Οι αρχαίοι Αθηναίοι έδωσαν στον πρώτο μήνα του έτους το όνομα «Γαμήλιων», επειδή κατά τον μήνα αυτόν τελούνταν οι περισσότεροι γάμοι, αλλά και γιατί το όνομα του συνδέεται με τη γιορτή της Ήρας της Γαμήλιας.
Το όνομα Ιανουάριος το πήρε ο πρώτος μήνας του έτους από τον Ιανό, τον διπρόσωπο θεό των Ρωμαίων. Στα ποντιακά ο Ιανουάριος ονομάζεται Καλαντάρτς, και πάλι με λατινική προέλευση, αφού καλεντάρι σημαίνει ημερολόγιο.
Στίχοι και παροιμίες για τον Ιαναουάριο
Καλαντάρτς καλή χρονιά - κόρ', εσύ εσέν ωρία.
Καλαντάρτς και νέον έτος - κόρ', θα παίρω σε οφέτος.
Καλαντάρτς και νέον έτος, κόρ', ανάμνο(ν) με οφέτος
Καλαντάρτς και καλή ώραν - κόρ', εσύ μ' ακούς την χώραν.
Τον Καλαντάρ τα παιδία - έρχουν ας' σην ξενητείαν,
γυναικίζ'νε οι πολλοί, - σημαδεύκουν μερικοί.
Ση Καλανταρί' τα χόνια - ετυλίγα την τρυγόνα μ',
το καρδόπο μ' εχουλέθεν - η σεβντά μ' εφανερώθεν.
Καλανταρί βροντέματα και γραίας ομνύσματα μη πιστεύ'ς.
Καλανταρί αίμαν και μη νερόν
Καλανταρί' αγγούρα
Η Πρωτοχρονιά στον Πόντο
Στον Πόντο - όπως αναφέρεται στο Λεύκωμα της Παναγίας Σουμελά του 1967 - το πρωτοχρονιάτικο δέντρο γινόταν από κλαδί ελιάς και στολιζόταν με φουντούκια. Τα μικρά παιδιά κρατούσαν στα χέρια τους πορτοκάλια, που τα πρότειναν στους μεγάλους, με τη στρεότυπη ζήτηση δώρου «Θα καλαντιάς με;».
Οι μεγάλοι, σύμφωνα πάντα με το πατροπαράδοτο έθιμο, κολλούσαν πάνω στο πορτοκάλι διάφορα κέρματα, μικρής ή μεγάλης αξίας, ανάλογα με τη συγγένεια που είχαν με τα παιδιά.
Τα κορίτσια στον Πόντο τραγουδούσαν και στόλιζαν τις βρύσες με λουλούδια. «Καλαντίαζαν το πεγάδ'». Έλεγαν: «Κάλαντα και καλός καιρός και πάντα και του χρόνου». Ακόμη, εύχονταν τα κορίτσια:
«Όπως ανοί' το νερόν,
ν' ανοίεται και η τύχη μ',
κι όπως τρέχ' το νερόν,
να τρέχ' η ευλοΐα».
Πίστευαν ότι εκείνες τις ώρες η βρύση κοιμόταν και αυτές την ξυπνούσαν.
Τα Φώτα και οι γιορτές του Ιανουαρίου
Στη γιορτή των Φώτων - στις 6 Ιανουαρίου - τραγουδούσαν:
(Στοιχεία και από κείμενα του Κιλκισιώτη καθηγητή Άρη Σ. Ζηκουρίδη).
Καιτη Μελη-Παπαπαναγιωτου
Δημοσιογραφος-Οικονομολογος
 |
| Ερυθρόμορφος γαμικός λέβητας του Ζωγράφου του Μαρσύα, πηλός, 360-355 π.χ. Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη |
Το όνομα Ιανουάριος το πήρε ο πρώτος μήνας του έτους από τον Ιανό, τον διπρόσωπο θεό των Ρωμαίων. Στα ποντιακά ο Ιανουάριος ονομάζεται Καλαντάρτς, και πάλι με λατινική προέλευση, αφού καλεντάρι σημαίνει ημερολόγιο.
Στίχοι και παροιμίες για τον Ιαναουάριο
Καλαντάρτς καλή χρονιά - κόρ', εσύ εσέν ωρία.
Καλαντάρτς και νέον έτος - κόρ', θα παίρω σε οφέτος.
Καλαντάρτς και νέον έτος, κόρ', ανάμνο(ν) με οφέτος
Καλαντάρτς και καλή ώραν - κόρ', εσύ μ' ακούς την χώραν.
Τον Καλαντάρ τα παιδία - έρχουν ας' σην ξενητείαν,
γυναικίζ'νε οι πολλοί, - σημαδεύκουν μερικοί.
Ση Καλανταρί' τα χόνια - ετυλίγα την τρυγόνα μ',
το καρδόπο μ' εχουλέθεν - η σεβντά μ' εφανερώθεν.
Καλανταρί βροντέματα και γραίας ομνύσματα μη πιστεύ'ς.
Καλανταρί αίμαν και μη νερόν
Καλανταρί' αγγούρα
Η Πρωτοχρονιά στον Πόντο
Στον Πόντο - όπως αναφέρεται στο Λεύκωμα της Παναγίας Σουμελά του 1967 - το πρωτοχρονιάτικο δέντρο γινόταν από κλαδί ελιάς και στολιζόταν με φουντούκια. Τα μικρά παιδιά κρατούσαν στα χέρια τους πορτοκάλια, που τα πρότειναν στους μεγάλους, με τη στρεότυπη ζήτηση δώρου «Θα καλαντιάς με;».
Οι μεγάλοι, σύμφωνα πάντα με το πατροπαράδοτο έθιμο, κολλούσαν πάνω στο πορτοκάλι διάφορα κέρματα, μικρής ή μεγάλης αξίας, ανάλογα με τη συγγένεια που είχαν με τα παιδιά.
Τα κορίτσια στον Πόντο τραγουδούσαν και στόλιζαν τις βρύσες με λουλούδια. «Καλαντίαζαν το πεγάδ'». Έλεγαν: «Κάλαντα και καλός καιρός και πάντα και του χρόνου». Ακόμη, εύχονταν τα κορίτσια:
«Όπως ανοί' το νερόν,
ν' ανοίεται και η τύχη μ',
κι όπως τρέχ' το νερόν,
να τρέχ' η ευλοΐα».
Πίστευαν ότι εκείνες τις ώρες η βρύση κοιμόταν και αυτές την ξυπνούσαν.
Τα Φώτα και οι γιορτές του Ιανουαρίου
Στη γιορτή των Φώτων - στις 6 Ιανουαρίου - τραγουδούσαν:
«Οσήμερον τα Φώτα - γαργαλίζ' η πόρτα,
σύρομε κοπία, τρώγομε χαψία».
Εκτός από τις μεγάλες γιορτές της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων, σπουδαία θέση έχουν στο εορτολόγιο του πρώτου μήνα του έτους: Η Σύναξη του Ιωάννη του Προδρόμου (7 Ιαν.), η γιορτή της Αγίας Δομνίκης ή Δόμνας (8 Ιαν.), του Αγίου Αντωνίου (17 Ιαν.), του Αγίου Αθανασίου (18 Ιαν.), του Αγίου Ευθυμίου (20 Ιαν.), του Αγίου Γρηγορίου (25 Ιαν.) και των Τριών Ιεραρχών (30 Ιαν.). Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής του Χρίστου προεξάρχει στο χορό των αγίων, των εορταζο μένων κατά το μήνα αυτόν. Γιαυτό η μνήμη του εορτάζεται παντού και το όνομα του είναι από τα συνηθέστερα ελληνικά ανδρικά ονόματα..
Στα διάφορα μέρη του Πόντου (Τραπεζούντα, Σάντα, Κρώμνη, Οινόη κ. τ. λ.) η γιορτή «Τ' Αγι' Αντωνί'», καθώς και η επόμενη «Τ' Αθανασί'» γιορτάζονταν με ιδιαίτερη ευλάβεια και θρησκευτική κατάνυξη.
Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών
Τέλος, η γιορτή των Τριών Ιεραρχών (30 Ιαν.) αναφέρεται και ως «Τρεν Αρχοντίων» στον Πόντο και είναι γιορτή των Γραμμάτων, θρησκευτική και εθνική συνάμα.
Κατά την ημέρα αυτή γιορτάζουν εξαιρετικά οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, καθώς και οι μαθητές των σχολείων.
Στις πολυάριθμες εκκλησίες του Πόντου, κατά τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών έκαμναν μνημόσυνα των δωρητών και ευεργετών της κοινότητας. Στα σχολεία γίνονταν σχολικές γιορτές με τραγούδια, ποιήματα, μονολόγους και διάλογους.
Οι δάσκαλοι εκφωνούσαν λόγους εθνικοθρησκευτικούς. Έτσι, ο αλύτρωτος χριστιανισμός καμάρωνε τη νέα η γενιά, που ήταν προορισμένη να συνεχίσει την παράδοση και να αυξάνει την αίγλη του αλυτρώτου έθνους.
(Στοιχεία και από κείμενα του Κιλκισιώτη καθηγητή Άρη Σ. Ζηκουρίδη).
Καιτη Μελη-Παπαπαναγιωτου
Δημοσιογραφος-Οικονομολογος
