ΝΕΕΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΑΡΜΕΝΙΩΝ (1914-1915)

Την εποχή που έγινε η μαζική εξόντωση των Αρμε­νίων, το 1915, τοποθετημένος στο Χαλέπι ήταν ο πρόξενος Jesse Β. Jackson, ο οποίος διακρίθηκε ιδιαί­τερα για τη βοήθεια που πρόσφερε σ' αυτό τον άμοιρο λαό.

Μια που ήταν λοιπόν αυτόπτης μάρτυρας, η ανα­φορά του για τα γεγονότα θα είχε εξαιρετική βαρύτη­τα, δυστυχώς όμως δεν την έχω στα χέρια μου. Έχω εν τούτοις κάποιες μαρτυρίες που βλέπουν για πρώτη φο­ρά το φως της δημοσιότητας.

Αυτόπτης μάρτυρας στις δραματικές σκηνές που περιγράφονται πιο κάτω, ήταν ένας Αμερικανός πολίτης που βρισκόταν στο επίμαχο διάστημα στο Χαλέπι. Παραθέτω αποσπάσματα του ημερολογίου του:

«Τα άσχημα προμηνύματα για τη φοβερή σφαγή που επρόκειτο να επακολουθήσει και τις απερίγραπτες τα­λαιπωρίες του λαού των Αρμενίων άρχισαν από το Ζεϊτούν, μια κωμόπολη στα βόρεια του Χαλεπίου και σε απόσταση πέντε ημερών από αυτό. Η πρώτη ανησυ­χητική κίνηση των Τούρκων ήταν το Φεβρουάριο του 1915, που υποχρέωσαν όλους τους Αρμενίους να αφο­πλιστούν.

 Οι Αρμένιοι αναγκάστηκαν, με πάρα πολύ μεγάλους δισταγμούς, να παραδώσουν όλα τα όπλα τους στις τουρκικές αρχές. Μόλις έγινε ο αφοπλισμός του Ζεϊτούν, οι Τούρκοι προέβαλαν την ίδια απαίτηση στο Αϊντάμπ, στην Αλεξανδρέτα, στο Μάρας, στην Ούρφα¹ και αλλού.

»Λίγο μετά τον αφοπλισμό των Αρμενίων στις πε­ριοχές αυτές, άρχισαν οι εκτοπίσεις και οι βίαιες μετα­κινήσεις των πληθυσμών. Οι διώξεις αυτές, που τελικά αφάνισαν την αρμενική φυλή, είχαν αναμφίβολα δια­ταχτεί από ανώτερους Τούρκους αξιωματούχους της Κωνσταντινούπολης.

»Όσο κράτησε η περίοδος των βίαιων εκτοπίσεων, ο πρόξενος Jackson κλήθηκε επανειλημμένα να προσφέ­ρει τη βοήθειά του στους Αρμενίους και να εμποδίσει όσο μπορούσε την απέλασή τους τουλάχιστον από το Χαλέπι.

 Αυτά συνέβαιναν την εποχή που ο Jackson εκπροσωπούσε εκεί τα συμφέροντα δεκαπέντε διαφορε­τικών κρατών —δηλαδή στη διάρκεια του πολέμου, προτού η Τουρκία διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Ήταν πολύ λεπτή η θέση του και ακροβα­τούσε με μεγάλη δυσκολία στην προσπάθειά του να σώσει όσους μπορούσε χωρίς να δημιουργεί εντάσεις ανάμεσα στην τουρκική κυβέρνηση και σε όσες αντι­προσώπευε εκείνος.

»Ενώ ο πρόξενος έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να σταματήσει τον αφανισμό των Αρμενίων στο Χαλέπι, άρχισαν να φθάνουν άσχημα νέα από το βόρειο μέτωπο των απελάσεων. Ακούγαμε φοβερά πράγματα για τις απελάσεις από τη Σιβάς², το Χαρπούτ, την Τραπεζούντα, το Μπιτλίς, το Ντιαρμπεκίρ, την Καισάρεια, την Κόνια, τα Άδανα και τη Μερσίνα.

»Αρχισαν να καταφθάνουν σιγά σιγά μικρές ομάδες προσφύγων από τις προαναφερόμενες περιοχές και να αναφέρουν φρικιαστικές λεπτομέρειες για τους διωγ­μούς που υπέστησαν και τις δολοφονίες συγγενών και φίλων τους.

Εξιστορούσαν αδιανόητες αγριότητες της τουρκικής χωροφυλακής σε βάρος μικρών κοριτσιών και γυναικών· ανέφεραν επίσης και τις απαγωγές ό­λων των όμορφων κοριτσιών από Τούρκους και Κούρ­δους. Αφηγούνταν και άλλα αποτρόπαια εγκλήματα σε βάρος τους.

»Το πιο φοβερό θέαμα που είδαν τα μάτια μας ήταν τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, όταν έφτασαν στο Χαλέπι πέντε χιλιάδες πρόσφυγες, κυρίως γυναικόπαι­δα. Τη μία μέρα ήρθαν περίπου οι τρεις χιλιάδες και την επομένη άλλες δύο χιλιάδες. Όλες οι γυναίκες ήταν ρακένδυτες, πετσί και κόκαλο, βρόμικες, πληγιασμένες και άρρωστες —όπως και τα παιδιά τους άλλωστε.

Αυ­τές οι πέντε χιλιάδες ψυχές ήταν οι μόνοι επιζήσαντες από την ευημερούσα και πλούσια τάξη των Αρμενίων της επαρχίας Σιβάς, η οποία —με πολύ συντηρητικούς υπολογισμούς— αριθμούσε πάνω από τριακόσιες χιλιά­δες Αρμενίους.

 Τι απέγιναν οι υπόλοιποι; Απ' ό,τι μά­θαμε από τις γυναίκες, οι τουρκικές τοπικές αρχές άρχι­σαν από την άνοιξη να καλούν στα τμήματα της χωρο­φυλακής όλους τους άντρες και τα αγόρια που ήταν πάνω από τα δεκατέσσερα.

Αυτή η διαδικασία κράτη­σε βδομάδες ολόκληρες και επαναλαμβανόταν κάθε μέ­ρα. Οι άντρες συγκεντρώνονταν σε υπαίθριους χώρους, τους έδεναν μεταξύ τους με σχοινιά και τους έπαιρναν με συνοδεία χωροφυλάκων στα ενδότερα κατά μεγάλες ομάδες των χιλίων έως δύο χιλιάδων ατόμων.

Από τη μέρα εκείνη κανένας δεν τους ξανάδε ούτε έμαθε νέα τους. Μόνο ο Θεός μπορεί να ξέρει πια κάτι γι' αυτούς. Οι γυναίκες μας ιστόρησαν και τις φοβερές κακουχίες της τρομερής πορείας πορείας τους από τη Σιβάς μέχρι το Χαλέπι. Τις ξερίζωσαν από τον τόπο τους χρονιάρα μέρα, λίγο πριν από το Πάσχα, και τις ανάγκασαν να διασχίσουν με τα πόδια μία απόσταση χιλίων μιλίων!

Ξυπόλυτες, χωρίς αρκετά τρόφιμα, με τους χωροφύλα­κες να τις εμποδίζουν ακόμα και να πιουν νερό από τα πηγάδια που έβρισκαν στο δρόμο, οι ανυπεράσπιστες γυναίκες είχαν από πάνω και τις επιδρομές των γειτο­νικών τουρκικών φυλών που ορμούσαν ανενόχλητες στο εξαθλιωμένο καραβάνι και άρπαζαν καθημερινά δέκα δέκα τις όμορφες κόρες τους.

Τελικά εκατοντάδες από αυτές έπεσαν θύματα απαγωγής καθ' οδόν. Οι υπόλοιπες κατάφεραν να συρθούν ως το Χαλέπι, όπου έφτασαν ύστερα από εξαντλητική πορεία τεσσάρων μηνών».

Πολλά ακούστηκαν στη Σμύρνη για τη μοίρα των ανδρών και των αγοριών που μεταφέρθηκαν στα ενδό­τερα. Είναι βέβαιο ότι εκτελέστηκαν όλοι τους. Σύμφω­να μάλιστα με όσα ακούσαμε, οι αιχμάλωτοι δολοφο­νήθηκαν με άγριο τρόπο, επειδή οι Τούρκοι προτιμού­σαν να τους διαμελίζουν με τσεκούρια για να κάνουν οικονομία στα πυρομαχικά.

Μια που ασχολούμαστε ακόμα με τη συστηματική εξόντωση των χριστιανών πριν από την καταστροφή της Σμύρνης, θα αφιερώσω μερικές σελίδες ακόμα στη γενοκτονία του αρμενικού έθνους —το πιο τρομακτικό έγκλημα στην ανθρώπινη ιστορία, τόσο για τη μαζικό­τητα του όσο και για τις ειδεχθείς λεπτομέρειές του.

Ταλαάτ Πασάς

 Το έγκλημα αυτό διώχνει τους εμπνευστές του από την ανθρώπινη οικογένεια και την αδελφότητα των πολιτι­σμένων εθνών. Τους καθιστά ξένους προς το ανθρώπι­νο είδος, τουλάχιστον μέχρις ότου δείξουν έμπρακτα τη μεταμέλειά τους και καταβάλουν κάποια προσπά­θεια να επανορθώσουν.

Θέλω στο σημείο αυτό να τονίσω ότι ασφαλώς και έχω υπόψη μου τις μεσαιωνικές θηριωδίες που στοίχι­σαν περισσότερες ζωές σε σύγκριση με τις αγριότητες των Τούρκων σε βάρος των χριστιανών. Ποιος μπορεί να ξεχάσει, για παράδειγμα, τον Ταμερλάνο;

Πέρασε σαν τυφώνας από τεράστιες εκτάσεις γης και σάρωσε τους πολιτισμούς που βρήκε. Σκότωνε τους πάντες —χριστιανούς και μουσουλμάνους αδιακρίτως— και πυρπολούσε τα πάντα, μόνο και μόνο επειδή ηδονιζό­ταν να καταστρέφει. Εν τούτοις οι πράξεις του δε χα­ρακτηρίζονταν από τη σατανικότητα και τη μοχθηρία που έδειξαν οι Οθωμανοί κατά των χριστιανών.

Θα κάνω μια σύντομη αναφορά στα επίσημα στοι­χεία που υπάρχουν πάνω στο θέμα και στη συνέχεια θα κάνω χρήση δύο σημαντικών ντοκουμέντων που απο­τελούν μαρτυρίες Αμερικανών αυτοπτών μαρτύρων. Οι δύο τελευταίες μαρτυρίες δημοσιεύονται εδώ για πρώ­τη φορά. Μία από τις εγκυρότερες και πληρέστερες πηγές πληροφόρησης για τις σφαγές των Αρμενίων είναι το έντυπο που εκδόθηκε από το βρετανικό κοινο­βούλιο το 1915 με τίτλο: Η Μεταχείριση των Αρμενίων. Σε αυτό αναφέρονται ντοκουμέντα που δόθηκαν στο λόρδο Grey του Falloden, τότε υπουργό Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, από τον υποκόμη Brice. Αντί­γραφο της έκδοσης αυτής υπάρχει στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, στην Ουάσιγκτον. Τα ντοκουμέντα αυτά αποτελούν έναν μεγάλο τόμο με στοιχεία από όλες τις πηγές πληροφόρησης σχετικά με τη σφαγή των Αρμε­νίων και την εξόντωσή τους με αργό, βασανιστικό τρό­πο. Πολλές από αυτές τις μαρτυρίες περιγράφουν τόσο αποτρόπαιες σκηνές, που προτίμησα να μην τις συμπε­ριλάβω.

Ο λόρδος Grey, μόλις διάβασε τα ντοκουμέντα που ήρθαν στα χέρια του, έγραψε στον Brice τα εξής:

«Αγαπητέ Brice, αυτά τα ντοκουμέντα είναι τερά­στιος όγκος, αλλά πιστεύω ότι πρέπει να εκδοθούν και να μελετηθούν από όλους όσοι έχουν μέσα τους

λίγη ανθρωπιά. Η δημοσίευση των εγγράφων αυτών θα είναι χρήσιμη όχι μόνο για την άμεση ενημέρωση της κοινής γνώμης σχετικά με τη συμπεριφορά της τουρκικής κυβέρνησης προς τους αμάχους, αλλά και για τους ιστορικούς του μέλλοντος».

Για την εγκυρότητα των στοιχείων που παρατίθε­νται στο συγκεκριμένο ντοκουμέντο έχουν εκφράσει την άποψη τους πολλές προσωπικότητες. Μεταξύ αυ­τών είναι και ο διακεκριμένος διανοούμενος και ποιη­τής Gilbert Murray, ο οποίος είπε σχετικά:

«Τα τεκμηριωμένα στοιχεία που αναφέρονται σε αυ­τό το ντοκουμέντο αντέχουν ακόμα και σε εξονυχιστική έρευνα. Είναι αδιάσειστα και καταρρίπτουν όλες τις αμφιβολίες των σκεπτικιστών».

Ένας ειδικός στο θέμα συλλογής στοιχείων και μαρ­τυριών, ο Moorfield Storey, πρώην πρόεδρος του Αμε­ρικανικού Δικηγορικού Συλλόγου, εκφράστηκε επίσης θετικά, αν και πιο συγκρατημένα. Παραθέτω το σχόλιο του:

«Κατά τα γνώμη μου, τα ντοκουμέντα αυτά είναι εξίσου έγκυρα με τα στοιχεία που ανέκαθεν λάμβανε υπόψη της η ανθρωπότητα, σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, προκειμένου να αποδεχτεί κάποια πράγματα σαν ιστορικά γεγονότα.

 Τα ντοκουμέντα αυτά πιστο­ποιούν ότι οι τουρκικές αρχές όντως προέβησαν σε βάρβαρες ενέργειες σε βάρος του άμοιρου λαού των Αρμενίων και ότι δρομολόγησαν τις εξοντωτικές απε­λάσεις γνωρίζοντας εκ των προτέρων το αποτέλεσμά τους.

 Για μένα δεν μπορούν να υπάρχουν αμφιβολίες ότι πρόθεση των τουρκικών αρχών ήταν από την αρχή να αφανίσει τη συγκεκριμένη φυλή με εξουθενωτικές ταλαιπωρίες».

Αλλα έργα που μπορεί κανείς να συμβουλευτεί πάνω στο θέμα είναι το Beginning Again in Ararat της γιατρού Mabel Ε. Elliott, το Shall This Nation Die του αιδεσιμό- τατου Jozeph Naayem και, τέλος, πιο πειστικό από όλα, την απόρρητη αναφορά με τίτλο Secret Report on the Massacres of Armenia του καθηγητή Johannes Lepsius, Γερμανού ιεραποστόλου και προέδρου της Γερμανικής Ιεραποστολής Ανατολικών Χωρών. Μπορούμε να βγά­λουμε πολλά συμπεράσματα από τον πρόλογο της ανα­φοράς, η οποία αρχικά απευθυνόταν προς τους «φί­λους της ιεραποστολής»:

«Αγαπητοί Φίλοι της Αποστολής, η ακόλουθη ανα­φορά — την οποία αποστέλλω εμπιστευτικά— είναι χει­ρόγραφη. Δεν μπορεί να αναδημοσιευτεί ούτε στο σύ­νολο της ούτε σε αποσπάσματα.

Η λογοκρισία δεν επι­τρέπει να τυπωθούν στη διάρκεια του πολέμου βιβλία που αφορούν γεγονότα σχετικά με την Τουρκία, για λόγους ανωτέρας βίας. Αιτία είναι τα πολιτικά και στρατιωτικά συμφέροντα της χώρας μας στη σύμμαχο Τουρκία, η οποία δεν υπερασπίστηκε μόνο τα σύνορά της, αλλά αμύνθηκε σθεναρά προς όφελος μας και στα Δαρδανέλια.

Η στρατιωτική συμμαχία μας με την Τουρ­κία επιβάλλει κατά συνέπεια κάποιες δεσμεύσεις. Αυτή η πραγματικότητα εν τούτοις δεν μπορεί να μας εμπο­δίσει να εκπληρώσουμε τα καθήκοντά μας προς την ανθρωπότητα. Το γεγονός ότι πρέπει να σωπαίνουμε δημοσίως δε σημαίνει ότι πρέπει να κατασιγάσουμε και τη φωνή της συνείδησης μας. Αυτή τη στιγμή κιν­δυνεύει να αφανιστεί ο πιο αρχαίος χριστιανικός λαός της περιοχής —κινδυνεύουν τουλάχιστον εκείνοι που ζουν στην οθωμανική επικράτεια. Ήδη έχουν αρπαγεί οι περιουσίες των περισσότερων Αρμενίων, —περίπου των έξι εβδόμων. Τους έχουν εκτοπίσει από τις εστίες τους και όσοι από αυτούς εξακολουθούν να αρνούνται να ασπαστούν τον ισλαμισμό είτε δολοφονούνται είτε εξορίζονται στην έρημο. Την ίδια μοίρα έχουν και οι Νεστοριανοί της Συρίας και μερίδα των Ελλήνων χριστιανών».

Ο καθηγητής Lepsius παραθέτει τα γεγονότα με τη μέθοδο άριστου Γερμανού λογίου: τεκμηριωμένα, λε­πτομερειακά και έγκυρα.

Ήδη ανέφερα ένα διακεκριμένο ξένο αξιωματούχο —και μάλιστα όχι Γερμανό— που υποχρεώθηκε να μη μιλήσει δημοσίως για όσα εγκλήματα είδε με τα μάτια του. Πόσο ισχυροί είναι, λοιπόν, οι Τούρκοι!

 Μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν, να παραβαίνουν όλους τους νόμους, ανθρώπινους και θεϊκούς, και όμως όλοι —ο καθένας για τους λόγους του— να σωπαίνουν. Μια πράξη που λάμπει σαν διαμάντι μέσα στο σκοτάδι της γερμανικής συνενοχής ήταν η απαλλακτική απόφα­ση που εκδόθηκε από γερμανικό δικαστήριο για τους Αρμενίους εκτελεστές του Ταλαάτ Πασά³. Λέγεται ότι το δικαστήριο κατέληξε σε αυτή του την απόφαση λαμ­βάνοντας υπόψη τις σχετικές μαρτυρίες Γερμανών ιε­ραποστόλων για τα δεινά των Αρμενίων και τη δίκαιη αγανάκτησή τους.

Θα μπορούσαμε να περιγράφουμε επ' αόριστον τις απειράριθμες συγκλονιστικές σκηνές από τη μαζική δολοφονία των Αρμενίων. Νομίζω ότι για να βγάλου­με τα συμπεράσματά μας αρκεί να έχουμε υπόψη μας το σατανικό σχέδιο των Τούρκων, να σκοτώσουν με αργό και βασανιστικό τρόπο τα θύματά τους, αφήνοντάς τα στο έλεος της ερήμου. Αυτός ο τρόπος εξόντωσης ήταν ό,τι πιο διαβολικό και άθλιο μπορούσε να συλλάβει ο ανθρώπινος νους.

Πρόσφατα εκδόθηκε άλλο ένα έργο, που επιβεβαιώ­νει όσα έχουν ήδη δημοσιευτεί. Πρόκειται για το ημε­ρολόγιο του Walter Μ. Geddes, αντιπροσώπου της νεοϋορκέζικης εταιρείας MacAndrews and Forbes.

 Πήρα το δραματικό ημερολόγιο χέρι με χέρι από τον ίδιο τον Geddes, λίγο προτού βρει κι αυτός το θάνατο στη Σμύρ­νη. Αφού είναι νεκρός, δεν υπάρχει λόγος να αποκρύ­ψουμε τα στοιχεία του για να μην προκαλέσουμε την εκδικητική μανία των Τούρκων.

 Ο άτυχος Geddes δεν έχει πια τίποτα να χάσει. Η περιγραφή όσων είδε με τα μάτια του ίσως αποτελεί την πιο σημαντική μαρτυρία στο «υποκεφάλαιο» της γενοκτονίας των Αρμενίων με τη μέθοδο των αργών βασανιστηρίων.

Τζορτζ Χορτον

Γενικος Προξενος των ΗΠΑ στη Σμυρνη το 1922

1.   Η Ούρφα είναι η αρχαία Έδεσσα.

2.   Η Σιβάς είναι η βυζαντινή Σεβάστεια.

3.   Ο Μεχμέτ Ταλαάτ Πασάς μαζί με τον Εμβέρ Πασά πρωτοστά­τησαν στην επανάσταση των Νεότουρκων. Ο Ταλαάτ έγινε υπουργός και μετέπειτα, το 1915, πρωθυπουργός (Μεγάλος Βεζίρης). Όταν πια ο Μουσταφά Κεμάλ (επίσης Πασάς) πήρε ουσιαστικά όλη την εξου­σία στα χέρια του, ο Ταλαάτ έφυγε για τη Γερμανία, όπου δολοφο­νήθηκε από Αρμενίους (το 1921).