Ο Δυτικός Πόντος και ειδικότερα η Πάφρα κατά τους βυζαντινούς χρόνους.

Στη βυζαντινή περίοδο η σημερινή πόλη της Σαμψούντας του Δυτικού Πόντου ονομάζονταν Αμινσός. Στα τέλη του 12ου αιώνα οι Σελτζούκοι Τούρκοι εγκα­ταστάθηκαν κοντά στην Αμινσό και θεμελίωσαν μια νέα πόλη, Σαμσούν. (εις Αμισόν - Σαμσόν, Σαμσούν). 

Οι δύο λαοί συμβίωσαν με καλές σχέσεις στις δύο γει­τονικές πόλεις μέχρι το 1204, οπότε η Ελληνική πόλη έμεινε έξω από την αυτοκρατορία Τραπεζούντας, όπως η Πάφρα και η Σινώπη.

 Η Πάφρα είναι κτισμένη δυτι­κότερα της Αμινσού σε απόσταση περίπου 50 χιλιομέ­τρων πάνω στις εκβολές του Άλυ ποταμού. (Κιζίλ Ιρμάκ). Η Πάφρα ονομάζονταν από την Άννα

Κομνηνή Παυράκη ή Παυράη. Σπουδαία πόλη του δυτικού Πόντου υπήρξε και η Αμάσεια,

που ήταν κτισμένη και αυτή επά­νω στον Ίρι ποταμό. Διετέλεσε ως πρωτεύουσα των ηγε­μόνων του Πόντου, ήταν πατρίδα του ιστορικού και γεωγράφου Στράβωνα και Μητρόπολη του Ελενόποντου μετά την περίοδο του Ιουστινιανού.

Οι πληροφορίες οι ιστορικές για την περίοδο αυτή σε ότι αφορά την Πάφρα και τη γύρω περιοχή είναι πε­νιχρές. Τα παρακάτω λίγα ιστορικά στοιχεία που θα παραθέσουμε προέρχονται κυρίως από το ανέκδοτο αρ­χείο του Γ. Αντωνιάδη από τη Νέα Πάφρα των Σερρών.

Όταν το 860 μ.Χ. αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο Μιχαήλ ο Γ', η Πάφρα έπαθε μεγάλη καταστροφή από τους Άραβες της Μεσοποταμίας. Ο στρατηγός των Α­ράβων Άμερ με 40.000 στρατό πέρασε την Καππαδοκία και τη μικρή Αρμενία και κατέλαβε όλες τις παράλιες ποντιακές πόλεις με αντικειμενικό σκοπό να προχωρή­σει κατά του Βοσπόρου και του Βυζαντίου. 

Στο πέρασμά του δεν άφηνε τίποτε το Ελληνικό και Χριστιανικό. Έφτασε μέχρι την Αμισό την οποία και κατέλαβε. Εκεί πληροφορήθηκε ότι δεν ήταν εύκολο να κινηθεί δια ξηράς και να περάσει τον Άλυ ποταμό, για να συνεχίσει τη θριαμβευτική πορεία του προς τη βασιλίδα των πό­λεων την Κωνσταντινούπολη. 

Ασφαλώς πρέπει να είχε πληροφορηθεί ότι και ο Μ. Αλέξανδρος δεν τόλμησε να περάσει τον Άλυ ποταμό. Επομένως και για τα δικά του στρα­τεύματα δεν ήταν εύκολη υπόθεση η διάβαση του Άλυ. Και τούτο διότι η περιοχή ήταν οχυρωμένη και οι Έλ­ληνες Χριστιανοί αποφασισμένοι να υπερασπίσουν τα εδάφη τους. Αποφάσισε λοιπόν να κινηθεί δια θαλάσσης. 

Η κίνηση αυτή όμως δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Διότι τα πλοία που ήσαν στα παράλια είχαν φύγει πριν κατα­ληφθεί η περιοχή από τον Άμερ και παράλληλα ο ίδιος δεν διέθετε πλοία. Λέγεται μάλιστα ότι ως άλλος Ξέρξης μαστίγωσε τη θάλασσα, γιατί ούτε δια θαλάσσης μπο­ρούσε να βαδίσει κατά του Βυζαντίου.

Έτσι εκ των πραγμάτων άρχισε σκληρή αναμέτρη­ση μεταξύ του Άμερ και των Χριστιανών κατοίκων της περιοχής. Ο Άμερ για να εξαναγκάσει τους ένοπλους χριστιανούς της περιοχής να καταθέσουν τα όπλα, άρ­χισε να βιαιοπραγεί εναντίον των γυναικόπαιδων και να πυρπολεί ολόκληρα χωριά. Ο αγώνας των κατοίκων της περιοχής εναντίον των στρατευμάτων του Άμερ κράτησε περίπου ένα χρόνο και τελικά δεν τα κατάφερε ο Άμερ να γίνει κύριος της περιοχής.

 Στο μεταξύ έφτασε η πληροφορία στον αυτοκράτορα Μιχαήλ ότι ο Άμερ και γενικά οι Άραβες προσπαθούν να αφανίσουν κάθε τι το χριστιανικό και Ελληνικό στην περιοχή της Πάφρας και Βεζύρκιοπρου φονεύοντας τα γυναικόπαιδα και πυρ­πολώντας πόλεις και χωριά. 

Ο αυτοκράτορας χωρίς κα­θυστέρηση έστειλε το στρατηγό Πετρωνά με στρατεύ­ματα εναντίον του Άμερ και με τη βοήθεια των ντόπιων κατοίκων της περιοχής και ύστερα από σκληρές μάχες που έγιναν γύρω στον Άλυ ποταμό και στα γύρω βουνά της Πάφρας και του Βεζύκιοπρου και Κάβζας έπαθε αλη­θινή πανωλεθρία ο Άμερ, ο οποίος μόλις κατόρθωσε να διαφύγει με ένα μέρος του στρατού του καταδιωκόμενος από τους ιθαγενείς της περιοχής, όπως γράφουν οι ιστο­ρικοί.

 Οι συνέπειες του πολέμου για όλη την περιοχή, για την οποία γίνεται λόγος, υπήρξαν μεγάλες. Για την καταστροφή της Πάφρας και των χωριών, κατά τα λεγά­μενα του Αντωνιάδη, γράφουν προς το Πατριαρχείο την εποχή εκείνη ο Μητροπολίτης Αμάσειας Νικηφόρος και ο Επίσκοπος Πάφρας Βασίλειος τα εξής. 

Δεκάδες χωριά κατά μήκος του Ποταμού Άλυ και στην ανατολική πλευ­ρά του και από το Βεζύρκιοπρου μέχρι των εκβολών του ποταμού στον Εύξεινο Πόντο και μέχρι των ορο­σειρών Ανδράπων Κάβζας και Λαοδικείας και των βου­νών της περιοχής Πάφρας, πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν από τα βάρβαρα αραβικά στίφη του Άμερ.

Πολλοί αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στα βάθη της Ανατο­λής προς τη Μεσοποταμία και τη Συρία.

Τα παραπάνω δεινά ήταν αποτέλεσμα της αντίστα­σης των κατοίκων για τον εξισλαμισμό τους και την επι­θυμία των Αράβων να τους χρησιμοποιήσουν εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως.

Ο αυτοκράτορας φρόντισε με όλες τις δυνάμεις του ώστε ο Χριστιανικός πληθυσμός να μην εξαφανιστεί. Μάλιστα δε μετά την οριστική νίκη του εναντίον των Αράβων με αρχηγό τον στρατηγό Πετρωνά, επιδόθηκε στην ανασυγκρότηση των καταστραμμένων περιοχών.

Νικολαος Κυνηγοπουλος