Στενήμαχος

Μια πόλη με τις πιο πολλές, ίσως, εκδοχές προέλευσης του ονόματός της είναι η Στενήμαχος της Ανατολικής Ρωμυλίας, την οποία λένε σήμερα οι Βούλγαροι Ασένοβγκραντ και παλαιότερα Στανίμακα.
Η Στενήμαχος ή και ο Στενίμαχος βρίσκεται κοντά στην Φιλιππούπολη (το Πλόντιβ των Βουλγάρων). Γύρω στα τέλη του 11ου αιώνα, η Στενήμαχος ήταν ακόμη ένα ανοχύρωτο χωριό. Κατά την εποχή, όμως, των Βυζαντινών αυτοκρατόρων Παλαιολόγων και Αγγέλων, έγινε πρωτεύουσα της βυζαντινής επαρχίας της Ροδόπης.
Ο Ιουστινιανός, πιθανόν, έχτισε το φρούριο που βρισκόταν πάνω από την πόλη. Το φρούριο ονομάστηκε Πετριτσός στα χρόνια του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού. Οι Βυζαντινοί, στις αρχές του 14ου αιώνα, παραχώρησαν στον Βούλγαρο τσάρο Αλέξανδρο τη Στενήμαχο, τη Φιλιππούπολη και άλλες οχτώ οχυρές πόλεις. Οι Τούρκοι κυρίεψαν τη Στενήμαχο το 1363, αλλά την ξαναπήραν οι Βούλγαροι μετά την απελευθέρωσή της από τους Ρώσους.
Τον 18ο αιώνα, ο Γάλλος Πολ Λουκά, που ταξίδεψε στη Στενήμαχο, έγραφε: «Έφυγα από τη Φιλιππούπολη και ύστερα από τρεις ώρες δρόμο έφτασα στη Στενήμαχο -εννοείται καβάλα σε κάποιο ζώο. Είναι μια μεγάλη κωμόπολη, που οι κάτοικοι της είναι όλοι χριστιανοί. Όλος ο τόπος γύρω σχηματίζει ένα όμορφο αμπέλι, που βγάζει σπουδαία κρασιά. Στη Στενήμαχο έχει δώδεκα εκκλησίες, χωρίς να λογαριάσουμε εκείνες που βρίσκονται στα γειτονικά υψώματα.

Ο Γιουγκοσλάβος ιστορικός Γιοβάν Τσβίλιτς έγραψε το 1918 για τη Στενήμαχο: «Πριν από τη δημιουργία του βουλγαρικού κράτους, το 1878, οι Έλληνες κατοικούσαν σε συμπαγείς μάζες στην κοιλάδα της Μαρίτσας, μέχρι την Αδριανούπολη,
καθώς και σε θυλάκους βόρεια της Ροδόπης, όπου σήμερα διατηρούνται μόνον στη Στενήμαχο. Οι Έλληνες υπερτερούσαν, επίσης, και στην παράκτια ζώνη, μέχρι τον Βόσπορο».
Μετά τη συνθήκη του Νεϊγί, το 1919, και την ανταλλαγή των πληθυσμών, που αυτή προέβλεπε, η Στενήμαχος έχασε τον ελληνικό χαρακτήρα της. Οι Έλληνες Στενημαχίτες εγκαταστάθηκαν γύρω από τη Δράμα, στην πόλη του Κιλκίς και έξω από τη Νάουσα.
Από πού πήρε το όνομα η Στενήμαχος
Αυτή είναι σε συντομία η ιστορία της Στενημάχου. Εκείνο, όμως, που εντυπωσιάζει είναι οι πολλές εκδοχές για την προέλευση του ονόματος της. Έλληνες μελετητές  υποστηρίζουν ότι το όνομα Στενήμαχος είναι παραφθορά του αρχαιότατου τοπωνύμιου Ιστιεομάχη, που οφείλεται στις πολλές μάχες που έδωσαν στην περιοχή κατά τον 5ο αιώνα, τρεις χιλιάδες άνθρωποι από την Ιστιαία της Εύβοιας. Υπάρχουν και εκείνοι που θεωρούν ότι το τοπωνύμιο είναι μεσαιωνικό και προέρχεται από τη λέξη «στενομάχος», δηλαδή εκείνος που μάχεται στα στενά, επειδή η Στενήμαχος είναι χτισμένη πάνω από ένα βαθύ φαράγγι. Άλλοι, πάλι, γράφουν ότι πιθανόν το στενόμακρο φαράγγι, που διασχίζεται από τον ορμητικό ποταμό Ασενοβίτσα — από αυτόν και το σημερινό όνομα της πόλης - έδωσε την εικόνα κάποιου που μάχεται στα στενά και που έγινε, τελικά, Στενήμαχος.
Κάποιοι άλλοι αναφέρουν τον Σθενέμαχο, έναν χαμένο ήρωα του 10ου ή του 11ου αιώνα, που έδωσε το όνομά του στον τόπο, ενώ πιο πριν, και ο ίδιος ο Σθενέμαχος πήρε αυτό το όνομα, γιατί έδινε μάχες με σθένος. Υπάρχουν, τέλος, και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι το όνομα είναι μεσαιωνικό και ότι οφείλεται στις «στενές μάχες» που έδιναν οι Έλληνες για να αντικρούσουν τους «βαρβάρους» της περιοχής.
Αρκετές είναι και οι εκδοχές που αναφέρουν οι Βούλγαροι για την προέλευση του ονόματος της Στενημάχου και που όλες έχουν εθνική ή θρησκευτική βάση — από την πλευρά των Βουλγάρων πάντοτε.

Καίτη Μελή-Παπαπαναγιώτου

Δημοσιογράφος-Συγγραφέας