Η συνθήκη της Λωζάνης (24-7-1923) τερμάτιζε την ελληνοτουρκική διαφορά (1918-22). Με ξεχωριστή ελληνοτουρκική σύμβαση που συμφωνήθηκε απευθείας μεταξύ Βενιζέλου και Ινονού στις 30-1-23 διευθετήθηκε το ζήτημα της ανταλλαγής των πληθυσμών. Περίπου 1.300.000 Έλληνες εγκατέλειψαν τις εστίες τους -πριν ή μετά τη σύμβαση, από το 1912 έως το 1925- και έγιναν πρόσφυγες στην Ελλάδα και περίπου 500.000 Τούρκοι ακολούθησαν τον αντίστροφο δρόμο . Έμεινε εκκρεμές το ζήτημα της ανταλλαγής των πληθυσμών.
Απ’ αυτή τη σκληρή διπλωματική πρακτική της ανταλλαγής του πληθυσμού εξαιρέθηκαν οι Έλληνες της Κων/πόλεως και των δύο νησιών στην είσοδο των Δαρδανελίων: Ίμβρου και Τενέδου. Και εξαιρέθηκαν επίσης οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. Και οι Έλληνες του Καρς, επειδή μετά την σοβιετοποίηση των τριών Δημοκρατιών του Καύκασου, οι επαρχίες Καρς, Αρδαχάν περιήλθαν στην Τουρκία, σ’ ό,τι αφορά τις περιουσίες τους, με την υπ’ αρ. Σ.Α. 21 (ΦΕΚ Α' 203/1926) εξομοιώθηκαν με τους άλλους Έλληνες πρόσφυγες από την Μ.Ασία (της περιόδου 17 Οκτώβρη 1912 μέχρι το 1925). Υποχρεωνόταν δηλαδή η ελληνική κυβέρνηση να αποζημιώσει και τους Έλληνες του Καρς για την περιουσία τους που εγκατέλειπαν στην Τουρκία .
Στην Ελλάδα ύστερα από την αθρόα προσέλευση ενός τόσου μεγάλου αριθμού προσφύγων, δημιουργήθηκε οξύ κοινωνικό πρόβλημα, η προσφυγιά, που απασχόλησε την ελληνική κοινωνία για δεκαετίες. Η απορρόφηση των προσφύγων απαιτούσε τη δαπάνη μεγάλων χρηματικών ποσών, τόσων που η μεταπολεμική οικονομική κατάσταση της Ελλάδος αδυνατούσε να παράσχει. Οι υπηρεσίες εποικισμού εγκατέστησαν τους πρόσφυγες σε μικρά νεόχτιστα σπίτια και παράλληλα διένειμαν κλήρους αγροτικούς , από τις περιοχές εκείνες που άφηναν πίσω τους οι ανταλλάξιμοι Μουσουλμάνοι. Από τα προσφυγικά σωματεία, τους αντιπροσώπους των προσφύγων στη Βουλή και τους ίδιους τους πρόσφυγες εκφράστηκαν πολλά παράπονα για τον τρόπο που η ελληνική κυβέρνηση χειρίστηκε την ανταλλάξιμη περιουσία.
Με βάση τη συνθήκη της Λωζάνης συγκροτήθηκε μια Μικτή Επιτροπή που αποτελούνταν από τέσσερις Έλληνες, άλλους τόσους Τούρκους και τρεις ουδέτερους, η οποία θα κατέγραφε τις περιουσίες και μετά την τελική εκκαθάριση, η επί πλέον διαφορά θα καταβάλλονταν από το κράτος εκείνο, στο οποίο θα εξακριβώνονταν μεγαλύτερες περιουσίες. Η μεγάλη διαφορά των ανταλλαγέντων Ελλήνων (1.122.849) σε σύγκριση με τον αριθμό των Τούρκων (354.617) φανέρωνε από την αρχή ακόμη τη διαφορά υπέρ της Ελλάδας, αλλά και τις δυσκολίες που καλούνταν να αντιμετωπίσει. Μετά την ανακωχή των Μουδανιών (13-10-1922) η Ελλάδα έβγαινε κερδισμένη μόνο κατά 8.706 τ.χ. ενώ καλούνταν να αποκαταστήσει 1.122.849 πρόσφυγες από την Τουρκία και 52.891 από την Βουλγαρία, αριθμός πληθυσμού πολύ μεγαλύτερος σε σχέση με τα εδαφικά της οφέλη.
Ως ανταλλάξιμος περιουσία θεωρήθηκε η αγροτική ή αστική περιουσία που ανήκε
α) σ’ αυτούς που από την 1η Μαΐου 1923 υπάχθηκαν σε υποχρεωτική ανταλλαγή, Τούρκους υπηκόους του ελληνικού ορθοδόξου θρησκεύματος εγκατεστημένους σε τουρκικά εδάφη και Έλληνες υπηκόους μουσουλμανικού θρησκεύματος εγκατεστημένους σε ελληνικά εδάφη
β) στους Έλληνες και Τούρκους που εγκατέλειψαν ήδη από τον Οκτώβρη του 1912 τα εδάφη τους και οι οποίοι υπάχθηκαν σε υποχρεωτική ανταλλαγή και
γ) σε ευαγή ιδρύματα, εκκλησιαστικές επιτροπές, συλλόγους κοινότητες και κάθε κατηγορίας νομικά πρόσωπα έστω και αν οι κάτοικοι των περιοχών στις οποίες υπήρχαν αυτές οι περιουσίες δεν υπάχθηκαν σε ανταλλαγή.
Όσο εύκολη, όμως, φαίνονταν η καταγραφή της ανταλλαξίμου περιουσίας με βάση τις προηγούμενες διατάξεις, τόσο δύσκολη αποδείχτηκε στην πράξη, εξ αιτίας των πολλών περιπτώσεων και υποθέσεων και επειδή η περιουσία αυτή δεν ήταν συγκεντρωμένη, αλλά διάσπαρτη και απομακρυσμένη μεταξύ της. Εξ αιτίας, λοιπόν, της δυσκολίας του προβλήματος, αλλά κυρίως εξ αιτίας της ασυνεννοησίας που επικρατούσε ανάμεσα στα μέλη της επιτροπής -από νωρίς οι Τούρκοι αντιπρόσωποι πρόβαλλαν αντιρρήσεις στο ποια περιουσία θεωρείται ανταλλάξιμη- η Μικτή Επιτροπή απαλλάχτηκε από την υποχρέωση να καταγράψει την περιουσία αυτή και μεταβίβασε στις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας το δικαίωμα της διάθεσης των περιουσιών αυτών.
Έτσι το ελληνικό δημόσιο ανέλαβε την διαχείριση της ανταλλαξίμου περιουσίας. Οι πρόσφυγες διαμαρτυρήθηκαν για τον τρόπο που διαχειρίστηκε η περιουσία αυτή. Μόνον ένα μικρό μέρος της, περίπου το 25%, παραχωρήθηκε ή εκποιήθηκε υπέρ των προσφύγων. Το μεγαλύτερο μέρος της παραχωρήθηκε από το κράτος δωρεάν για να γίνουν σχολεία, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ο χώρος της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, κ.ά.
'Αλλες δόθηκαν σε αθλητικούς συλλόγους στο 1/3 της τιμής. Δάση, λατομεία, μεταλλεία και ιχθυοτροφεία διατέθηκαν σε χαριστικές τιμές, εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργήσιμης γης διατέθηκαν για την αποκατάσταση ακτημόνων ντόπιων γεωργών και κτηνοτροφών στο 1/3 της αξίας της. Ακόμη και ακτήμονες αγωνιστές του ’21 αποκαταστάθηκαν μ’ αυτή την περιουσία. Ακόμη παραχωρήθηκαν χιλιάδες στρέμματα γης σε δήμους και κοινότητες εντελώς δωρεάν. Κατηγορήθηκαν, δηλαδή, οι κατά καιρούς κυβερνήσεις ότι με την ανταλλάξιμο περιουσία άσκησε την κοινωνική της πολιτική εις βάρος των προσφύγων.
Το θέμα της ανταλλάξιμης περιουσίας απασχόλησε όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις και τα μέτρα που κάθε φορά πάρθηκαν επικρίθηκαν από τον προσφυγικό κόσμο. Ακόμη μέχρι και σήμερα υπάρχουν αναποκατάστατοι πρόσφυγες. Μέχρι το 1930 έμεινε εκκρεμές το θέμα της διαφοράς της ανταλλαξίμου περιουσίας, η οποία διαφορά ήταν υπέρ της Ελλάδος . Με το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας που υπογράφτηκε από τον Βενιζέλο και τον Κεμάλ Ατατούρκ του 1930, χαρίστηκε στην Τουρκία η διαφορά αυτή στο όνομα της ελληνοτουρκικής φιλίας. Γεγονός που προκάλεσε την πικρία και απογοήτευση των προσφύγων, οι οποίοι μάλιστα, όσο έμενε το θέμα της περιουσίας εκκρεμές, προσδοκούσαν την επιστροφή τους στις χαμένες πατρίδες .
Η ανταλλάξιμη, λοιπόν, περιουσία δεν αποδόθηκε στους πρόσφυγες, όπως προβλέπονταν από τις διεθνείς υποχρεώσεις της Ελλάδας, αλλά η διαχείριση της έγινε με βάση τις υποχρεώσεις που είχε το ελληνικό δημόσιο σε άλλες προτεραιότητες.
Ιωάννης Φ. Καζταρίδης
Απ’ αυτή τη σκληρή διπλωματική πρακτική της ανταλλαγής του πληθυσμού εξαιρέθηκαν οι Έλληνες της Κων/πόλεως και των δύο νησιών στην είσοδο των Δαρδανελίων: Ίμβρου και Τενέδου. Και εξαιρέθηκαν επίσης οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. Και οι Έλληνες του Καρς, επειδή μετά την σοβιετοποίηση των τριών Δημοκρατιών του Καύκασου, οι επαρχίες Καρς, Αρδαχάν περιήλθαν στην Τουρκία, σ’ ό,τι αφορά τις περιουσίες τους, με την υπ’ αρ. Σ.Α. 21 (ΦΕΚ Α' 203/1926) εξομοιώθηκαν με τους άλλους Έλληνες πρόσφυγες από την Μ.Ασία (της περιόδου 17 Οκτώβρη 1912 μέχρι το 1925). Υποχρεωνόταν δηλαδή η ελληνική κυβέρνηση να αποζημιώσει και τους Έλληνες του Καρς για την περιουσία τους που εγκατέλειπαν στην Τουρκία .
Στην Ελλάδα ύστερα από την αθρόα προσέλευση ενός τόσου μεγάλου αριθμού προσφύγων, δημιουργήθηκε οξύ κοινωνικό πρόβλημα, η προσφυγιά, που απασχόλησε την ελληνική κοινωνία για δεκαετίες. Η απορρόφηση των προσφύγων απαιτούσε τη δαπάνη μεγάλων χρηματικών ποσών, τόσων που η μεταπολεμική οικονομική κατάσταση της Ελλάδος αδυνατούσε να παράσχει. Οι υπηρεσίες εποικισμού εγκατέστησαν τους πρόσφυγες σε μικρά νεόχτιστα σπίτια και παράλληλα διένειμαν κλήρους αγροτικούς , από τις περιοχές εκείνες που άφηναν πίσω τους οι ανταλλάξιμοι Μουσουλμάνοι. Από τα προσφυγικά σωματεία, τους αντιπροσώπους των προσφύγων στη Βουλή και τους ίδιους τους πρόσφυγες εκφράστηκαν πολλά παράπονα για τον τρόπο που η ελληνική κυβέρνηση χειρίστηκε την ανταλλάξιμη περιουσία.
Ως ανταλλάξιμος περιουσία θεωρήθηκε η αγροτική ή αστική περιουσία που ανήκε
α) σ’ αυτούς που από την 1η Μαΐου 1923 υπάχθηκαν σε υποχρεωτική ανταλλαγή, Τούρκους υπηκόους του ελληνικού ορθοδόξου θρησκεύματος εγκατεστημένους σε τουρκικά εδάφη και Έλληνες υπηκόους μουσουλμανικού θρησκεύματος εγκατεστημένους σε ελληνικά εδάφη
β) στους Έλληνες και Τούρκους που εγκατέλειψαν ήδη από τον Οκτώβρη του 1912 τα εδάφη τους και οι οποίοι υπάχθηκαν σε υποχρεωτική ανταλλαγή και
γ) σε ευαγή ιδρύματα, εκκλησιαστικές επιτροπές, συλλόγους κοινότητες και κάθε κατηγορίας νομικά πρόσωπα έστω και αν οι κάτοικοι των περιοχών στις οποίες υπήρχαν αυτές οι περιουσίες δεν υπάχθηκαν σε ανταλλαγή.
Όσο εύκολη, όμως, φαίνονταν η καταγραφή της ανταλλαξίμου περιουσίας με βάση τις προηγούμενες διατάξεις, τόσο δύσκολη αποδείχτηκε στην πράξη, εξ αιτίας των πολλών περιπτώσεων και υποθέσεων και επειδή η περιουσία αυτή δεν ήταν συγκεντρωμένη, αλλά διάσπαρτη και απομακρυσμένη μεταξύ της. Εξ αιτίας, λοιπόν, της δυσκολίας του προβλήματος, αλλά κυρίως εξ αιτίας της ασυνεννοησίας που επικρατούσε ανάμεσα στα μέλη της επιτροπής -από νωρίς οι Τούρκοι αντιπρόσωποι πρόβαλλαν αντιρρήσεις στο ποια περιουσία θεωρείται ανταλλάξιμη- η Μικτή Επιτροπή απαλλάχτηκε από την υποχρέωση να καταγράψει την περιουσία αυτή και μεταβίβασε στις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας το δικαίωμα της διάθεσης των περιουσιών αυτών.
Έτσι το ελληνικό δημόσιο ανέλαβε την διαχείριση της ανταλλαξίμου περιουσίας. Οι πρόσφυγες διαμαρτυρήθηκαν για τον τρόπο που διαχειρίστηκε η περιουσία αυτή. Μόνον ένα μικρό μέρος της, περίπου το 25%, παραχωρήθηκε ή εκποιήθηκε υπέρ των προσφύγων. Το μεγαλύτερο μέρος της παραχωρήθηκε από το κράτος δωρεάν για να γίνουν σχολεία, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ο χώρος της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, κ.ά.
'Αλλες δόθηκαν σε αθλητικούς συλλόγους στο 1/3 της τιμής. Δάση, λατομεία, μεταλλεία και ιχθυοτροφεία διατέθηκαν σε χαριστικές τιμές, εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργήσιμης γης διατέθηκαν για την αποκατάσταση ακτημόνων ντόπιων γεωργών και κτηνοτροφών στο 1/3 της αξίας της. Ακόμη και ακτήμονες αγωνιστές του ’21 αποκαταστάθηκαν μ’ αυτή την περιουσία. Ακόμη παραχωρήθηκαν χιλιάδες στρέμματα γης σε δήμους και κοινότητες εντελώς δωρεάν. Κατηγορήθηκαν, δηλαδή, οι κατά καιρούς κυβερνήσεις ότι με την ανταλλάξιμο περιουσία άσκησε την κοινωνική της πολιτική εις βάρος των προσφύγων.
Το θέμα της ανταλλάξιμης περιουσίας απασχόλησε όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις και τα μέτρα που κάθε φορά πάρθηκαν επικρίθηκαν από τον προσφυγικό κόσμο. Ακόμη μέχρι και σήμερα υπάρχουν αναποκατάστατοι πρόσφυγες. Μέχρι το 1930 έμεινε εκκρεμές το θέμα της διαφοράς της ανταλλαξίμου περιουσίας, η οποία διαφορά ήταν υπέρ της Ελλάδος . Με το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας που υπογράφτηκε από τον Βενιζέλο και τον Κεμάλ Ατατούρκ του 1930, χαρίστηκε στην Τουρκία η διαφορά αυτή στο όνομα της ελληνοτουρκικής φιλίας. Γεγονός που προκάλεσε την πικρία και απογοήτευση των προσφύγων, οι οποίοι μάλιστα, όσο έμενε το θέμα της περιουσίας εκκρεμές, προσδοκούσαν την επιστροφή τους στις χαμένες πατρίδες .
Η ανταλλάξιμη, λοιπόν, περιουσία δεν αποδόθηκε στους πρόσφυγες, όπως προβλέπονταν από τις διεθνείς υποχρεώσεις της Ελλάδας, αλλά η διαχείριση της έγινε με βάση τις υποχρεώσεις που είχε το ελληνικό δημόσιο σε άλλες προτεραιότητες.
Ιωάννης Φ. Καζταρίδης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου