Τα σχολεία της Σαντάς

Το σπίτι του Σπυρίδωνα Μαντίδη

Ως το 1863 κανένα σχολείο δε βρισκόταν στη Σάντα. Ήσαν μόνο τα γραμματοδιδασκαλεία, όπου διδάσκονταν τα κοινά γράμματα από παπάδες η καλογριές. Μετά το 1863 το πρώτο σχολείο φτιάχτηκε στην ενορία Κοζλαράντων με τις ενέργειες του κατόπιν ηγουμένου του Μοναστηριού Σουμελά κ. Γερασίμου Μωϋσιάδου, έπειτα φτιάχτηκαν και  άλλα στις άλλες ενορίες.
 Διδάσκαλοι του καιρού εκείνου ήσαν οι Παπά Γεώργιος Μωϋσιάδης, Παπά Μωϋσής Πιστοφίδης, Σπυρίδων Μαντίδης, Χαράλαμπος Τσσντεκίδης καί Κωνσταντίνος Ροδόπουλος.  
Τότε έγινε μεγάλη προσπάθεια από τους νέους να διαφωτίσουν τους γέρους για να μη παρεμβάλλουν προσκόμματα στην ίδρυση των σχολείων, γιατί οι γέροι μας λέγανε τα πολλά τα γράμματα τη διαβόλ'. 
Την ίδια εποχή έγινε και συμβούλιο από τους πιο μορφωμένους κατοίκους της χώρας. Το συμβούλιο αυτό κατόρθωσε στο λίγο διάστημα της ζωής του να διαδώσει τον πόθο στα γράμματα και να φέρει τέτοια καλυτέρευση στα σχολεία, ώστε τα αλληλοδιδακτικά σχολεία Σάντας ήσαν τότε από τα καλύτερα, όπως μαρτυρεί και η διατριβή του Γ. Κ. Παπαδοπούλου στον φιλολογικό Σύλλογο της Κων)πόλεως. 
Παραθέτομε απόσπασμα της διατριβής: «Μόνην λαμπράν εξαίρεσιν έν τώ ζοφερώ τούτω κυκεώνι αποτελούν τα εν Ιμέρα, Κρώμνη και Σαντά σχολεία, γραμματοδιδασκαλεία πλήρη και άρτια έν πάσι και καρποφόρα και τακτικά από πολλών ήδη ετών ίδρυθέντα και κανονικώς λειτουργούντα».