Ήταν στα 386, Παρθένα Παναγία,
Δέσποινα Αθηνιώτισσα και του Θεού Μητέρα,
που' πες στους δύο μοναχούς Σωφρόνιο και Βαρνάβα,
την Ιερή Εικόνα Σου, απ' του Λουκά το χέρι,
μέσ' από την Ακρόπολη, να πάρουν και να πάνε,
πάνω στου Πόντου τις κορφές και στου Μελά τα όρη.. .
και μία φλόγα οδηγό, για να τους κατευθύνεις,
έφτασες πάνω στου Μελά, στα θεόρατα τα βράχια,
και μοναστήρι ζήτησες, κει πάνω να σου φτιάξουν...
πανώριο θάμα ασύλληπτο, ψηλά στην Τραπεζούντα,
που κρέμεται περήφανο, πάνω απ'τον Πυξίτη,
για νάσαι πάντοτε εκεί, τον Πόντο να φυλάγεις...
Πρώτα έχτισαν μια εκκλησιά του Μέγα Αρχαγγέλου,
του Αρχιστρατήγου Μιχαήλ, τη μνήμη να λατρέψουν...
κι ύστερα ο Επίσκοπος από την Τραπεζούντα,
που 'νοιωσε μέσα στην ψυχή, βαθειά τις θείες βουλές Σου,
βοήθησε τους μοναχούς, να χτίσουν μέσ' στο σπήλιο
τον Ιερό και Πάνσεπτο, θαυματουργό Ναό Σου...
Πάνω στο όρος του Μελά του παινεμένου Πόντου,
μόναζαν τότε αμέτρητοι Άγιοι και Πατέρες,
που ακολουθούσανε πιστά και μ' ιερή ευλάβεια,
κανόνες και προστάγματα του Μέγα Βασιλείου,
κι ότι ακόμη έγραψε η πένα του Θείου Λόγου,
του Ιεράρχη του Σοφού, Γρηγόριου Θεολόγου...
Καμμιά ανθρώπινη ψυχή δεν βρίσκει άλλο τόπο,
πάνω σ' ολόκληρη τη Γης, σ'όλης της Γης τα μέρη,
που να την κάνει να αισθανθεί τόσο μεγάλη ανάγκη,
μέσα απ' τα χείλη προσευχή με θέρμη να ψελίσει
και το Θεό μ' ευλάβεια αγνή να προσκυνήσει,
όσο σ' αυτό το άγριο, αλλά και άγιο όρος,
στο κολχικό κι αειθαλές βουνό Μελάς του Πόντου...
Φήμη μεγάλη απόχτησες σπουδαίο Μοναστήρι
της Παναγιάς της Σουμελάς, πάνω απ' την Τραπεζούντα,
πλούτη και δόξα αμέτρητη από Ρωμιούς και Τούρκους,
Έλληνες Αυτοκράτορες, αλλά και Μουσουλμάνους,
που την εικόνα Σου ήρθανε, σεμνά να προσκυνήσουν...
Προσκυνητές συνέρρεαν από παντού ολούθε,
από τον Πόντο τον πιστό κι απ' την Καππαδοκία,
απ' τη Ρωσία τη μακρυνή κι απ' τη Μικρά Ασία,
αλλά και από τις πολλές παραδουνάβιες χώρες...
Σπουδαίοι Αυτοκράτορες, βυζαντινοί μεγάλοι,
κι άλλοι ακόμη ένδοξοι από την Τραπεζούντα,
ο Μανουήλ, οι Αλέξιοι, Βασίλειος κι Ιωάννης,
δώρα πολλά προσέφεραν και περισσά προνόμια,
ένα σωρό οχυρώματα, όπως κι ανακαινήσεις,
φιρμάνια και χρυσόβουλα, κειμήλια και σιγίλια...
Σταυρό με τιμιόξυλο αμύθητης αξίας,
προσέφερε ευλαβικά ο Μανουήλ ο Γ'
κι ο Αλέξιος Γ' ο Κομνηνός, από ευγνωμοσύνη,
που από θάμα σώθηκε μέσ' από τρικυμία,
για να νικήσει τους εχθρούς της Άγιας Παναγίας,
τάζει στη Μεγαλόχαρη νέα οχυρά και πύργους
κι άλλα πολλά νέα κελιά κι άλλες ανακαινήσεις...
της δίνει και σεραντοκτώ χωριά, φρουρούς να τη φυλάνε
και γίνεται για τη Μονή ο "Νέος Κτήτοράς" 1 της...
Και ο Σουλτάνος ο Σελήμ, τοπάρχης Τραπεζούντας,
σούδωσε με διάταγμα σουλτανικό σπουδαίο,
καθένα απ' τα προνόμια, που σούχαν δώσει όλοι
οι Κομνηνοί αυτοκράτορες από την Τραπεζούντα
κι έντυσε ολούθε με χαλκό τον Ιερό Ναό Σου...
Κι άλλοι πολλοί ήσαν αυτοί οι Τούρκοι οι Σουλτάνοι2,
που ευγνωμονώντας, έγιναν μεγάλοι Σου ευεργέτες!...
Μα ήλθανε χρόνια δύστυχα, χρόνια γεμάτα δάκρυ,
αφού ήρθαν Τούρκοι βάρβαροι, τον Πόντο μας ν' αρπάξουν,
όλους τους Πόντιους βάρβαρα και άνανδρα να σφάξουν,
και τη σεπτή Σου τη Μονή με βία να ρημάξουν...
Φανατισμένοι κι άνανδροι, βάρβαροι στρατιώτες,
με τον Κεμάλ τον Ατατούρκ να τους εξαγριώνει,
χύμηξαν κατα πάνω Σου με λύσσα να σε κάψουν
κι όλα Σου τα κειμήλια, με μίσος να τ' αρπάξουν...
Τα μόνα που εσώθησαν απ' το τυφλό το μίσος,
ήσαν ο Τίμιος Σταυρός και η σεπτή Σου Εικόνα,
όπως και το Ευαγγέλιο του Όσιου Χριστοφόρου,
που στο Μετόχι έκρυψαν της Άγιας Βαρβάρας
οι ευσεβείς οι μοναχοί, για να τα περισώσουν...
Σήμερα βρίσκοντ' όλα αυτά στο νέο Σου Μοναστήρι,
με μέριμνα ευλαβική του ΦΙΛΩΝΑ ΚΤΕΝΙΔΗ,
Προσφυγοπούλα Δέσποινα, των Πόντιων Πλατυτέρα
και με ευλάβεια περισσή, φυλάγονται για πάντα,
στης Παναγιάς της Σουμελάς την όμορφη Εκκλησία,
που στέκεται περήφανα, πάνω, ψηλά στο Βέρμιο...
Tης Παναγιάς της Σουμελάς μεγάλο μοναστήρι,
δεκάξι αιώνες στέκεσαι, περήφανο κι ολόρθο!
Κι εσύ Σουμέλα Παναγιά, θαυματουργή Κυρά του,
που 'σαι για κάθε Έλληνα η ζωντανή ελπίδα,
το ιερό το καύχημα και η Αγία Σκέπη...
βοήθα Πλατυτέρα μου, Θεού Σεπτή Μητέρα
κι οδήγησε από ψηλά, του Πόντου τα βλαστάρια,
αλλά και κάθε Έλληνα, στ' άγια τα βήματά Σου,
να ξαναγίνουν δυνατοί και να μεγαλουργήσουν,
προκόβοντας όλοι σωστά, κάτω απ'τη σκιά Σου,
πάντα ενωμένοι σαν γροθιά, άξια δικά Σου φύτρα,
αφού θα είσαι πάντα Εσύ η Ιερή Οδηγήτρα!...
Θωμάς Ακριτίδης, Λευκότοπος Σερρών
1) Mέχρι το 1650 σωζόταν έξω από την πύλη του ναού η ακόλουθη ιαμβική επιγραφή "Kομνηνός Aλέξιος εν Xριστώ σθένων / πιστόςBασιλεύς, Στερρός, Ένδοξος, Mέγας / Aεισέβαστος, Eυσεβής, Aυτοκράτωρ / Πάσης Aνατολής τε και Iβηρίας / Kτήτωρ πέφυκε της Mονής ταύτης νέος (1360 μ.X.) INΔ IΓ΄".
2) Oι σουλτάνοι Bαγιαζίτ B΄, Σελήμ Δ', Mουράτ Γ', Σελήμ B', Iμπραήμ A΄, Mωάμεθ Δ', Σουλεϊμάν Γ΄, Mουσταφάς B, Aχμέτ Γ΄ αναγράφονται στους κώδικες της μονής, ως ευεργέτες.
