Ανατρέχοντας στα γενεαλογικά δέντρα πολλών ποντιακών οικογενειών, με έκπληξη φτάνει κανείς σε κάποιο βυζαντινό στρατηγό, σε κάποια κάστα βυζαντινών πολιτικών ή λόγιων, σε κάποιο Δούκα, ή σημαντικό παράγοντα τής εποχής εκείνης, πολλές φορές στα κράσπεδα του πατριαρχείου κι άλλοτε πάλι και σ’αυτό ακόμη το αυτοκρατορικό περιβάλλον!
Η διαπίστωση τέτοιων εκπλήξεων δεν είναι τυχαία. Γιατί, πέρα από τις γνωστές ακριτικές οικογένειες του Πόντου, τους Καβασίτιδες, τους Ανδρόνικους κ.ά. Πέρα από τις μεγάλες ποντιακές οικογένειες του Φαναριού, τους Μουρούζηδες και τους Υψηλάντες και πέρα από τους Γαβράδες ο Πόντος έχει να επιδείξει και πολλές άλλες τέτοιες, που τις σκιάζουνε ακόμη τα χρόνια των αιώνων, όσο και η περιορισμένη ιστορική ερευνά του χώρου. Γιατί ο Πόντος δεν αποτέλεσε ποτέ μια συνηθισμένη επαρχία της αρχαίας, της ρωμαϊκής ή της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Υπήρξε περιοχή σημαντικού οικονομικού ενδιαφέροντος, λόγω κυρίως των μεταλλείων του και του διαμετακομιστικού εμπορίου της Ανατολής προς τη Δύση και λόγω της ζωτικής στρατηγικής σημασίας πού είχε για την ασφάλεια και για την ύπαρξη της αυτοκρατορίας!
Ο Πόντος αποτελούσε τις πύλες της βυζαντινής αυτοκρατορίας, το σύνορο που δεχόταν αδιάκοπα και επί σειράν αιώνων τις βάρβαρες επιδρομές των ασιατικών φύλων. Αν έπεφτε, σίγουρα θ' άρχιζε το ξήλωμα όλης της αυτοκρατορίας, όπως άλλωστε γίνηκε μετά το 10ο αιώνα, όταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος (1261-1282) κατάργησε τα προνόμια των ακριτών και η αυτοκρατορία απόμεινε στο έλεος των Οθωμανών επιδρομέων.
Η σημασία του λοιπόν, σαν ζωτικού στρατιωτικού προμαχώνα, ανάγκασε πολλούς από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες να οχυρώσουμε, με κάστρα και με φρούρια, όλα τα στρατηγικά σημεία του και ν' αποστείλουν σ’ εκείνα επίλεκτους στρατηγούς, ικανούς να αντιβαίνουν στις θύελλες των επιδρομών. Και οι στρατηγοί που ρίζωσαν εκεί, έφτιαξαν οικογένειες, έφτιαξαν απογόνους ισάξιους μ' εκείνους που διαιωνίστηκαν ως τις μέρες μας.
Αλλά και η ύπαρξη των μεταλλείων και ιδιαίτερα του ασημιού, του χαλκού και άλλων μετάλλων, την επεξεργασία των οποίων γνωρίζανε μόνο οι Έλληνες, ανάδειξαν, μετά την άλωση τής Πόλης και της Τραπεζούντας, πολλές αξιόλογες οικογένειες αρχιμεταλλουργών, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο, χάρη στα προνόμια που απολάμβαναν από το Σουλτάνο, στην ιστορία και στα γράμματα του Πόντου.
Πέρα όμως απ’ τα παραπάνω, ο Πόντος αποτέλεσε, κυρίως μετά από την άλωση, και σημαντικό πόλο έλξης και καταφύγιο πολλών σημαινόντων προσώπων της αυτοκρατορικής κάστας, των στρατιωτικών ή γενικά της άρχουσας τάξης του εκεί ελληνισμού. Κι αυτό γιατί στον Πόντο, αφενός το ορεινό του εδάφους και αφετέρου η μεγάλη πολεμική πείρα των ακαταμάχητων Πόντιων ακριτών, είχανε συντελέσει ώστε να δημιουργηθεί εκεί μια ανεξάρτητη κι ελεύθερη περιοχή, απρόσιτη στους Οθωμανούς κατακτητές, η καλούμενη Ρωμανία. Σ’ εκείνη κατέφευγαν για να σωθούν ή για να πολεμήσουν τον εχθρό και όσοι κατείχαν υψηλά, στρατιωτικά κυρίως, αξιώματα κι εκεί βλαστήσανε στη συνέχεια και οι γενιές τους.
Μια από ’κείνες λοιπόν τις γενιές υπήρξε και η γενιά των Μπαλτατζήδων - Δεληγιαννίδηδων, για την οποία θα αρκεστούμε να αναφέρουμε παρακάτω τα λόγια εκείνα που έγραψε ο μεγάλος Πόντιος ιστορικός και λαογράφος, ο αείμνηστος Κανδιλάπτης:
«... Περί τών Μπαλτατζήδων, δηλώ, ότι κάθ’ ά εκ πολλών ήκουσα καί ιδίως παρά του εν Αργυρουπόλη δικηγόρου Στεφ. Βαφειάδου, ή οικογένεια αύτη την αρχήν αωτής είχεν άπό τής άλώσεως τής Τραπεζούντος. Οτι εις εκ τών στρατιωτικών αυτής ανδρών καταφυγών εις τήν Μεσοχαλδίαν καί άγωνισθείς μέτ’ άλλων εις τόν υπέρ τόν ποταμόν Κάνιν υπέρ τής Άρδασας φρούριον Μεσοχάλδιον, κατέφυγεν εις τό χωρίον «Κονάκ» του π. Δερραίνης.
’Επειδή δέ επί δεκαετίας, κατά τούς ιστορικούς, εις τά μέρη εκείνα δεν είσεχώρησεν ό Τουρκικός στρατός, εμεινεν εκεί ή οικογένεια αυτη μέχρι τών αρχών του παρελθόντος αίώνος, ότε ό εκ τών άπογόνων αύτής Χατζή Ευστάθιος, φέρων τό έπώνυμον Δεληγιαννίδης μετώκισεν εις τό χωρίον «Μαυρολίθ’» τών Χερροιάνων καί εις Κάτω Ταρσόν καί λαβών εν τή υπηρεσία τόν τίτλο Μπαλτατζή - μπασής» έγένετο γενάρχης τών εκεί Μπαλτατζήδων καί Δεληγιαννιδών».
Επειδή δέ ή οικογένεια αυτη είχε κλίσιν καί πρός τά γράμματα καί εύλάβειαν μεγάλην εις τά θεία, διά τούτο ικανοί διαπρεπείς ιερείς έξ αύτής άνεδείχθησαν, οίτινες καί διετέλεσαν καί αρχιερατικοί επίτροποι ως ’Έξαρχοι εν Χερροιάνοις καί διδάσκαλοι, έξ ών μνημονεύω τόν εν τώ φροντιστηρίω Αργυρουπόλεως διδάξαντα κατά τά ετη 1886-1888 Γεώργιο Π. Δαμ. Δεληγιαννίδην Παπαδόπουλον, τόν καί εις προηγούμενα ετη διευθύνοντα τήν εν τή μονή ' Αγίου Γεωργίου Κιλώρης Κεντρικήν Σχολήν τών Χερροιάνων».
Υπήρξε δε ποικιλοτρόπως πρωτεργάτης της ευτυχίας και της ορθής πορείας αυτών και κυρίως απέναντι των Κιρκασίων οι οποίοι μετοίκησαν από το Καύκασο, εκδιωχθέντες από τη ρωσική κυβέρνηση και εγκατασταθέντες από την Τουρκία σε χριστιανικά χωριά.
Κατάφερε δε να τους περιορίσει και ν' αναχαιτίσει τις ληστρικές επιδρομές και τις άλλε παρανομίες τους, προβαίνοντας σε επιτόπιες ενέργειες και σε παραστάσεις στους αρχηγούς του 4ου Σώματος Στρατού της Τουρκίας, που έδρευε στο Ερζιγκέν και στους εκάστοτε νομάρχες της Τραπεζούντας, με τους οποίους διατηρούσε φιλικές σχέσεις, όπως άκουσα πολλές φορές και διάβασα στην αλληλογραφία του μητροπολίτη Χαλδίας κυρίου Γερβασίου Σουμελίδη, στη βιβλιοθήκη, που διασώθηκε, της Ευξείνου Λέσχης των Ποντίων της Νάουσας, αλλά όπως έμαθα και από άλλες πηγές (Κανδιλάπτης).
Ενα χαρακτηριστικό γεγονός που δείχνει τη δύναμη πού είχε ο Χατζή Ευστάθιος, σαν Αρχιμε-ταλλουργός, το οποίο από γενιά σε γενιά έφτασε ως τη γιαγιά μου η οποία μου το διηγήθηκε στα 95 της χρόνια είναι και το παρακάτω:
Σε ένα χωριό που απείχε πολλά χιλιόμετρα από την έδρα του Χατζή Ευστάθιου Μπαλτατζή, οι Τούρκοι είχαν καταδικάσει ένα νεαρό 'Έλληνα σε θάνατο δι’ απαγχονισμού. Επάνω στην απελπισία τους οι 'Έλληνες τού χωριού έστειλαν μήνυμα, εκλιπαρόντας τη βοήθεια του Χατζή Ευσταθίου για τη σωτηρία του μελλοθάνατου.
Ο Χατζή Εύστάθιος παίρνοντας το μήνυμα ξαπέστειλε , μια μέρα προτού ξεκινήσει, συγχωριανούς του στα χωριά από τα οποία θα περνούσε, για να φτάσει στο χωριό του καταδικασθέντα, με την εντολή να του ετοιμάσουν σε κάθε χωριό κι από ένα ξεκούραστο άλογο, ώστε αλλάζοντας το, από χωριό σε χωριό, να φτάσει όσο το δυνατό γρηγορότερα στον τόπο του προορισμού του.
Ξεκινώντας λοιπόν από το χωριό του, καλπάζοντας με το άλογό του, του οποίου τα πέταλα κατά την έκφραση της γιαγιάς μου «έβγαζαν φωτιές», και φτάνοντας στο πρώτο χωριό άφησε το δικό του άλογο και πήρε το ξεκούραστο που του είχαν ετοιμάσει. Κι ακολουθώντας την ίδια τακτική έφτασε έγκαιρα στον τόπο της εκτέλεσης του νεαρού.
Είδε δε εκεί από μακριά κόσμο μαζεμένο γύρω από την αγχόνη και το βρόχο περασμένο στο λαιμό του μελλοθάνατου. Ολομεμιάς τότε ανέμισε το σπαθί του στον αέρα και έμπηξε από μακριά δυνατές φωνές, προστάζοντας να σταματήσουν το μακάβριο έργο τους οι Τούρκοι δήμιοι. Φτάνοντας δε στον τόπο τής εκτέλεσης έκοψε με μια γερή σπαθιά το σχοινί της αγχόνης, απελευθέρωσε το μελλοθάνατο και διέταξε το πλήθος να διαλυθεί. Μέχρι εκεί έφταναν τα προνόμια και η δύναμη πού είχαν οι Αρχιμεταλλουργοί του Πόντου, να ανατρέπουν ακόμα και τις δικαστικές αποφάσεις των τουρκικών δικαστικών Αρχών!
Αξιοσημείωτο επίσης είναι και το γεγονός ότι τις ευγενικές και ευεργετικές αρχές του Χατζή Ευστα-θίου, τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ρωσία και στην Ελλάδα, ακολούθησαν και οι απόγονοι του, ολάκερες δε οικογένειες αντλούσαν τα βιοποριστικά τους μέσα άπ’ αυτούς και σε αυτή ακόμη την Αργυρούπολη, διότι «ή κλίση προς την πράξη του καλού των μελών της οικογένειας αυτής ήταν μεταδοτική και κληρονομική». ..... (Κανδιλάπτης).
Από τους απογόνους του Χατζή Ευστάθιου διαπρεπέστερος υπήρξε ο εγγονός του Χατζή 5 Αναστάς -Εφένδη, παππούς του Αλεξάνδρου Μπαλτατζή, ο οποίος διέμενε στην Ταρσό και κατείχε δικαστική εξουσία, ευεργετήσας ποικιλοτρόπως το ελληνικό στοιχείο της δικαιοδοσίας του. Είχε αποκτήσει 4 άρρενα παιδιά, το Δημήτρη, το Χρήστο, τον Αφεντούλη και το Θόδωρο (πατέρα του Αλεξάνδρου Μπαλτατζή),πέθανε δε σε βαθύ γήρας το 1916. Ο πλέον δε διαπρεπής από τα 4 παιδιά του Χατζή Αναστάς Εφένδη ήταν ο Θόδωρος Μπαλτατζή -εφένδης, ο οποίος, τελειώνοντας το γυμνάσιο της Αργυρούπολης, μετανάστευσε στο Σοχούμ της Ρωσίας όπου διακρίθηκε σαν εργολάβος.
Στο Σοχούμ εκλέχτηκε πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας, η οποία εθεωρείτο η πολυπληθέστερη της Ρωσίας, γιατί εκεί καταλήγανε,.διαπλέοντες τη Μαύρη Θάλασσα, και εγκαθίσταντο οι περισσότεροι ΓΙόντιοι μετανάστες τής Ρωσίας.
Ο Θόδωρος Μπαλτατζής, εθεωρείτο, μετά από τους Δεληγιασάνωφ ή Δελησάνωφ, Κοσμάνωφ, Πολατίδη και Σαχαρίδη, απ’ τους πιο πετυχημένους Έλληνες εργολάβους της Ρωσίας. Ανάμεσα δε στα πολλά και μεγάλα έργα που κατασκεύασε το 1911-14 στην Τιφλίδα, στο Αρμαβίρ και στο Τουαψέ, ήταν και η σιδηροδρομική γραμμή Τουαψέ - Βατούμ, την οποία αποπεράτωσε μεταξύ των ετών 1914-1917.
Στο Σοχούμ ο Θόδωρος Μπαλτατζής είχε αγοράσει και το Ξενοδοχείο «Σάν Ρέμο», το οποίο βρισκόταν σε περίβλεπτη και κεντρικότατη παραλιακή θέση. Είχε αγοράσει ακόμη και μία μεγάλη βίλα από τη χήρα ενός Ρώσου στρατηγού, οι δε καταθέσεις του στις ρωσικές τράπεζες, κατά την περίοδο της ρωσικής επανάστασης, είχαν φτάσει τα 200.000 χρυσά ρούβλια, τα οποία κατάσχεσε το Σοβιετικό Κράτος!
Για το Θόδωρο Μπαλτατζή υπάρχει και το παρακάτω χαριτωμένο περιστατικό:
Το 1914, πριν απ’ τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε μεταβεί στη Γερμανία, για να κάνει μια θεραπεία στη μύτη του και είχε εισαχθεί στην Αυτοκρατορική Κλινική του Βερολίνου. Επειδή δε τα ονόματα όλων των διακεκριμένων άρρωστων πού εισάγονταν στην κλινική εκείνη δημοσιεύονταν στον τύπο του Βερολίνου, φυσικό ήταν να δημοσιευτεί και το δικό του όνομα.
Όταν δε ο Ρώσος πρεσβευτής του Βερολίνου το διάβασε, νομίζοντας ότι επρόκειτο για τον Έλληνα Υπουργό Μπαλτατζή, τον μετέπειτα καταδικασθέντα στη δίκη των εξ, πήγε την επομένη μέρα να του κάνει μια εθιμοτυπική επίσκεψη, προσκομίζοντας την κάρτα του σ’ αυτόν, επάνω σε ένα ασημένιο δίσκο. Απόμεινε δε έκπληκτος όταν, δεχόμενος την ευγνωμοσύνη του Θόδωρου για τη μεγάλη τιμή που του έκανε, διαπίστωσε ότι ο τιμώμενος δεν ήταν ο Έλληνας Υπουργός, αλλά ο Πόντιος εργολάβος Θόδωρος Μπαλτατζής!!
Ο Θόδωρος Μπαλτατζής πέθανε το 1942 σε ηλικία 72 ετών στα Τρίκαλα, εγκαταλείποντας 4 παιδιά, τον Αλέξανδρο, το Δημοσθένη, το Λάζαρο και το Γιάννη, δύο δε άλλα παιδιά του είχαν πεθάνει σε νηπιακή ηλικία.
Από τα παιδιά του, ο μεν Δημοσθένης, απόφοιτος του φροντιστηρίου της Τραπεζούντας, απόμεινε μέχρι του θανάτου του ένας βαθυστόχαστος διανοούμενος ο δε Αλέξανδρος, υποκείμενος εντονότερα στα ερεθίσματα των καταβολών της γενιάς του, διακρίθηκε τόσο στον πολιτικό όσο και στον οικονομικό -συνεταιριστικό τομέα, αποτελέσας φωτεινό παράδειγμα συνέπειας, αγωνιστικής διάθεσης, εντιμότητας και αλτρουϊσμού.
Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής γεννήθηκε στην Κουταΐδα του Καύκασου. Πήρε ρώσικη γυμνασιακή μόρφωση κι όταν τα εκεί γεγονότα αφαίρεσαν από την οίκογένειά του κάθε δυνατότητα επιχειρησιακής δραστηριότητας, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει με την οικογένειά του τη Ρωσία και να κατευθυνθεί προς την 'Ελλάδα. Αλλά δεν ήρθε κατευθεία στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε προσωρινά Σταν Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια στην «Μαρκά Γέφυρα» της Ανατολικής Θράκης. Μετά όμως από την Μικρασιατική καταστροφή και την εκκένωση της Ανατ. Θράκης ήρθε και εγκαταστάθηκε πλέον οριστικά στο Νεοχώρι της Ξάνθης.
Ερχόμενος στην Ελλάδα, ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής, συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, παίρνοντας το πτυχίο του δικηγόρου. Δεν ακολούθησε όμως τη δικηγορική καριέρα, αλλά διορίστηκε, το 1926, στην ’Εθνική Τράπεζα, αποσπασθείς ως ιδιαίτερος γραμματέας του Υφυπουργού Γεωργίας Αν. Μπακάλμπαση.
Άτομο δημιουργικό, ανήσυχο και μαχητικό, αποδύθηκε από τη νεαρή ακόμη ηλικία, των 22 χρόνων του, στους ιδεολογικούς αγώνες του «αγροτισμού», έχοντας σαν ίνδαλμά του τον αείμνηστο Αλέξανδρο Παπαναστασίου, Έτσι το 1928 αποχώρησε από το Υπουργείο Γεωργίας και παραιτήθηκε από την Εθνική τράπεζα, για να μπορεί αδέσμευτα να επιδίδεται στον έντονο συνεταιριστικό και συνδικαλιστικό αγώνα, που ανάλαβε στο νομό Ξάνθης.
Το 1929 αναδεικνύεται πρόεδρος της Ενώσεως Γεωργικών Συνεταιρισμών Ξάνθης και στη συνέχεια του Γεωργικού Επιμελητηρίου Κομοτινής Ξάνθης, ηγούμενος όλων των Πανελλήνιων Καπνοπαραγωγικών Συνεδρίων και προεδρεύοντας σε όλα!
Τό 1932 κατεβαίνει για πρώτη φορά στις εκλογές, σαν υποψήφιος του Αγροτικού Κόμματος, και έρχεται πρώτος σε σταυρούς προτίμησης! Το 1935 γίνεται από τούς βασικότερους ιδρυτές τής ΠΑΣΑΓΈΣ και εκλέγεται σαν πρώτος πρόεδρός της. Το 1936 ξανακατεβαίνει σαν αγροτικός υποψήφιος στις εκλογές και έρχεται πάλι πρώτος στο νομό Ξάνθης.
Μετά δε την απελευθέρωση απ’ τη γερμανική κατοχή, αναλαβαίνει και πάλι την προεδρία της ΠΑΣΑΓΕΣ και της ΚΥΔΕΠ και στη συνέχεια ιδρύει και αναλαμβάνει την προεδρία της ΣΕΚΕ, της ΣΠΕ κ.ά. Το δε 1950 ιδρύει το κόμμα Αγροτών και εργαζομένων, εκλεγόμενος βουλευτής Ξάνθης - Ροδόπης.
Από τότε πού πολιτεύθηκε έχει εκλεγεί οκτώ φορές βουλευτής! Το 1960 συμβάλλει στην ενοποίηση των δημοκρατικών πολιτικών δυνάμεων υπό την ηγεσία του Γεώργιου Παπανδρέου και γίνεται δύο φορές Υπουργός Γεωργίας, σε δύο κυβερνήσεις της 'Ενώσεως Κέντρου, το 1963 και το 1964-65.
Μετά την μεταπολίτευση ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής ίδρυσε καινούριες μεγάλες συνεταιριστικές εταιρείες, όπως την ΣΕΒΑΘ, ΣΕΚΑΠ, ΣΕΠΕΚ, την ΔΗΜΗΤΡΑ ΘΡΑΚΗΣ το ΝΕΣΤΟ και τη ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ.
Η εκπληκτική δε αυτή συνεταιριστική δραστηριότητά του δίκαια τον καθιέρωσε σαν το μεγαλύτερο συνεταιριστικό και συνδικαλιστικό πνεύμα της εποχής στον ελληνικό χώρο! Σαν τον μπρούτζινο Πόντιο αγωνιστή, που ποτέ δεν αποχωρίστηκε τη χλαμύδα του ποντιακού μεγαλείου πού κληρονόμησε άπ’ τις ιστορικές ρίζες του! Ποτέ δεν ντρόπιασε το μονοκέφαλο αητό που υπερασπίστηκαν οι πρόγονοί του!
Η ιστορική αυτή γενιά των Μπαλτατζήδων αποσχίστηκε σε δύο κυρίως μεγάλους κλάδους, στους Μπαλτατζήδες που διατήρησαν σαν επίθετο τον τίτλο του Αρχιμεταλλουργού, Μπαλτατζή - Μπασί (Βαλδαδξι - Βασι) και στους Δεληγιαννίδηδες που διατήρησαν το επίθετο του γενάρχη τους. Οι τελευταίοι διακρίθηκαν στη συνέχεια σε δύο άλλους κύριους κλάδους, στους Δεληγιαννίδηδες στους οποίους το επικρατούν όνομα είναι Αλέξανδρος (περιοχή Ξάνθης - Θεσσαλονίκης), και στους Δεληγιαννίδηδες στους οποίους το κυριαρχούν όνομα είναι Κωνσταντίνος και Σπυρίδων.
Από τους παραπάνω κλάδους, ένας κλάδος των Μπαλτατζήδων είχε μεταναστεύσει το 1878 στο Κάρς του Καυκάσου, εγκατασταθείς κατά την ανταλλαγή στο Χέρσοβο του Κιλκίς, ένας δε άλλος, μετονομασθείς από Μπαλτατζής σε Μπαλτατζίδης, ως λ.χ. Ιωσήφ και Θεμιστοκλής Μπαλτατζίδης, εγκαταστάθηκε στην Πτολεμαΐδα.
Η διαπίστωση τέτοιων εκπλήξεων δεν είναι τυχαία. Γιατί, πέρα από τις γνωστές ακριτικές οικογένειες του Πόντου, τους Καβασίτιδες, τους Ανδρόνικους κ.ά. Πέρα από τις μεγάλες ποντιακές οικογένειες του Φαναριού, τους Μουρούζηδες και τους Υψηλάντες και πέρα από τους Γαβράδες ο Πόντος έχει να επιδείξει και πολλές άλλες τέτοιες, που τις σκιάζουνε ακόμη τα χρόνια των αιώνων, όσο και η περιορισμένη ιστορική ερευνά του χώρου. Γιατί ο Πόντος δεν αποτέλεσε ποτέ μια συνηθισμένη επαρχία της αρχαίας, της ρωμαϊκής ή της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Υπήρξε περιοχή σημαντικού οικονομικού ενδιαφέροντος, λόγω κυρίως των μεταλλείων του και του διαμετακομιστικού εμπορίου της Ανατολής προς τη Δύση και λόγω της ζωτικής στρατηγικής σημασίας πού είχε για την ασφάλεια και για την ύπαρξη της αυτοκρατορίας!
Ο Πόντος αποτελούσε τις πύλες της βυζαντινής αυτοκρατορίας, το σύνορο που δεχόταν αδιάκοπα και επί σειράν αιώνων τις βάρβαρες επιδρομές των ασιατικών φύλων. Αν έπεφτε, σίγουρα θ' άρχιζε το ξήλωμα όλης της αυτοκρατορίας, όπως άλλωστε γίνηκε μετά το 10ο αιώνα, όταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος (1261-1282) κατάργησε τα προνόμια των ακριτών και η αυτοκρατορία απόμεινε στο έλεος των Οθωμανών επιδρομέων.
 |
| Le Baltadji ( Η επίσημη στολή των αρχιμεταλλουργών του Πόντου) |
Αλλά και η ύπαρξη των μεταλλείων και ιδιαίτερα του ασημιού, του χαλκού και άλλων μετάλλων, την επεξεργασία των οποίων γνωρίζανε μόνο οι Έλληνες, ανάδειξαν, μετά την άλωση τής Πόλης και της Τραπεζούντας, πολλές αξιόλογες οικογένειες αρχιμεταλλουργών, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο, χάρη στα προνόμια που απολάμβαναν από το Σουλτάνο, στην ιστορία και στα γράμματα του Πόντου.
Πέρα όμως απ’ τα παραπάνω, ο Πόντος αποτέλεσε, κυρίως μετά από την άλωση, και σημαντικό πόλο έλξης και καταφύγιο πολλών σημαινόντων προσώπων της αυτοκρατορικής κάστας, των στρατιωτικών ή γενικά της άρχουσας τάξης του εκεί ελληνισμού. Κι αυτό γιατί στον Πόντο, αφενός το ορεινό του εδάφους και αφετέρου η μεγάλη πολεμική πείρα των ακαταμάχητων Πόντιων ακριτών, είχανε συντελέσει ώστε να δημιουργηθεί εκεί μια ανεξάρτητη κι ελεύθερη περιοχή, απρόσιτη στους Οθωμανούς κατακτητές, η καλούμενη Ρωμανία. Σ’ εκείνη κατέφευγαν για να σωθούν ή για να πολεμήσουν τον εχθρό και όσοι κατείχαν υψηλά, στρατιωτικά κυρίως, αξιώματα κι εκεί βλαστήσανε στη συνέχεια και οι γενιές τους.
 |
| Θόδωρος Μπαλτατζής |
«... Περί τών Μπαλτατζήδων, δηλώ, ότι κάθ’ ά εκ πολλών ήκουσα καί ιδίως παρά του εν Αργυρουπόλη δικηγόρου Στεφ. Βαφειάδου, ή οικογένεια αύτη την αρχήν αωτής είχεν άπό τής άλώσεως τής Τραπεζούντος. Οτι εις εκ τών στρατιωτικών αυτής ανδρών καταφυγών εις τήν Μεσοχαλδίαν καί άγωνισθείς μέτ’ άλλων εις τόν υπέρ τόν ποταμόν Κάνιν υπέρ τής Άρδασας φρούριον Μεσοχάλδιον, κατέφυγεν εις τό χωρίον «Κονάκ» του π. Δερραίνης.
’Επειδή δέ επί δεκαετίας, κατά τούς ιστορικούς, εις τά μέρη εκείνα δεν είσεχώρησεν ό Τουρκικός στρατός, εμεινεν εκεί ή οικογένεια αυτη μέχρι τών αρχών του παρελθόντος αίώνος, ότε ό εκ τών άπογόνων αύτής Χατζή Ευστάθιος, φέρων τό έπώνυμον Δεληγιαννίδης μετώκισεν εις τό χωρίον «Μαυρολίθ’» τών Χερροιάνων καί εις Κάτω Ταρσόν καί λαβών εν τή υπηρεσία τόν τίτλο Μπαλτατζή - μπασής» έγένετο γενάρχης τών εκεί Μπαλτατζήδων καί Δεληγιαννιδών».
Επειδή δέ ή οικογένεια αυτη είχε κλίσιν καί πρός τά γράμματα καί εύλάβειαν μεγάλην εις τά θεία, διά τούτο ικανοί διαπρεπείς ιερείς έξ αύτής άνεδείχθησαν, οίτινες καί διετέλεσαν καί αρχιερατικοί επίτροποι ως ’Έξαρχοι εν Χερροιάνοις καί διδάσκαλοι, έξ ών μνημονεύω τόν εν τώ φροντιστηρίω Αργυρουπόλεως διδάξαντα κατά τά ετη 1886-1888 Γεώργιο Π. Δαμ. Δεληγιαννίδην Παπαδόπουλον, τόν καί εις προηγούμενα ετη διευθύνοντα τήν εν τή μονή ' Αγίου Γεωργίου Κιλώρης Κεντρικήν Σχολήν τών Χερροιάνων».
Από τον ίδιο μαθαίνουμε ότι ο Χατζή Ευστάθιος Μπαλτατζής, πρόγονος του έξοχου πολιτικού άνδρα,πρώην υπουργού, βουλευτού και αρχηγού του Αγροτικού Κόμματος κ. Αλέξανδρου Μπαλτατζή,υπήρξε Αρχιμεταλλουργός του Πόντου, διετέλεσε δε κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο γενικός αρχηγός των ταγμάτων μπαλτατζήδων της Τουρκίας. Ηταν δέ τα τάγματα εκείνα στρατιωτικές μονάδες αποτελούμενες από νέους ομογενείς, τα καθήκοντα των οποίων ήταν κατά μεν την περίοδον της ειρήνης η προμήθεια δοκών για την υποστήριξη των στοών των μεταλλείων και ή προμήθεια καύσιμης ύλης για τη διάλυση των μεταλλευμάτων. Κατά δε την περίοδο του πολέμου η διάνοιξη δρόμων και προχωμάτων, η ανέγερση γεφυριών, η μετακόμιση πολεμοφοδίων και η προμήθεια καύσιμης ύλης για τις ανάγκες του στρατού.
Η προστασία και η φιλανθρωπία του Χατζή Ευσταθίου Μπαλτατζή στους ομογενείς που κατοικούσαν στις κοινότητες των παραλίων του Καύκασου, από τις ακρότητες και τις ατασθαλίες του τουρκικού στρατού, υπήρξε λίαν ευεργετική. Αλλά και για την πατρίδα του ο Χατζή Ευστάθιος εργάστηκε στο πλευρό του αναμορφωτή του Πόντου Γεώργιου Κυριακίδη, παίρνοντας μέρος σε όλους τούς τομείς δράσης του και ιδιαίτερα στην περιφέρεια του των Χερροιάνων.Υπήρξε δε ποικιλοτρόπως πρωτεργάτης της ευτυχίας και της ορθής πορείας αυτών και κυρίως απέναντι των Κιρκασίων οι οποίοι μετοίκησαν από το Καύκασο, εκδιωχθέντες από τη ρωσική κυβέρνηση και εγκατασταθέντες από την Τουρκία σε χριστιανικά χωριά.
Κατάφερε δε να τους περιορίσει και ν' αναχαιτίσει τις ληστρικές επιδρομές και τις άλλε παρανομίες τους, προβαίνοντας σε επιτόπιες ενέργειες και σε παραστάσεις στους αρχηγούς του 4ου Σώματος Στρατού της Τουρκίας, που έδρευε στο Ερζιγκέν και στους εκάστοτε νομάρχες της Τραπεζούντας, με τους οποίους διατηρούσε φιλικές σχέσεις, όπως άκουσα πολλές φορές και διάβασα στην αλληλογραφία του μητροπολίτη Χαλδίας κυρίου Γερβασίου Σουμελίδη, στη βιβλιοθήκη, που διασώθηκε, της Ευξείνου Λέσχης των Ποντίων της Νάουσας, αλλά όπως έμαθα και από άλλες πηγές (Κανδιλάπτης).
 |
| Αλέξανδρος Μπαλτατζής |
Σε ένα χωριό που απείχε πολλά χιλιόμετρα από την έδρα του Χατζή Ευστάθιου Μπαλτατζή, οι Τούρκοι είχαν καταδικάσει ένα νεαρό 'Έλληνα σε θάνατο δι’ απαγχονισμού. Επάνω στην απελπισία τους οι 'Έλληνες τού χωριού έστειλαν μήνυμα, εκλιπαρόντας τη βοήθεια του Χατζή Ευσταθίου για τη σωτηρία του μελλοθάνατου.
Ο Χατζή Εύστάθιος παίρνοντας το μήνυμα ξαπέστειλε , μια μέρα προτού ξεκινήσει, συγχωριανούς του στα χωριά από τα οποία θα περνούσε, για να φτάσει στο χωριό του καταδικασθέντα, με την εντολή να του ετοιμάσουν σε κάθε χωριό κι από ένα ξεκούραστο άλογο, ώστε αλλάζοντας το, από χωριό σε χωριό, να φτάσει όσο το δυνατό γρηγορότερα στον τόπο του προορισμού του.
Ξεκινώντας λοιπόν από το χωριό του, καλπάζοντας με το άλογό του, του οποίου τα πέταλα κατά την έκφραση της γιαγιάς μου «έβγαζαν φωτιές», και φτάνοντας στο πρώτο χωριό άφησε το δικό του άλογο και πήρε το ξεκούραστο που του είχαν ετοιμάσει. Κι ακολουθώντας την ίδια τακτική έφτασε έγκαιρα στον τόπο της εκτέλεσης του νεαρού.
Είδε δε εκεί από μακριά κόσμο μαζεμένο γύρω από την αγχόνη και το βρόχο περασμένο στο λαιμό του μελλοθάνατου. Ολομεμιάς τότε ανέμισε το σπαθί του στον αέρα και έμπηξε από μακριά δυνατές φωνές, προστάζοντας να σταματήσουν το μακάβριο έργο τους οι Τούρκοι δήμιοι. Φτάνοντας δε στον τόπο τής εκτέλεσης έκοψε με μια γερή σπαθιά το σχοινί της αγχόνης, απελευθέρωσε το μελλοθάνατο και διέταξε το πλήθος να διαλυθεί. Μέχρι εκεί έφταναν τα προνόμια και η δύναμη πού είχαν οι Αρχιμεταλλουργοί του Πόντου, να ανατρέπουν ακόμα και τις δικαστικές αποφάσεις των τουρκικών δικαστικών Αρχών!
Αξιοσημείωτο επίσης είναι και το γεγονός ότι τις ευγενικές και ευεργετικές αρχές του Χατζή Ευστα-θίου, τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ρωσία και στην Ελλάδα, ακολούθησαν και οι απόγονοι του, ολάκερες δε οικογένειες αντλούσαν τα βιοποριστικά τους μέσα άπ’ αυτούς και σε αυτή ακόμη την Αργυρούπολη, διότι «ή κλίση προς την πράξη του καλού των μελών της οικογένειας αυτής ήταν μεταδοτική και κληρονομική». ..... (Κανδιλάπτης).
Από τους απογόνους του Χατζή Ευστάθιου διαπρεπέστερος υπήρξε ο εγγονός του Χατζή 5 Αναστάς -Εφένδη, παππούς του Αλεξάνδρου Μπαλτατζή, ο οποίος διέμενε στην Ταρσό και κατείχε δικαστική εξουσία, ευεργετήσας ποικιλοτρόπως το ελληνικό στοιχείο της δικαιοδοσίας του. Είχε αποκτήσει 4 άρρενα παιδιά, το Δημήτρη, το Χρήστο, τον Αφεντούλη και το Θόδωρο (πατέρα του Αλεξάνδρου Μπαλτατζή),πέθανε δε σε βαθύ γήρας το 1916. Ο πλέον δε διαπρεπής από τα 4 παιδιά του Χατζή Αναστάς Εφένδη ήταν ο Θόδωρος Μπαλτατζή -εφένδης, ο οποίος, τελειώνοντας το γυμνάσιο της Αργυρούπολης, μετανάστευσε στο Σοχούμ της Ρωσίας όπου διακρίθηκε σαν εργολάβος.
Στο Σοχούμ εκλέχτηκε πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας, η οποία εθεωρείτο η πολυπληθέστερη της Ρωσίας, γιατί εκεί καταλήγανε,.διαπλέοντες τη Μαύρη Θάλασσα, και εγκαθίσταντο οι περισσότεροι ΓΙόντιοι μετανάστες τής Ρωσίας.
 |
| Από προεκλογική εκστρατεία του Αλ. Μπαλτατζή |
Στο Σοχούμ ο Θόδωρος Μπαλτατζής είχε αγοράσει και το Ξενοδοχείο «Σάν Ρέμο», το οποίο βρισκόταν σε περίβλεπτη και κεντρικότατη παραλιακή θέση. Είχε αγοράσει ακόμη και μία μεγάλη βίλα από τη χήρα ενός Ρώσου στρατηγού, οι δε καταθέσεις του στις ρωσικές τράπεζες, κατά την περίοδο της ρωσικής επανάστασης, είχαν φτάσει τα 200.000 χρυσά ρούβλια, τα οποία κατάσχεσε το Σοβιετικό Κράτος!
Για το Θόδωρο Μπαλτατζή υπάρχει και το παρακάτω χαριτωμένο περιστατικό:
Το 1914, πριν απ’ τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε μεταβεί στη Γερμανία, για να κάνει μια θεραπεία στη μύτη του και είχε εισαχθεί στην Αυτοκρατορική Κλινική του Βερολίνου. Επειδή δε τα ονόματα όλων των διακεκριμένων άρρωστων πού εισάγονταν στην κλινική εκείνη δημοσιεύονταν στον τύπο του Βερολίνου, φυσικό ήταν να δημοσιευτεί και το δικό του όνομα.
Όταν δε ο Ρώσος πρεσβευτής του Βερολίνου το διάβασε, νομίζοντας ότι επρόκειτο για τον Έλληνα Υπουργό Μπαλτατζή, τον μετέπειτα καταδικασθέντα στη δίκη των εξ, πήγε την επομένη μέρα να του κάνει μια εθιμοτυπική επίσκεψη, προσκομίζοντας την κάρτα του σ’ αυτόν, επάνω σε ένα ασημένιο δίσκο. Απόμεινε δε έκπληκτος όταν, δεχόμενος την ευγνωμοσύνη του Θόδωρου για τη μεγάλη τιμή που του έκανε, διαπίστωσε ότι ο τιμώμενος δεν ήταν ο Έλληνας Υπουργός, αλλά ο Πόντιος εργολάβος Θόδωρος Μπαλτατζής!!
Ο Θόδωρος Μπαλτατζής πέθανε το 1942 σε ηλικία 72 ετών στα Τρίκαλα, εγκαταλείποντας 4 παιδιά, τον Αλέξανδρο, το Δημοσθένη, το Λάζαρο και το Γιάννη, δύο δε άλλα παιδιά του είχαν πεθάνει σε νηπιακή ηλικία.
Από τα παιδιά του, ο μεν Δημοσθένης, απόφοιτος του φροντιστηρίου της Τραπεζούντας, απόμεινε μέχρι του θανάτου του ένας βαθυστόχαστος διανοούμενος ο δε Αλέξανδρος, υποκείμενος εντονότερα στα ερεθίσματα των καταβολών της γενιάς του, διακρίθηκε τόσο στον πολιτικό όσο και στον οικονομικό -συνεταιριστικό τομέα, αποτελέσας φωτεινό παράδειγμα συνέπειας, αγωνιστικής διάθεσης, εντιμότητας και αλτρουϊσμού.
Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής γεννήθηκε στην Κουταΐδα του Καύκασου. Πήρε ρώσικη γυμνασιακή μόρφωση κι όταν τα εκεί γεγονότα αφαίρεσαν από την οίκογένειά του κάθε δυνατότητα επιχειρησιακής δραστηριότητας, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει με την οικογένειά του τη Ρωσία και να κατευθυνθεί προς την 'Ελλάδα. Αλλά δεν ήρθε κατευθεία στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε προσωρινά Σταν Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια στην «Μαρκά Γέφυρα» της Ανατολικής Θράκης. Μετά όμως από την Μικρασιατική καταστροφή και την εκκένωση της Ανατ. Θράκης ήρθε και εγκαταστάθηκε πλέον οριστικά στο Νεοχώρι της Ξάνθης.
Ερχόμενος στην Ελλάδα, ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής, συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, παίρνοντας το πτυχίο του δικηγόρου. Δεν ακολούθησε όμως τη δικηγορική καριέρα, αλλά διορίστηκε, το 1926, στην ’Εθνική Τράπεζα, αποσπασθείς ως ιδιαίτερος γραμματέας του Υφυπουργού Γεωργίας Αν. Μπακάλμπαση.
Άτομο δημιουργικό, ανήσυχο και μαχητικό, αποδύθηκε από τη νεαρή ακόμη ηλικία, των 22 χρόνων του, στους ιδεολογικούς αγώνες του «αγροτισμού», έχοντας σαν ίνδαλμά του τον αείμνηστο Αλέξανδρο Παπαναστασίου, Έτσι το 1928 αποχώρησε από το Υπουργείο Γεωργίας και παραιτήθηκε από την Εθνική τράπεζα, για να μπορεί αδέσμευτα να επιδίδεται στον έντονο συνεταιριστικό και συνδικαλιστικό αγώνα, που ανάλαβε στο νομό Ξάνθης.
 |
| Αλ. Μπαλτατζής |
Τό 1932 κατεβαίνει για πρώτη φορά στις εκλογές, σαν υποψήφιος του Αγροτικού Κόμματος, και έρχεται πρώτος σε σταυρούς προτίμησης! Το 1935 γίνεται από τούς βασικότερους ιδρυτές τής ΠΑΣΑΓΈΣ και εκλέγεται σαν πρώτος πρόεδρός της. Το 1936 ξανακατεβαίνει σαν αγροτικός υποψήφιος στις εκλογές και έρχεται πάλι πρώτος στο νομό Ξάνθης.
Μετά δε την απελευθέρωση απ’ τη γερμανική κατοχή, αναλαβαίνει και πάλι την προεδρία της ΠΑΣΑΓΕΣ και της ΚΥΔΕΠ και στη συνέχεια ιδρύει και αναλαμβάνει την προεδρία της ΣΕΚΕ, της ΣΠΕ κ.ά. Το δε 1950 ιδρύει το κόμμα Αγροτών και εργαζομένων, εκλεγόμενος βουλευτής Ξάνθης - Ροδόπης.
Από τότε πού πολιτεύθηκε έχει εκλεγεί οκτώ φορές βουλευτής! Το 1960 συμβάλλει στην ενοποίηση των δημοκρατικών πολιτικών δυνάμεων υπό την ηγεσία του Γεώργιου Παπανδρέου και γίνεται δύο φορές Υπουργός Γεωργίας, σε δύο κυβερνήσεις της 'Ενώσεως Κέντρου, το 1963 και το 1964-65.
Μετά την μεταπολίτευση ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής ίδρυσε καινούριες μεγάλες συνεταιριστικές εταιρείες, όπως την ΣΕΒΑΘ, ΣΕΚΑΠ, ΣΕΠΕΚ, την ΔΗΜΗΤΡΑ ΘΡΑΚΗΣ το ΝΕΣΤΟ και τη ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ.
Η εκπληκτική δε αυτή συνεταιριστική δραστηριότητά του δίκαια τον καθιέρωσε σαν το μεγαλύτερο συνεταιριστικό και συνδικαλιστικό πνεύμα της εποχής στον ελληνικό χώρο! Σαν τον μπρούτζινο Πόντιο αγωνιστή, που ποτέ δεν αποχωρίστηκε τη χλαμύδα του ποντιακού μεγαλείου πού κληρονόμησε άπ’ τις ιστορικές ρίζες του! Ποτέ δεν ντρόπιασε το μονοκέφαλο αητό που υπερασπίστηκαν οι πρόγονοί του!
Η ιστορική αυτή γενιά των Μπαλτατζήδων αποσχίστηκε σε δύο κυρίως μεγάλους κλάδους, στους Μπαλτατζήδες που διατήρησαν σαν επίθετο τον τίτλο του Αρχιμεταλλουργού, Μπαλτατζή - Μπασί (Βαλδαδξι - Βασι) και στους Δεληγιαννίδηδες που διατήρησαν το επίθετο του γενάρχη τους. Οι τελευταίοι διακρίθηκαν στη συνέχεια σε δύο άλλους κύριους κλάδους, στους Δεληγιαννίδηδες στους οποίους το επικρατούν όνομα είναι Αλέξανδρος (περιοχή Ξάνθης - Θεσσαλονίκης), και στους Δεληγιαννίδηδες στους οποίους το κυριαρχούν όνομα είναι Κωνσταντίνος και Σπυρίδων.
Από τους παραπάνω κλάδους, ένας κλάδος των Μπαλτατζήδων είχε μεταναστεύσει το 1878 στο Κάρς του Καυκάσου, εγκατασταθείς κατά την ανταλλαγή στο Χέρσοβο του Κιλκίς, ένας δε άλλος, μετονομασθείς από Μπαλτατζής σε Μπαλτατζίδης, ως λ.χ. Ιωσήφ και Θεμιστοκλής Μπαλτατζίδης, εγκαταστάθηκε στην Πτολεμαΐδα.
Νίνα Ζωγράφου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου