Μνημεία και έργα της ελληνικής τέχνης στην Τραπεζούντα

Η Τραπεζούντα, από την αρχή της επικράτησης του χριστιανισμού στην περιοχή, αποτέλεσε το κέντρο της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής δραστηριότητας στον Πόντο. Εκεί δημιουργήθηκαν τα πρώτα μνημεία της ελληνικής χριστιανικής τέχνης. 
Εκεί, όπως και αλλού στον Ελληνισμό, οι αρχαίοι ελληνικοί ναοί μετατράπηκαν σε χριστιανικούς, αλλά χτίστηκαν και καινούριοι από τα θεμέλιά τους, αντάξιοι των αρχαίων, με τα υλικά των κατεδαφισμένων ειδωλολατρικών ναών ή και με καινούρια υλικά.
 Αλλά, και πέρα από την Τραπεζούντα, παράλληλα με τη διάδοση του χριστιανισμού, αυξάνονταν και οι εκκλησίες στο χώρο του Πόντου. Αναφέρεται ότι τον 6ο αιώνα ο Ιουστινιανός ανανέωσε τους περισσότερους ναούς στην Αμάσεια, τη Ριζούντα, και αλλού.
 Το ίδιο έκανε και ο Βασίλειος Α' ο Μακεδόνας (9ος αιώνας). Αργότερα τον μιμήθηκαν και οι Κομνηνοί της αυτοκρατορίας Τραπεζούντας, που είχαν οικογενειακή προδιάθεση και αγάπη προς τα γράμματα και την παιδεία. 
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα γράμματα και τις επιστήμες καλλιέργησαν, κατά κύριο λόγο, οι κατά καιρούς μητροπολίτες, προπάντων της Τραπεζούντας. Στην ακμή της επιστήμης και γενικά του πολιτισμού συντέλεσε, κατά τον Ιωάννη τον Ευγενικό, και η ομορφιά της φύσης στη χώρα τούτη, που ήταν κατάλληλη για την καλλιέργεια κάθε γνώσης και σοφίας:
 «Τοίς γούν σοφοίς καί περί λόγους έσπουδακόσι πατρίς αυτόχρημα (η Τραπεζούντα) και χώρος εξαίρετος αραμένων το βιβλίον και βραχύ τι προβάντι ύπό σκιάν, εν ήρεμω γενέσθαι, καί πόα μαλακή προσιζήσαι, και νάμασι κελαρύζουσι, και φύλλοις, φυτών υποψιθυρίζουσι και πτηνοίς περιπταμένοις καί βομβούσιν ξυμφιλοσοφείν ήδιστα καί ξυμφθέγγεσθαι".

Γκραβούρα της Τραπεζούντας (Συλλογή του κ. Α. Αρτόπουλου)

Οι κληρικοί ιδιαίτερα, όπως της Κωνσταντινούπολης, έτσι και της Τραπεζούντας. ασχολούνταν με την επιστήμη, η οποία, εκτός από τη θεολογία, περιλάμβανε και τη φιλοσοφία, τα μαθηματικά, τη φυσική, την αστρονομία και τη νομική.
Τα μνημεία, εξάλλου, που στόλιζαν την Τραπεζούντα, καθώς και τα έργα ζωγραφικής κλπ., μαρτυρούν ότι και η ελληνική τέχνη είχε μεγάλη ακμή στην εσχατιά εκείνη του Ελληνισμού. 
 Αυτά όλα, παρ’ όλο που σήμερα είναι κατεστραμμένα και μερικά έμειναν σε ερείπια, δείχνουν την επιβλητική παρουσία που είχε η πόλη στην αρχαιότητα, στο μεσαίωνα και κατοπινά, όπως θα διαπιστώσει με τα ίδια τα γεμάτα θαυμασμό, μάτια του, και ο Μωάμεθ Β' ο Πορθητής, όταν θα πατήσει το πόδι του στο έδαφος της.

Χρηστος Σαμουηλιδης