Λόγοι για τους οποίους δεν καταγγέλονται οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων και εθνικών και μειονοτικών δικαιωμάτων στην Τουρκία

Εύλογα γεννιέται κάθε φορά το ερώτημα: Πως είναι δυνατόν να γίνεται λόγος για παραβιάσεις της ελευθερίας εκδήλωσης της θρησκευτικής και εθνικής συνείδησης ομάδων ατόμων, εφόσον αυτές δεν καταγγέλλουν τις παραβιάσεις αυτές και ζουν σε ένα μετριοπαθές μουσουλμανικό πλουραλιστικό κράτος που λειτουργεί ως πρότυπο και για άλλα μουσουλμανικά κράτη;

 Η αλήθεια όμως εδώ είναι τελείως διαφορετική. Η υπέρβαση του οθωμανισμού που πέτυχε μερικώς ο Μουσταφά Κεμάλ δε σήμαινε και την εξάλειψη της θρησκευτικής βίας και της σοβινιστικής υπεροψίας, αλλά απεναντίας την ενίσχυση και των δύο.

 Κα­τά την θεοκρατική διακυβέρνηση των σουλτάνων, ως βάση του εθνισμού εθεωρείτο η θρησκεία κι η αφομοιωτική τάση του κράτους στρέφονταν προς τη θρησκευ­τική μάλλον ενοποίησή του, παρά προς τη γλωσσική και εθνική.

 Έτσι, δε θίχτη­καν τα εθνοφυλετικά γνωρίσματα των εθνών, που είχαν υποταγεί και ασπάσθηκαν τον ισλαμισμό (Άραβες, Βόσνιοι, Αλβανοί κ.ά.), ο δε εκτουρκισμός των Ελ­λήνων και Αρμενίων μετά την προσχώρησή τους στο ισλάμ δικαιολογείται ίσως από το βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα των πρώην ομόδοξών τους, που αυτομάτως απέβαλαν ως ξένο σώμα τους. 

Μετά την ανακήρυξη του συντάγματος του 1908 και κατόπιν η επί Κεμάλ προσπάθεια εκτουρκισμού των μη μουσουλμάνων υπη­κόων της επικράτειας, μετατράπηκε σε ακόμη συστηματικότερη προσπάθεια εκτουρκισμού των μη μουσουλμάνων και μουσουλμοφανών υπηκόων. Χαρακτηρι­στική ήταν η εκ μέρους του κεμαλισμού ισορροπημένη αντιμετώπιση του ισλάμ.

Έτσι, στο εξωτερικό η Τουρκία χαρακτηρίζεται ως η πρώτη μουσουλμανική χώρα, όπου συντελείται η επαινετέα πράγματι προσπάθεια εξευρωπαϊσμού της, με την επιβολή ενός μετριοπαθούς ισλαμισμού.

 Στο εσωτερικό όμως της Τουρκί­ας, η θρησκεία απετέλεσε την κλίνη του Προκρούστη, όπου συστηματικά ακρω­τηριάστηκαν και εξαφανίστηκαν οι διάφορες εθνικές και θρησκευτικές μειονότη­τες του κράτους. 

Το τελευταίο κατέστη επισήμως λαϊκό, χωρίς καν να καταργηθεί η θρησκεία. Ωστόσο, διώχτηκαν και κατεστάλησαν απηνώς τα ισλαμικά, μοναστι­κά τάγματα (τα κυριότερα των οποίων ήταν των Μεβλεβήδων και των Μπεκτασήδων).

 Έγιναν συχνές εκτοπίσεις της μεγάλης κοινότητας των Αλεβήδων στο εσωτερικό του κράτους, καθώς και διωγμοί των Λαζών και της μικρής κοινότητας των Συροχαλδαίων χριστιανών. 

Οι διωγμοί αυτοί δημιούργησαν τραγικές εμπει­ρίες και ανεξάλειπτα βιώματα στους λαούς της Τουρκίας, με επιπτώσεις ακόμη και στην πολιτιστική τους κληρονομιά. Αν ληφθεί υπόψη ότι τα μοναστικά τάγμα­τα είχαν το καθένα τη δική του θεολογική, φιλοσοφική και κοινωνική φιλολογία, για πολλούς η μπεκτασική φιλολογία σήμαινε αυτήν την ίδια την καθαρή τουρκι­κή φιλολογία.

Η κεμαλική κληρονομιά του εκτουρκισμού των εθνοτήτων συνεχίστηκε και επιτάθηκε μέχρι ακόμη και στις μέρες μας. Επιτεύχθηκε με θεμιτά και αθέμιτα μέσα η απομάκρυνση των αστικών μειονοτήτων των Ελλήνων, των Εβραίων και των Αρμενίων. Στο βωμό της δημιουργίας του ενιαίου τουρκικού έθνους (milli) ισοπεδώθηκαν οι φυλετικές και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες των μικρασιατικών φυλών της άλλοτε οθωμανικής αυτοκρατορίας, που είχε χαρακτηριστεί η Αυστρία της ανατολής (όπως των Κιρκασίων, των Γιουρούκων, των Ταχτατζήδων, των Κιιλμπάσηδων, των Γεζιτών και άλλων μουσουλμανοφανών φυλών).

Το ερώτημα λοιπόν, γιατί δεν εκδηλώνουν το θρησκευτικό και εθνικό τους φρόνημα οι Έλληνες το γένος και την καταγωγή πολίτες της σημερινής Τουρκίας, είναι μάλλον αφελές. Πολλοί από αυτούς στους αιώνες που πέρασαν αναδείχτηκαν στην εύπορη αστική τάξη, έχουν σταδιοδρομήσει στις τάξεις του στρατού, ακόμη και της πολιτικής, της διοικήσεως, αλλά και κατέκτησαν επάξια θέσεις στον κοινωνικό και οικονομικό βίο της χώρας, καθώς και της δικαιοσύνης. Ομολογία εθνική ή θρησκευτική θα συνεπήγετο το λιγότερο την απώλεια κάθε κοινωνικής και οικονομικής κατακτήσεως και την αποβολή τους από τους κόλπους της τουρκικής κοινωνίας.

Η στάση των κρυπτοχριστιανών πηγάζει από το φυσικό αίσθημα της αυτοσυντήρησης του ατόμου και δικαιολογείται από τον εύλογο πόθο κάθε ανθρώπου να ζήσει και να προκόψει στον τόπο που γεννήθηκε με την πίστη του. Η πίστη αυτή δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητη, λαμβανομένων υπ’ όψει των κινδύνων που διατρέχουν. Ομοίως και οι Έλληνες μουσουλμάνοι ή μουσουλμανοφανείς με την εμμονή τους στην γλώσσα και στις παραδόσεις τους για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, δείχνουν ότι παρά τις αντιξοότητες, διατηρούνται ακόμη σε μια κατάσταση εθνικής και φυλετικής αγρυπνίας, έστω και υποσυνείδητα.

Τα εκατομμύρια των βυζαντινών Ελλήνων και των αρχαίων Ελλήνων δε χάθηκαν. Ζουν και αναπνέουν με τις διάφορες αιρέσεις τους, τη φιλοσοφία τους και τις παραδόσεις τους διατηρώντας στους αιώνες που πέρασαν το στοιχείο της ενδογαμίας. Αισθάνονται μίσος προς τους κατακτητές τους και έχουν φιλική διάθεση για κάθε τι το ελληνικό και χριστιανικό.

Ποιο θα είναι το μέλλον αυτών των ανθρώπων; Το βέβαιο είναι ότι αν συνεχισθεί αυτή η κατάσταση ο χρόνος θα εργάζεται πάντα σε βάρος τους. Η έξοδος των Ελλήνων Μικρασιατών του Πόντου και Ιωνίας, καθώς και η καταδίωξη των Μπεκτασήδων και των Μεβλεβήδων, αλλά και των Αλεβίδων, που διακρίνονται για τις εξαιρετικά ευμενείς διαθέσεις τους προς τους χριστιανούς, έκοψε τις γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ των δύο θρησκειών.

 Η εποχή που στη δισυπόστατη χριστιανική εκκλησία του Αγίου Μάμα και του Αγίου Κωνσταντίνου, ο φύλακας του ναού Σεβάσμιος “Δερβίσης”, προσκαλώντας τους πιστούς του συνεύχονταν με αυτούς και έτσι γίνονταν η χριστιανική λειτουργία (Αχιλ. Ανδρεάδης), είναι πολύ μακριά και ίσως δε θα ξανάρθει.

Η νέα άρχουσα τάξη των Τούρκων, με επικεφαλής το στρατό, την αστυνομία, τη διπλωματική και πολιτική γραφειοκρατία, καθώς και την ισχυρή πλέον αστική τάξη της χώρας αυτής, επέβαλαν τη δική τους ιδεολογία και το δικό τους σύστημα αξιών και ενεθάρρυναν τις φαινομενικά μετριοπαθείς μορφές του ισλάμ, ως μέσο ιδεολογικής επιβολής και ελέγχου των μαζών. 

Έτσι, μέσα στη σύγχρονη Τουρκία, που στα μάτια πολλών Ευρωπαίων προβάλει ως το προκεχωρημένο φυλάκιο της δύσης, κατά του ακραίου ισλαμικού φανατισμού, οι Έλληνες το γένος κρυπτοχριστιανοί και μουσουλμάνοι καθώς και οι μουσουλμανοφανείς, θα εξακολουθή­σουν να συμπιέζονται μεταξύ των συμπληγάδων της οικονομικοκοινωνικής αθλιό­τητας και της θρησκευτικής και πολιτικής βίας, μαζί με τις άλλες πολυάριθμες φυλές, που απαρτίζουν το σημερινό τραγικό μωσαϊκό των λαών της Τουρκίας. 

Η τελευταία πράξη του δράματος παίχθηκε... Το χριστιανικό στοιχείο της Μικράς Ασίας σχεδόν εξαλείφθηκε και οι Τούρκοι περιδιαβαίνουν ελεύθερα τη χώρα των επτά πόλεων της Αποκαλύψεως.

 Ωστόσο, στην τελευταία από αυτές, τη Σμύρ­νη αλλά και στο μακρινό Πόντο, ο λύχνος της χριστιανοσύνης αχνοφέγγει στα σπίτια των τελευταίων κρυπτοχριστιανών. Το πόσο θα διαρκέσει αυτό, ανάγεται στην αντοχή και τη δύναμη αντίστασης που διαθέτουν σε σημαντικά ακόμη απο­θέματα, ο ελληνισμός και ο χριστιανισμός.

Αχιλλέας Ανθεμίδης

Διδάκτορας Νομικής του Πανεπιστημίου του Gottingen