Οι Έλληνες Πόντιοι, όταν ήρθαν στην Ελλάδα το 1922-1923 και το 1938-1939, από τον Πόντο, τη Γεωργία και τη νότια Ρωσία, αντίστοιχα, έφεραν μαζί τους και μία μακρόχρονη λογοτεχνική παράδοση, που ξεκινούσε από τον 14ο αιώνα, με τους ποιητικούς διαγωνισμούς, που οργανώνονταν κάθε χρόνο στην Τραπεζούντα, έφτανε στον μεταβυζαντινό ποιητή Ελευθέριο τον Τραπεζούντιο και κατέληγε στους λόγιους του τέλους του 19ου αιώνα Σάββα Ιωαννίδη, Περικλή Τριανταφυλλίδη, Ιωάννη Παρχαρίδη, Θεόδωρο Χατζηελ. Γραμματικόπουλο, Γεώργιο Προυσανίδη (Προυσαίο), Γεώργιο Κουτσούρη, Ιωάννη Βαλαβάνη, από τους οποίους έγινε ένα νέο ξεκίνημα, το σύγχρονο ξεκίνημα, που συμβάδισε, κατά την ίδια περίοδο του τέλους του 19ου αιώνα, σταθερά μαζί με τον Διαφωτισμό, που χτύπησε τότε, ακριβώς, τις πύλες του Πόντου.
Υπάρχει στους Πόντιους η λαϊκή λογοτεχνική παράδοση, αποτυπωμένη στα δημοτικά τραγούδια, τα παραμύθια και τις διηγήσεις — συνήθως ευτράπελες - και η λόγια, που έγινε γνωστή, στον Πόντο, μέσα από τα περιοδικά «Εύξεινος Πόντος» (1880-1881), «Αστήρ του Πόντου» (1884-1886), «Επιθεώρησις» (1910-1911), «Οι Κομνηνοί» (1916-1917), της Τραπεζούντας, και «Πόντος» (1910-1913) της Μερζιφούντας, και «Φιλολογική Δράσις» (1910-1911), του Βατούμ της Γεωργίας. Στον Πόντο, στη Γεωργία και τη νότια Ρωσία κυκλοφόρησαν και άλλα περιοδικά και εφημερίδες, βραχύβια ή μη, που συνέβαλαν στη λογοτεχνική ανάπτυξη.
Ανάμεσα στους Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα λίγοι ήταν και είναι εκείνοι που γνώριζαν ή γνωρίζουν την ιστορία της λογοτεχνίας των Ποντίων και την ύπαρξη των παραπάνω εντύπων, καθώς και το γεγονός ότι μέσα σε αυτά υπήρχαν λογοτεχνικά κείμενα. Και όμως, πολλοί είναι εκείνοι που επιδόθηκαν στη συγγραφή στίχων — συνήθως πρωτολείων — και πεζογραφημάτων - περισσότερο λαογραφικών εξιστορήσεων — και πολύ ελάχιστοι εκείνοι που έγραψαν κάποιες απόψεις τους για τη λογοτεχνία των Ποντίων, στον Πόντο και στην Ελλάδα.
Η ενασχόληση με τη λογοτεχνία (και το θέατρο), που εμπνέεται από τη ζωή και τις περιπέτειες των Ποντίων, στον Πόντο και την Ελλάδα, αποτελεί, πραγματικά, αποκλειστικότητα των Ποντίων, ανάμεσα στους Έλληνες προσφυγικής καταγωγής.
Έλληνες προσφυγικής καταγωγής έγραψαν λογοτεχνία - ο Μικρασιάτης Γιώργος Σεφέρης, πήρε και το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ενώ ο Θρακιώτης Κώστας Βάρναλης το Βραβείο Λένιν—αλλά τα έργα τους είχαν, συνήθως, πανανθρώπινο χαρακτήρα, με ελάχιστες ή καθόλου αναφορές στις αλησμόνητες πατρίδες.
Τα λογοτεχνικά έργα των Ποντίων, που γράφτηκαν στην Ελλάδα — ένα μεγάλο μέρος τους προέρχεται από τη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία, γενικότερα - συνέβαλε αποτελεσματικά στη διαμόρφωση ενδιαφέροντος και αναγνωστικού κοινού, παρά το γεγονός ότι η λογοτεχνική προσπάθεια των Ποντίων βρίσκεται ακόμη σε καραντίνα από τους άλλους Έλληνες, και γιατί φοβούνται αυτοί ότι δεν θα καταλάβουν το περιεχόμενο, λόγω της γλώσσας, και γιατί «επιβεβαιώθηκε» από κάποιους σπουδαίους ότι όλα τα έργα των Ποντίων είναι αστεία!
Και όμως, ανάμεσα στα λογοτεχνικά έργα των Ποντίων υπάρχουν και κάποια πολύ αξιόλογα, σχεδόν αριστουργήματα, πράγμα που διακρίνει τα έργα και των άλλων Ελλήνων και όλων των λαών του κόσμου. Σκύβοντας, λοιπόν, ο ερευνητής, χωρίς προκαταλήψεις και με αληθινό ενδιαφέρον πάνω στην ποντιακή λογοτεχνία, θα ανακαλύψει ότι δεν ήταν κούφια λόγια και ούτε πήγαν στον βρόντο οι παραινέσεις προς τους Πόντιους διακεκριμένων φιλολόγων να καλλιεργήσουν τη λογοτεχνία τους, όπως είναι οι μη Πόντιοι Νίκος Ανδριώτης και Νίκος Βέης, και ο Πόντιος Ιορδάνης Παμπούκης.
Μεγάλοι Πόντιοι λογοτέχνες, όπως ο Γιώργος Ζερζελίδης, ο Φίλων Κτενίδης, ο Ηλίας Τσιρκινίδης, ο Παντελής Μελανοφρύδης, ο Γεώργιος Κανδηλάπτης και άλλοι πολλοί, ανάμεσα στους οποίους και αρκετοί από τη δεύτερη και τρίτη γενιά των προσφύγων, απευθύνθηκαν στο ποντιακό κοινό, για να γλυκάνουν τον πόνο από τον βίαιο ξεριζωμό και να το ευαισθητοποιήσουν, συμβάλλοντας, έτσι, στην ανάπτυξη της γενικότερης ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής. Τώρα, πλέον, εκτός από τα περιοδικά και τις εφημερίδες, που εκδίδουν Πόντιοι, τα ποντιακά λογοτεχνήματα κυκλοφορούν και σε βιβλία, δίνοντας την ευκαιρία σε ένα ευρύτερο κοινό να έρθει σε επαφή μαζί τους, να χαρεί την ομορφιά τους και να μην ξεχάσει ποτέ ότι οι Πόντιοι, όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες, όσο και αν ταλαιπωρήθηκαν, δεν αδράνησαν, αλλά συνέχισαν να δραστηριοποιούνται δημιουργικά..
Οι Πόντιοι λογοτέχνες στην Ελλάδα δημιούργησαν ένα όχι ευκαταφρόνητο λογοτεχνικό έργο, πλουτίζοντας την ιδιωματική ελληνική λογοτεχνία, βασισμένοι, ακριβώς, στη λογοτεχνική τους παράδοση. Και αν τα περισσότερα έργα των Ποντίων λογοτεχνών της πρώτης γενιάς είχαν πολλά ελαττώματα, κυρίως στα θέματα της γλώσσας και της πλοκής, αλλά και της μουσικότητας στα ποιητικά τους δημιουργήματα, τα λογοτεχνικά έργα των Ποντίων της δεύτερης και της τρίτης γενιάς των προσφύγων κατάφεραν να ξεφύγουν από τη συνηθισμένη μετριότητα και να φτάσουν υψηλά, τόσο που να θαυμάζονται και από μη Πόντιους αναγνώστες.
Δεν θα γίνει εδώ καμία αναφορά ονομάτων για να μην αδικηθούν κάποιοι που προσφέρουν πραγματικά μεγάλο έργο και διαφύγουν τα ονόματά τους από αυτόν που σας μιλάει.
Οι λογοτέχνες της πρώτης προσφυγικής γενιάς ξέφευγαν και έγραφαν και στη νεοελληνική γλώσσα μερικά τους έργα για τον Πόντο και τους Πόντιους, καθώς και για τη ζωή τους των πρώτων χρόνων στην Ελλάδα. Αυτό αποτελούσε μια συνέχεια του γεγονότος ότι στον μικρασιατικό Πόντο δεν γραφόταν η ποντιακή διάλεκτος, παρά μόνον στην απόδοση ορισμένων παραμυθιών και βέβαια των ποντιακών δημοτικών τραγουδιών.
Η εικόνα άλλαξε εντελώς στην Ελλάδα, όπου πλέον η ποντιακή διάλεκτος έγινε η γλώσσα των Ποντίων λογοτεχνών στην πεζογραφία, την ποίηση και το θέατρο. Μάλιστα, από τότε που κυκλοφόρησαν οι δύο τόμοι του Λεξικού και ο ένας τόμος της Γραμματικής του Άνθιμου Παπαδόπουλου, η Γραμματική του Δημοσθένη Ηλία Οικονομίδη και το Συντακτικό του Στάθη Αθανασιάδη - Γεροστάθη, η ποντιακή λογοτεχνία, αυτή, δηλαδή, που γράφτηκε και γράφεται στην ποντιακή διάλεκτο, ακολούθησε μια καινούργια πορεία, αποφεύγοντας τα πολλά λάθη του παρελθόντος στη γραφή της διαλέκτου.
Ο λόγος γίνεται εδώ κυρίως για την πεζογραφία, την ποίηση και το θέατρο, που γράφτηκαν και γράφονται στην ποντιακή διάλεκτο. Υπάρχουν, όμως, έργα Ποντίων, γραμμένα στη νεοελληνική γλώσσα, που αναφέρονται στον Πόντο και τους Πόντιους, στις αλησμόνητες πατρίδες και στην Ελλάδα, που αποτελούν σημαντική συμβολή στη συνολική νεοελληνική γραμματεία.
Και αυτά τα έργα τα εντάσσουμε στον ποντιακό λογοτεχνικό λόγο.
Ακόμη, εντάσσουμε στο ίδιο σύνολο και τα έργα Ποντίων, που φαίνονται να μην έχουν καμία σχέση με τον Πόντο και τους Πόντιους, αλλά που αποτελούν απόηχο τους και αξιόλογη συμβολή στην ανάπτυξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Πάνος Καϊσίδης
Δημοσιογράφος-Συγγραφέας
Ανάμεσα στους Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα λίγοι ήταν και είναι εκείνοι που γνώριζαν ή γνωρίζουν την ιστορία της λογοτεχνίας των Ποντίων και την ύπαρξη των παραπάνω εντύπων, καθώς και το γεγονός ότι μέσα σε αυτά υπήρχαν λογοτεχνικά κείμενα. Και όμως, πολλοί είναι εκείνοι που επιδόθηκαν στη συγγραφή στίχων — συνήθως πρωτολείων — και πεζογραφημάτων - περισσότερο λαογραφικών εξιστορήσεων — και πολύ ελάχιστοι εκείνοι που έγραψαν κάποιες απόψεις τους για τη λογοτεχνία των Ποντίων, στον Πόντο και στην Ελλάδα.
Η ενασχόληση με τη λογοτεχνία (και το θέατρο), που εμπνέεται από τη ζωή και τις περιπέτειες των Ποντίων, στον Πόντο και την Ελλάδα, αποτελεί, πραγματικά, αποκλειστικότητα των Ποντίων, ανάμεσα στους Έλληνες προσφυγικής καταγωγής.
Έλληνες προσφυγικής καταγωγής έγραψαν λογοτεχνία - ο Μικρασιάτης Γιώργος Σεφέρης, πήρε και το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ενώ ο Θρακιώτης Κώστας Βάρναλης το Βραβείο Λένιν—αλλά τα έργα τους είχαν, συνήθως, πανανθρώπινο χαρακτήρα, με ελάχιστες ή καθόλου αναφορές στις αλησμόνητες πατρίδες.
Τα λογοτεχνικά έργα των Ποντίων, που γράφτηκαν στην Ελλάδα — ένα μεγάλο μέρος τους προέρχεται από τη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία, γενικότερα - συνέβαλε αποτελεσματικά στη διαμόρφωση ενδιαφέροντος και αναγνωστικού κοινού, παρά το γεγονός ότι η λογοτεχνική προσπάθεια των Ποντίων βρίσκεται ακόμη σε καραντίνα από τους άλλους Έλληνες, και γιατί φοβούνται αυτοί ότι δεν θα καταλάβουν το περιεχόμενο, λόγω της γλώσσας, και γιατί «επιβεβαιώθηκε» από κάποιους σπουδαίους ότι όλα τα έργα των Ποντίων είναι αστεία!
 |
| Ηλίας Τσιρκινίδης |
Μεγάλοι Πόντιοι λογοτέχνες, όπως ο Γιώργος Ζερζελίδης, ο Φίλων Κτενίδης, ο Ηλίας Τσιρκινίδης, ο Παντελής Μελανοφρύδης, ο Γεώργιος Κανδηλάπτης και άλλοι πολλοί, ανάμεσα στους οποίους και αρκετοί από τη δεύτερη και τρίτη γενιά των προσφύγων, απευθύνθηκαν στο ποντιακό κοινό, για να γλυκάνουν τον πόνο από τον βίαιο ξεριζωμό και να το ευαισθητοποιήσουν, συμβάλλοντας, έτσι, στην ανάπτυξη της γενικότερης ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής. Τώρα, πλέον, εκτός από τα περιοδικά και τις εφημερίδες, που εκδίδουν Πόντιοι, τα ποντιακά λογοτεχνήματα κυκλοφορούν και σε βιβλία, δίνοντας την ευκαιρία σε ένα ευρύτερο κοινό να έρθει σε επαφή μαζί τους, να χαρεί την ομορφιά τους και να μην ξεχάσει ποτέ ότι οι Πόντιοι, όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες, όσο και αν ταλαιπωρήθηκαν, δεν αδράνησαν, αλλά συνέχισαν να δραστηριοποιούνται δημιουργικά..
Οι Πόντιοι λογοτέχνες στην Ελλάδα δημιούργησαν ένα όχι ευκαταφρόνητο λογοτεχνικό έργο, πλουτίζοντας την ιδιωματική ελληνική λογοτεχνία, βασισμένοι, ακριβώς, στη λογοτεχνική τους παράδοση. Και αν τα περισσότερα έργα των Ποντίων λογοτεχνών της πρώτης γενιάς είχαν πολλά ελαττώματα, κυρίως στα θέματα της γλώσσας και της πλοκής, αλλά και της μουσικότητας στα ποιητικά τους δημιουργήματα, τα λογοτεχνικά έργα των Ποντίων της δεύτερης και της τρίτης γενιάς των προσφύγων κατάφεραν να ξεφύγουν από τη συνηθισμένη μετριότητα και να φτάσουν υψηλά, τόσο που να θαυμάζονται και από μη Πόντιους αναγνώστες.
Δεν θα γίνει εδώ καμία αναφορά ονομάτων για να μην αδικηθούν κάποιοι που προσφέρουν πραγματικά μεγάλο έργο και διαφύγουν τα ονόματά τους από αυτόν που σας μιλάει.
Οι λογοτέχνες της πρώτης προσφυγικής γενιάς ξέφευγαν και έγραφαν και στη νεοελληνική γλώσσα μερικά τους έργα για τον Πόντο και τους Πόντιους, καθώς και για τη ζωή τους των πρώτων χρόνων στην Ελλάδα. Αυτό αποτελούσε μια συνέχεια του γεγονότος ότι στον μικρασιατικό Πόντο δεν γραφόταν η ποντιακή διάλεκτος, παρά μόνον στην απόδοση ορισμένων παραμυθιών και βέβαια των ποντιακών δημοτικών τραγουδιών.
 |
| Ξενοφών Άκογλου |
Ο λόγος γίνεται εδώ κυρίως για την πεζογραφία, την ποίηση και το θέατρο, που γράφτηκαν και γράφονται στην ποντιακή διάλεκτο. Υπάρχουν, όμως, έργα Ποντίων, γραμμένα στη νεοελληνική γλώσσα, που αναφέρονται στον Πόντο και τους Πόντιους, στις αλησμόνητες πατρίδες και στην Ελλάδα, που αποτελούν σημαντική συμβολή στη συνολική νεοελληνική γραμματεία.
Και αυτά τα έργα τα εντάσσουμε στον ποντιακό λογοτεχνικό λόγο.
Ακόμη, εντάσσουμε στο ίδιο σύνολο και τα έργα Ποντίων, που φαίνονται να μην έχουν καμία σχέση με τον Πόντο και τους Πόντιους, αλλά που αποτελούν απόηχο τους και αξιόλογη συμβολή στην ανάπτυξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Πάνος Καϊσίδης
Δημοσιογράφος-Συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου