Ένα μικρό αφιέρωμα στον Ελληνισμό του Πόντου.

  Σινώπη.

Οι εκδηλώσεις μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων, που καθιερώθηκαν στις 19 Μαΐου, δεν αποτελούν περίεργες εμμονές ορισμένων Ποντίων, ούτε πράξεις μισαλλοδοξίας. Είναι μνημόσυνο για τους 353.000  νεκρούς του Πόντου, θύματα των Νεότουρκων και του Κεμαλισμού, και πράξη ευθύνης.

Πράξη ευθύνης για τους Έλληνες που επί πολλούς αιώνες κατοικούσαν στην περιοχή, δημιούργησαν αξιοθαύμαστο πολιτισμό και σύμφωνα με τον Fallmerayer «η αρχαιότατη Ελλάδα και οι αρχαιότατες ελληνικές πόλεις, δεν πρέπει να αναζητηθούν στην Πελοπόννησο, ούτε στην Αττική ή στη Δωρίδα, αλλά στις κοιλάδες του Καυκάσου και τις ανατολικές περιοχές του Εύξεινου Πόντου».
 Ακόμη κι αν το συμπέρασμα αυτό του Fallmerayer κριθεί υπερβολικό, σίγουρα δεν αποτελεί αυθαίρετο συμπέρασμα ιστορικών η πρώτη καταγεγραμμένη εγκατάσταση Μιλησίων στην Ηράκλεια και τη Σινώπη τον 9ο π.Χ. αιώνα.

 Συνέχεια της εγκατάστασης αυτής ήταν η ίδρυση ελληνικών πόλεων στην Κριμαία όπως η Χερσόνησος, το Παντικάπαιον, η Φαναγόρεια και η Θεοδόσια.

 Τον 5 αιώνα, ο Ξενοφώντας συνάντησε στα νότια παράλια «πόλεις ελληνίδας». Αναφέρει μάλιστα την Τραπεζούντα, τα Κοτύωρα, την Κερασούντα, την Αμισό και τη Σινώπη.

Οι ελληνικές πόλεις του Πόντου διατήρησαν την ανεξαρτησία τους και κατά την αλεξανδρινή περίοδο, καθώς τα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου παρέκαμψαν τα ποντιακά παράλια. 

Μάλιστα, το Βασίλειο του Πόντου δημιουργήθηκε από την δυναστεία των Μυθριδατών, την ομάδα εκείνη των Πάρθων που συνεργάστηκε με τον Μ. Αλέξανδρο και χρησιμοποιήθηκε για την εμπέδωση της ελληνικής κυριαρχίας στην Ανατολή.

Ο Μιθριδάτης κατέλαβε μία πόλη στην Παφλαγονία και άρχισε από εκεί την προσπάθεια κατάληψης του Πόντου. Το 281 π.Χ. έλαβε τον τίτλο του βασιλιά και όρισε πρωτεύουσα την Αμάσεια.
 Η ιστορική συνέχεια του Ποντιακού Ελληνισμού, λοιπόν, θεωρείται δεδομένη με ιδιαίτερο σημείο αναφοράς την άνοιξη του 1204, όταν οι σταυροφόροι θα καταλάβουν την Πόλη. Τότε, οι Έλληνες θα ιδρύσουν τρία κράτη, ένα στα Βαλκάνια και δύο στη Μικρά Ασία, με κέντρα τη Νίκαια της Βιθυνίας, την Ήπειρο και την Τραπεζούντα για να ξεκινήσουν τις προσπάθειες για την ανακατάληψη της πρωτεύουσας.

Το μακροβιότερο από τα τρία αυτά κράτη υπήρξε η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, η οποία επέζησε επί 257 χρόνια. Ιδρύθηκε από τα αδέλφια Αλέξιο και Δαβίδ Κομνηνό, εγγόνια του Ανδρόνικου Α΄ , ιδρυτή της βυζαντινής δυναστείας των Κομνηνών, ο οποίος έχασε τον θρόνο του το 1185 από τη δυναστεία των Αγγέλων, ενώ καταλήφθηκε οριστικά από τους Τούρκους το 1461.

Πάντως, η ύπαιθρος διατηρούσε κάποιες ελευθερίες και αρκετά κάστρα στο εσωτερικό της χώρας. Επίσης, οι ελληνικοί πληθυσμοί κατόρθωσαν να επιβιώσουν ως ένα βαθμό λόγω της μεγάλης αντιπαλότητας των δύο πολιτισμικών συστημάτων, του χριστιανισμού και του ισλάμ.

 Ο Νίκος Σβορώνος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ιδιαίτερος υπήρξε ο ρόλος της τουρκικής κατάκτησης. Οι αθρόοι εξισλαμισμοί των πρώτων αιώνων της κατάκτησης συνετέλεσαν βέβαια στον εκτουρκισμό ενός μέρους της Μικράς Ασίας, που χάνεται για τον ελληνισμό, και εξασθένισαν τον ελληνισμό στη βαλκανική. Αλλά, αφετέρου, η αγεφύρωτη διαφορά της θρησκείας των δύο λαών προφύλαξε γενικά ότι απέμεινε από τον Ελληνισμό από την ανάμιξη με το τουρκικό στοιχείο».

 Ο ελληνικός πληθυσμός οργανώθηκε σε κοινότητες οι οποίες ελέγχονταν από τους δημογέροντες. Η κοινοτική οργάνωση υπήρξε εργαλείο της οθωμανικής πολιτικής στις περιοχές όπου ήταν δύσκολη η είσπραξη της φορολογίας. Η διατήρηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου από το Μωάμεθ Β΄ αποσκοπούσε στον πολιτικό έλεγχο των υποταγμένων Ρωμιών.

Η αποδοχή όμως αυτή επέτρεψε στους Έλληνες να διατηρήσουν πρωτεύοντα ρόλο μεταξύ των υπόλοιπων ορθόδοξων εθνοτικών ομάδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κατά τον 18ο αιώνα υπήρχαν εξήντα μητροπόλεις, από τις οποίες οι τρεις βρίσκονταν στον Πόντο. Πρόκειται για τη Μητρόπολη Αμάσειας, τη Μητρόπολη Νεοκαισάρειας και Ινέου και τη Μητρόπολη Τραπεζούντας. 
Επιπλέον, στα 1675 ιδρύεται σχολείο στη Σινώπη ενώ στα 1682 το περίφημο «Φροντιστήριον Τραπεζούντος». Κατά το 18 και 19ο αιώνα θα ιδρυθούν εκατοντάδες σχολεία σε όλες τις πόλεις του Πόντου. 

Γεγονός πάντως είναι ότι η υπαγωγή των Ελλήνων του Πόντου στην οθωμανική κυριαρχία  προκάλεσε κύμα εξόδου προς τη γειτονική ομόδοξη Ρωσία. Χαρακτηριστική περίπτωση της έντονης ελληνικής παρουσίας είναι η Μαριούπολη, η οποία δημιουργήθηκε από Έλληνες της Κριμαίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι μεταξύ των πρώτων βιομηχάνων της Ρωσίας συγκαταλέγονται πολλοί Έλληνες. 

ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΑ

Το προνόμιο της εκμετάλλευσης των μεταλλείων αργύρου στον Καύκασο μέχρι και την εποχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το κατείχαν οι Έλληνες, ενώ επίσης Έλληνες ήταν οι πρώτοι μεταλλωρύχοι της νότιας Ρωσίας και του Καυκάσου, οι οποίοι μετανάστευσαν από την Αργυρούπολη του Πόντου μετά τους Ρωσοτουρκικούς πολέμους του 1828.

Τα πράγματα αλλάζουν άρδην με την εμφάνιση του τουρκικού εθνικισμού, στις αρχές του 20 αιώνα. Ο τουρκικός εθνικισμός με κέντρο δράσης του την οθωμανική Θεσσαλονίκη, αποφάσισε το 1911 την επίλυση του εθνικού προβλήματος της οθωμανικής αυτοκρατορίας  με τη φυσική εξόντωση των γηγενών χριστιανικών εθνοτήτων.

 Ο Τζελάλ Μπαγιάρ αναφέρει ότι οι Νεότουρκοι αντιμετώπιζαν τους Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως «εσωτερικά καρκινώματα». Τον Οκτώβριο του 1911 οι Νεότουρκοι αποφάσισαν και επισήμως, σε συνέδριό τους, την εξόντωση των μη τουρκικών εθνοτήτων. Το πρώτο βήμα ήταν ο εμπορικός αποκλεισμός κατά των επιχειρήσεων που ανήκαν σε χριστιανούς και η πρώτη χριστιανική ομάδα της Ανατολίας που εξοντώθηκε συστηματικά ήταν η αρμενική.

 Οι εκτοπίσεις άρχισαν τον Μάιο του 1915 ενώ μέχρι το τέλος του καλοκαιριού όλοι οι αρμενικοί πληθυσμοί της ανατολικής και κεντρικής Μικράς Ασίας είχαν εκτοπιστεί. Οι αρμενικές περιουσίες εκποιήθηκαν λίγους μήνες μετά τον εκτοπισμό των πληθυσμών.

Στον Πόντο, οι Τούρκοι άρχισαν την εξόντωση με την επιστράτευση όλων των αντρών από 15 έως 45 ετών και την αποστολή τους σε τάγματα εργασίας.

 Η πλειονότητα στάλθηκε στις περιοχές μεταξύ Σεβάστειας και Βαν για την κατασκευή δρόμων. Παράλληλα, αμφισβήτησαν το δικαίωμα των Ελλήνων να ασκούν ελεύθερα το επάγγελμά τους και επιπλέον απαγόρευσαν στους μουσουλμάνους να συνεργάζονται με αυτούς επαγγελματικά, με την ποινή της τιμωρίας από τις στρατιωτικές αρχές. 

Έπειτα, άρχισαν να επιτίθενται σε ελληνικά χωριά κλέβοντας, φονεύοντας και βιάζοντας τις γυναίκες. Η πολιτική της γενικευμένης εθνικής εκκαθάρισης υπαγορεύτηκε από την παντουρκική ιδεολογία που τότε κυριαρχούσε στους τουρκικούς πληθυσμούς.

Τάγματα εργασίας

 Είναι αλήθεια ότι οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν πρωτοφανείς μεθόδους για την εξόντωση των Ελλήνων, όπως την εκτόπιση των πληθυσμών μέσα στο χειμώνα, χωρίς να επιτρέπουν στους εκτοπιζόμενους να πάρουν μαζί τους ούτε τρόφιμα ούτε στρώματα. Ακόμη, δεν επέτρεπαν τη στάθμευση των εκτοπιζόμενων σε κατοικημένα μέρη, παρά μόνο σε μέρη έρημα και εκτεθειμένα στις άσχημες καιρικές συνθήκες.
 Ένα όμως από τα πιο φρικτά βασανιστήρια που τους έκαναν ήταν ότι τους οδηγούσαν σε ειδικούς λουτρώνες όπου τους εξανάγκαζαν να λουστούν με νερό θερμοκρασίας 40 βαθμών και μετά τους έβαζαν να παραταχθούν στο χιόνι με θερμοκρασία κάτω του μηδενός. Εκεί περίμεναν επί τουλάχιστον μια ώρα τον γιατρό για επιθεώρηση.

Συνήθως, χαρακτηρίζονταν άρρωστοι οι νεότεροι και υγιέστεροι, οι οποίοι θανατώνονταν κατά την αποστολή τους στο νοσοκομείο. Η επιτροπή του ελληνικού Υπουργείου Περιθάλψεως που στάλθηκε στον μικρασιατικό Πόντο κατέγραψε με λεπτομέρειες τις μεθόδους που χρησιμοποίησαν οι Τούρκοι για την εξόντωση των Ελλήνων. Στις εκθέσεις της επιτροπής του υπουργείου, που έφτασε στον Πόντο το 1919 με αποστολή να καταγράψει τα προβλήματα του ελληνικού πληθυσμού, αναφέρονταν οι τρόποι που χρησιμοποιήθηκαν για τη θανάτωση 200.000 ατόμων περίπου.

 «Καθ όλον τον Πόντον η καταστροφή του Ελληνικού στοιχείου είναι κολοσσιαία και η μεν ύπαιθρος χώρα απώλεσε τα 75% του πληθυσμού αυτής, αι δε πόλεις το 30%...», επισημαίνεται στην έκθεση.

 Όπως και να έχει, η τελική ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία επικύρωσε την κυριαρχία των Τούρκων εθνικιστών στον χώρο. Θύματα ήταν οι περισσότερες γηγενείς χριστιανικές ομάδες, οι μονοφυσίτες (Αρμένιοι, Ασσύριοι και λίγοι Κούρδοι), οι ορθόδοξοι (Έλληνες στον Πόντο, στην Ιωνία, την Καππαδοκία και την Ανατολική Θράκη), οι προτεστάντες (Αρμένιοι και Έλληνες) και οι καθολικοί (Αρμένιοι και Άραβες), που ξεπερνούσαν τα 3.000.000 άτομα.
 Σύμφωνα με τη σημαντική μελέτη των Αλέξη Αλεξανδρή και Πασχάλη Κιτρομηλίδη, τα θύματα της ελληνικής πλευράς σε όλη τη μικρασιατική χερσόνησο και την Ανατολική Θράκη είναι τουλάχιστον 800.000 άτομα. Όσοι επέζησαν κατέφυγαν στη Σοβιετική Ένωση απ΄ όπου θα διωχθούν κατά την περίοδο 1935-1938 με τις εκκαθαρίσεις του Στάλιν. Ο συνολικός αριθμός των προσφύγων που έφτασαν στην Ελλάδα ξεπέρασε τα 1500.000 άτομα εκ των οποίων οι 400.000 ήταν Πόντιοι.

Πηγη: ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ 2010 μ.Χ.