχοποιητικά έγγραφα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σε βάρος Ελλήνων δασκάλων και προεστών στο δικαστήριο Ανεξαρτησίας της Αμάσειας. Έτσι ενοχοποιήθηκαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο τέσσερις (4) καθηγητές του Κολεγίου (Δημήτριος Θεοχαρίδης, Ευσταθιάδης Χαράλαμπος, Λαμπριανός Γεώργιος και Λαμπριανός Αναστάσιος) και δυο μαθητές (Ιωάννης Παυλίδης και Παύλος Παυλίδης).
Τελικά ο εισηγητής δεν έχει να καταλογίσει κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο σε βάρος των ξένων Ιεραποστολών και ιδιαίτερα σε βάρος του κολεγίου «Ανατόλια», αλλά συμπερασματικά οδηγείται στην άποψη ότι τα σχολεία αυτά, ως εστίες μάθησης και πολιτισμού, μάλλον βοήθησαν στον ταχύτερο ξεσηκωμό των πιεσμένων ραγιάδων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου