Η κατάταξη των τραγουδιών

Στάθης Ευσταθιάδης (Σε νεαρή ηλικία)

Η επιστήμη της λαογραφίας κάνει την κατάταξη των τραγουδιών γενικά του ελληνικού λαού με ορισμένα κριτήρια. Είναι εκείνα της γραμματολογίας, που αφορούν την ποίηση.
Διακρίνονται τα τραγούδια ανάλογα με το ιδιαίτερο είδος τους ή τη χρονική περίοδο, όπου ανάγονται. Ξεχωρίζεται, π. χ., ή κατηγορία των τραγουδιών του λεγόμενου «ακριτικού κύκλου». Αυτά ανάγονται στην περίοδο από τον 6ο έως τον 12ο αιώνα μ. Χ. Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει όχι μόνο τα διάφορα τραγούδια για τον Διγενή Ακρίτα, αλλά και άλλα τραγούδια, πού δημιουργούνται στην ίδια χρονική περίοδο.
Έχουμε τα αφηγηματικά τραγούδια, τα επικά, τις παραλογές, τα λυρικά κλπ. Συχνά ο μελετητής στοχάζεται τη σχέση ανάμεσα σε ένα είδος μεταγενέστερου τραγουδιού με το αντίστοιχο αρχαίο ελληνικό ποιητικό είδος. Παρατηρεί ότι ή «καταλογή... παραλοή ή παραλογή... περιλοή...» είναι το είδος της αρχαίας ελληνικής ποίησης «παρακαταλογή», πού είναι απαγγελία στίχων με την υπόκρουση έγχορδων μουσικών οργάνων. Είναι εφεύρεση του ποιητή 'Αρχίλοχου. Δεν πρέπει να γίνει σύγχυση με τον όρο «παραλλαγή», πού υποδηλώνει τραγούδια διάφορα, πού έχουν τον ίδιο μύθο και περιεχόμενο και πού διαφέρουν μόνο στις λεπτομέρειες.
Ή λυρική ποίηση περιέχει το στοιχείο της μουσικής αλλά και εκείνο του χορού. Εκφράζει πάθη και συναισθήματα. Τα λυρικά άσματα άδονται. Όμως, υπάρχουν και λυρικά άσματα, πού δεν τραγουδιούνται.Επίσης, μη λυρικά άσματα, πού τραγουδιούνται.
Η «ελεγεία» αποτελεί μείγμα επικού και λυρικού στοιχείου. Αρχικά, ήταν «άσμα θρηνητικόν». Ακολούθως γίνεται ποίηση αισθηματική. Κυριαρχούν στο περιεχόμενο της στοιχεία ηθικολογικά, πατριωτικά, πολιτικά, γνωμικά, παραινετικά κλπ., ακόμη και διάφορες ιδέες. Η απαγγελία συνοδεύεται εδώ με αυλό. Είναι χαρακτηριστικές οι ελεγείες του Σόλωνα.
Οι παραπάνω διακρίσεις έχουν αναμφισβήτητη ιστορική σημασία και επιστημονική αξία. Στα ποντιακά τραγούδια βρίσκει κανείς όλα τα προαναφερθέντα ποιητικά είδη, π.χ., στοιχεία λυρικά, ελεγειακά, επικά κλπ. Το τραγούδι "Τη τρίχας το γεφύρ'" π.χ. ανήκει στις παραλογές, τα ακριτικά είναι επικά κλπ. Παρ' όλα αυτά, τα κριτήρια τούτα δεν χρησιμοποιούνται για την κατάταξη της ύλης, που ακολουθεί. Η κατάταξη γίνεται με βάση το περιεχόμενο κάθε τραγουδιού και τα ιδεώδη , που υπηρετεί η ποντιακή μούσα.

Στάθης Ευσταθιάδης