Ανακωχή του Ευρωπαϊκού Πολέμου

Βρισκόμαστε στην ανακωχή του ευρωπαϊκού πολέμου. Η Αγγλία πήρε την Αίγυπτο, το Σουδάν, που ήταν τουρκικά εδάφη. Η Γαλλία πήρε την Συρία. Η Ελλάδα  σαν σύμμαχος κάτι έπρεπε να πληρωθεί, να πάρει κάτι. Και η Ελλάδα ζήτησε τη Μικρά Ασία, τη Σμύρνη, δικαιωματικώς, όπως και πήγαν τα στρατεύματα της. Ταυτόχρονα, ζήτησε και τον Πόντο, αν και όχι να τον προσαρτήσει, αλλά να γίνει ανεξάρτητος ο Πόντος.

 Αυτά γίνονταν επί Βενιζέλου. Και επειδή δεν μπορούσαν φυ­σικά να δώσουν ότι ζητούσε, όπως εκ των υστέρων αποδει­κνύεται, και δεν μπορούσαν να το πουν και αναφανδόν, εζήτησαν πονηρά από την Ελλάδα, τουλάχιστον, για το ζήτημα της ανεξαρτησίας του Πόντου, να τεθεί στην ψηφοφορία.

Ο Βενιζέλος τότε δεν κάθισε με σταυρωμένα τα χέρια. 

Δια μιας έδωσε διαταγή να συγκεντρωθούν στον Πόντο οι ταξιδευμένοι. Από τη Ρωσία άρχισαν να κουβαλούν τους Πό­ντιους. Ανάμεσα σ' αυτούς ήμουν κι εγώ. Ήρθα με το «Πη­νειός», ελληνικό καράβι, που το συνόδευε το αντιτορπιλικό «Βέλος».

Ρίζος

 Το πρώτο καράβι έπιανε Τραπεζούντα και άδει­αζε τους Τραπεζούντιους. Έπειτα Ρίζε, Αθήνα, Κοτύωρα, Μιλίτσι, Σινώπη, Ζουγκουλδάκη, και τα στενά της Κωνστα­ντινουπόλεως.

 Πολλοί έρχονταν στην Ελλάδα, έβγαιναν στον Πειραιά, όπου το καράβι έπαιρνε κάρβουνο και όλα τα εφό­δια του, και μέναν εδώ, στα 1918. Γι' αυτό λένε κάτι Πόντιοι ότι ήρθαν από το '18. Μπορεί να ήρθαν και με τα λεφτά τους. Έφευγαν γιατί φοβόντουσαν τον κομμουνισμό. Τα καράβια ξαναγύριζαν πίσω και κουβαλούσαν Πόντιους. Κι' αυτή η δουλειά γινόταν. Πήγαιναν πάλι στη Ρωσία, κουβαλούσαν και έκαναν αυτές τις στροφές και συνοδευόντουσαν με το αντι­τορπιλικό «Βέλος» ή το άλλο, το «Ιέραξ», δεν θυμάμαι.

Κατ' αυτόν τον τρόπο συγκεντρωνόμασταν, για να υπερ­τερήσουμε στην ψηφοφορία στον Πόντο, γιατί η εντολή των μεγάλων ήταν να γίνει ψηφοφορία. Κατάλληλο μέρος για ψη­φοφορία θεώρησαν οι Αμισιανοί την Αμισό ή γιατί οι Αμισιανοί ήταν πιο προοδευμένοι ή γιατί ήταν πιο αντιδραστι­κοί ή γιατί ήμασταν πιο ώριμοι, από τους βαλκανικούς και τον ευρωπαϊκό πόλεμο.

Στην Αμισό είχαν γίνει τα Κομιτάτα (Επιτροπές), έτσι τα λέγαμε, και επικεφαλής ήταν ο δεσπότης, ο Γερμανός Καραβαγγέλης  δοκιμασμένος στις δύσκολες στιγμές, μπορούσε να ανταπεξέλθει στο κάθε τι. Αυτός ήταν ο αρχηγός σ' αυτή την κίνηση.

Δεν είχαμε τη δύναμη να βγάλουμε τότε συμπέρασμα, σή­μερα (όμως) είμαι σε θέση να πω ετούτο για όλη αυτή την καταστροφή, τουλάχιστον για την Αμισό, που έχει εξολοθρευθεί: Ότι η Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Αμερική εί­χαν μεγάλα συμφέροντα μέσα στην Αμισό.

Η Αμερική είχε αποθήκες, εργοστάσια, έπαιρνε όλο τον καπνό μας, είχε παροικία αμερικάνικη, καθημερινώς ξε­φόρτωναν καπνά. Τα ίδια και οι Γάλλοι με τα μεγάλα των εργοστάσια, φτιάνανε τσιγάρα, «ρεζιά» τα λέγαμε.

Οι Ιταλοί έκαναν τους δρόμους, ήταν μηχανικοί.

Πρώτον αυτό το συμπέρασμα βγάζω.

 Δεύτερο, για να εδραιώσουν τις θέσεις των, αυτά που εί­χαν κατακτήσει στον πόλεμο, ποιος ξέρει, φοβούμενοι από τας μελλοντικός πατριωτικός επαναστάσεις, γιατί ήταν μω­αμεθανικές χώρες η Αίγυπτος, Συρία, Λιβύη, που είχαν παρ­θεί από την Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία.

Όλοι είχαν τα συμφέροντα τους και θα αποδείξω ότι ήθε­λαν να τα εδραιώσουν.

Τρίτον, έβλεπαν ότι μια κατάρρευση των Τούρκων θα ήταν για τους Ρώσους λεία εύκολη.

Και τέταρτον, το σπουδαιό­τερο απ' όλα, αν γινότανε ψηφοφορία, ο Πόντος, αμαχητί θα ενώνονταν με την Ελλάδα.

Και αυτοί οι τέσσερις λόγοι τους είχαν παρακινήσει, ώστε δια μυστικού τρόπου, να καταλήξουν να φέρουν τον Κεμάλ εδώ. Να τον οργανώσουν και την σκοτεινή πολιτική, που εί­χαν πλέξει κατά του ελληνικού στοιχείου του Πόντου την απέ­δειξαν με τον ερχομό του Κεμάλ στην Αμισό.

Μόλις είχαν δώσει την εντολή στα ελληνικά στρατεύματα, να βαδίσουν προς την Άγκυρα, ήδη αυτές οι δυνάμεις είχαν οργανώσει τον Κεμάλ. Εγώ ο ίδιος ήμουνα. Γιατί είδα σφα­γές που έκαναν των Ελλήνων, τις παραδόσεις Ελλήνων στους Τούρκους που έκαναν η Αμερική (Τζαφέρη).

Εγώ ο ίδιος έκαμα δέκα αποστολές, με κίνδυνο της ζωής μου μέσα στην Αμισό. Και στα γράμματα μας και σ' όλη την κατάσταση, όχι μόνο κώφευαν, αλλά και αισθανόντουσαν χαρά στην ψυχή τους, το ότι υπόφεραν οι Χριστιανοί, ο Ελλη­νισμός του Πόντου.

Γιατί δεν ήταν τίποτε για τους Αμερικάνους, μόνο το δά­χτυλο τους να κινούσαν, ή για τους Εγγλέζους, οι Τούρκοι θα έβαζαν στο κρασί των νερό. Και στο βωμό της πρόστυχης και ατιμωτικής τους πολιτικής, θυσιάστηκαν τρεις πόλεις, καμιά δεκαριά κωμοπόλεις, εκατό εκκλησίες, εκατοντάδες σχολειά, γύρω στα χίλια χωριά ανθίζοντα, περί τις τετρακό­σιες - πεντακόσιες χιλιάδες (πληθυσμός εργατικός), ειλικρι­νείς Χριστιανοί, από τους οποίους γλυτώσαμε ένα 5-10%, που εδέησε να βρεθώ ως μάρτυς κι εγώ, για να τα εξιστο­ρήσω, να τα φέρω σε φως.

Δημοσθένης Κελεκίδης
(αποσπασμα απο το βιβλιο Το ανταρτικο του Ποντου)