ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ

Το Κάστρο (Γκιουνιά - Καλά) ιδρύθηκε το 1830 από τους Έλλη­νες, που προήλθαν από το Κάστρο της περιοχής της Τραπεζούντας, και αποτέλεσε κέντρο της περιοχής της Τσάλκας. Πρώτα το χωριό Κάστρον βρισκόταν γύρω από το κάστρο της Τσάλκας, που μετά έμεινε κάτω στα νερά της δεξαμενής της Τσάλκας.

Οι κάτοικοι της περιοχής Τσάλκας το 1833 έγιναν μάρτυρες, όταν το κάστρο Τσάλκα, με τη θέ­ληση των ρωσικών αρχών, δεχόταν τον Έλληνα Μητροπολίτη Θεό­κλητο, που ταξίδευε στην Κωνσταντινούπολη και περνώντας από τη Γεωργία ζήτησε να του επιτρέψουν να εκτελέσει τη θεία λειτουργία στις ορθόδοξες εκκλησίες της περιοχής αυτής, αλλά και των άλλων περιο­χών, όπου ζούσαν οι Έλληνες. Μετά απ' αυτό η Τσάλκα έγινε θρη­σκευτικό κέντρο της περιοχής: Όλα τα προβλήματα που αφορούσαν τη θρησκεία λύνονταν εκεί.

Οι Έλληνες μετανάστες, που εγκαταστάθηκαν στα ερείπια του Κά­στρου Τσάλκας, βρήκαν το παλιό θεμέλιο της γεωργιανής ορθόδοξης εκκλησίας. Στο θεμέλιο αυτό το 1838 έχτισαν και εγκαινίασαν εκκλη­σία αφιερωμένη στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. Πρώτος ιερέας σ' αυτή την εκκλησία διορίστηκε από τον Έξαρχο της Γεωργίας ο Κωνσταντίνος Ευστάφιεβ.

Ο Ι. Ν. των Αγίων Κων/ντίνου & Ελένης

Αυτός καταγόταν από οικογένεια ιερέα και γεννήθηκε στο χωριό Κάστρο της περιοχής Τραπεζούντας. Μόλις τε­λείωσε το ντόπιο γυμνάσιο πέρασε στην εκκλησιαστική σχολή της Τρα­πεζούντας. Σ' αυτή τη σχολή ο Κ. Ευστάφιεβ σπούδασε 4 χρόνια και μετά διορίστηκε διάκονος στην εκκλησία του χωριού του.

Στο χωριό Κάστρο, αφού ήταν το κέντρο της περιοχής, άνοιξε από νωρίς εκκλησιαστικό σχολείο. Αυτό έγινε το 1838, όταν οι νέοι πιστοί με την καθοδήγηση του ιερέα Κωνσταντίνου Ευστάφιεβ για πρώτη φο­ρά άρχισαν να μαθαίνουν τους κανόνες και τη γραφή της μητρικής τους γλώσσας, όπως και τη ζωγραφική, τη γραφή και τις αρχές της ορθό­δοξης θρησκείας.

Το χωριό Κάστρο είχε πολλά βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου, γραμμένα στην ελληνική γλώσσα. Να σημειώσουμε ότι τα περισσότερα βιβλία εκδόθηκαν στη Βενετία, Κωνσταντινούπολη και σε άλλες πρωτεύουσες ευρωπαϊκών και ασιατικών χωρών, όπου υπήρ­χαν κέντρα της Ορθοδοξίας, καθώς και άλλα πολιτιστικά - μορφωτικά ελληνικά κέντρα.

Ούτε 20 χρόνια δεν πέρασαν από τη στιγμή, που οι Έλληνες εγκα­ταστάθηκαν στην Τσάλκα, και όλα τα Πατριαρχεία της Ορθόδοξης Ανατολής έμαθαν για τη δύσκολη μοίρα τους. Τα αρχεία της Αγίας Πε­τρούπολης έχουν πολλά επίσημα ντοκουμέντα, καθώς και αλληλογρα­φίες των αναφερόμενων Πατριαρχείων με τη Γερουσία της Ρωσικής Αυ­τοκρατορίας και με τον ίδιο τον Πατριάρχη της Ρωσίας.

Σε όλα τα ντο­κουμέντα φαίνεται ότι τα ελληνικά Πατριαρχεία ενδιαφέρονταν πολύ για τους Έλληνες της διασποράς στην περιοχή της Τσάλκας. Μερικές φορές η Ρωσική κυβέρνηση και το ρωσικό Πατριαρχείο επέτρεπαν στην Κωνσταντινούπολη, την Ιερουσαλήμ και την Αντιόχεια να βοηθούν τους Έλληνες της διασποράς.

 Στη δεκαετία 1840-50 Έλληνες ιερείς από την Οθωμανική Αυτοκρατορία έρχονταν στην περιοχή αυτή, για να ε­πισκεφτούν τους Έλληνες, αυτούς που οι τοπικές αρχές είχαν ξεχάσει και τους θυμούνταν μόνο, όταν υπήρχαν οικονομικά ενδιαφέροντα.

Η α­νατολική ορθόδοξη εκκλησία, με επικεφαλής το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, φρόντιζε τους Έλληνες της Τσάλκας στέλνοντάς τους και εκκλησιαστικά βιβλία γραμμένα στην ελληνική και τουρκική γλώσ­σα. Τα τελευταία ήταν γραμμένα με ελληνικά γράμματα. Πρέπει να υ­πολογίζουμε και την κατάσταση που επικρατούσε στον Καύκασο και στον Υπερκαύκασο.

Με βάση τα ντοκουμέντα των αρχείων μπορούμε να πούμε ότι πολλοί ιεραπόστολοι, που έρχονταν στους Έλληνες του Καυκάσου, για να βοηθήσουν στη λύση των προβλημάτων τους, θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη ζωή τους, αλλά οι ντόπιοι κάτοικοι τους ενοχλούσαν.

Να σημειώσουμε ότι τα κεντρικά αρχεία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας είχαν πολλά βιβλία και γράμματα, που τα έ­στελνε η ανατολική ορθόδοξη εκκλησία στους Έλληνες του Καυκάσου και στους Έλληνες της Τσάλκας. Όλα αυτά απο­τελούν την ιστορία των Ελλή­νων, που έχασαν την πατρίδα τους και βρέθηκαν στο πιο επι­κίνδυνο σημείο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

Η νέα ελληνι­κή διασπορά στη νοτιο-δυτική περιοχή της Γεωργίας περικυ­κλώθηκε από τέτοιους εχθρούς, που μπορούσαν να τους προδώ­σουν. Στο νότο οι Έλληνες συ­νόρευαν με τους Αρμενίους των περιοχών Αχαλτσίχε και Αχαλκαλάκι, στη δύση με τους Τατάρους του Μπορτσαλό, στην ανατολή με τους Οσετίνους, ληστές που τους φοβού­νταν και εξ' αιτίας τους δεν μπορούσαν να βγουν έξω από τα σύνορα της περιοχής τους και στο βορρά ήταν τα απρο­σπέλαστα Καυκασιανά βουνά.

Ο μόνος δρόμος για την Τιφλίδα ελεγ­χόταν από τους Τατάρους. Σ' αυτή την περιοχή δεν μπορούσαν να επι­βληθούν οι Ρώσοι, αλλά οι τοπικές άγνωστες ομάδες ληστών.

Πολλοί μορφωμένοι Έλληνες της περιοχής Τσάλκας, που τον 19ο αιώνα είχαν επισκεφτεί τα άγια μέρη στην Ανατολή και τον τάφο του Κυρίου στην Ιερουσαλήμ, έφεραν μαζί τους θρησκευτικά βιβλία, εικό­νες και διάφορα εκκλησιαστικά είδη. Στις αρχές του 20ου αιώνα οι ελ­ληνικές εκκλησίες αυτής της περιοχής έγιναν κάτοχοι αυτών των εκ­κλησιαστικών ειδών.

Ο Γέρο Δανιήλ

Πολλοί επισκέπτες της Τσάλκας ήταν ιεραπό­στολοι, που έκρυβαν την αποστολή τους και παρουσιάζονταν σαν ζητιάνοι. Το έκαναν γιατί τους κυνηγούσαν. Στο χωριό Κάστρο για πολλά χρόνια ζούσε ο ιερομόναχος Ιωακείμ, που ήρθε από την Αντιόχεια σαν αντιπρόσωπος της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου του Χουμέρ.

 Αυτός, λοιπόν, μετά από ασθένεια πέθανε στο χωριό Κάστρο το 1864 και θάφτηκε κοντά στην εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, η οποία αργότερα βούλιαξε στη δεξαμενή της Τσάλκας.

 Μετά την κηδεία του μοναχού αυτού ο πρόεδρος της εκκλησίας του Κάστρου έστειλε αίτηση προς τον Έξαρχο της Γεωργίας ζητώντας την άδεια να στείλει τα προσωπικά πράγματα του ιερέα μοναχού στην πατρίδα του την Αντιόχεια. Μόλις πήραν την άδεια οι Έλληνες του Κάστρου έ­στειλαν στην Αντιόχεια τα χρήματα, που είχε ο αποβιώσας (34 ρού­βλια και 40 καπίκια σε ασήμι), μια εικόνα σε ασημένιο κουτί, ένα βι­βλίο στα αραβικά και μερικά χαρτιά στα ελληνικά.

Το έγγραφο του αρχείου, που αφορούσε την πληροφορία για το αρα­βικό βιβλίο, μπορεί να μην είναι σωστό. Είναι γνωστό ότι ούτε ένα ελ­ληνικό ανατολικό πατριαρχείο δεν έστελνε στους Έλληνες της Τσάλκας βιβλία, που εκδίδονταν στην Κωνσταντινούπολη στα τούρκικα με ελλη­νικά γράμματα και σπάνια με αραβικά γράμματα.

Αυτά τα βιβλία φυλάχθηκαν μέχρι σήμερα μερικά στις εκκλησίες και άλλα σε ιδιώτες. Οι επισκέψεις των ιερέων στην Τσάλκα είχαν σκοπό τη στερέωση της Ορθοδοξίας. Η Ορθοδοξία στις ανατολικές περιοχές της Μικράς Ασίας αδυνάτιζε πολύ λόγω της μεγάλης απόστασης από τα χριστιανικά κέ­ντρα. Οι επισκέψεις των ιεραποστόλων είχαν πρακτικό και δραστήριο χαρακτήρα. Τα πατριαρχεία είχαν αρκετά σωστές πληροφορίες για τους Έλληνες της Τσάλκας και όλης της Τπερκαυκασίας. Η κατάσταση του ελληνικού πληθυσμού σ' αυτή την περιοχή ανησυχούσε πολύ τα πα­τριαρχικά κέντρα της Ανατολής. Ιδιαίτερα ανησυχούσαν για την αφο­μοίωση των Ελλήνων. Ακριβώς τότε στην περιοχή της Τσάλκας άρχι­σαν να εμφανίζονται τουρκικά βιβλία γραμμένα με ελληνικά γράμματα.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η πίστη των Ελλήνων στην Ορθο­δοξία δυνάμωνε. Αδυνάτιζε η πρακτική γνώση των θρησκευτικών κα­νόνων και τελετουργιών λόγω του σκληρού ελέγχου των Τούρκων. Γι' αυτό οι Έλληνες της Τσάλκας, όπως και του χωριού Κάστρο, προ­σπαθούσαν τα μαθήματα στα σχολεία να γίνονται στη μητρική γλώσ­σα. Στο σχολείο του Κάστρου, που λειτούργησε για πρώτη φορά το

1873, τα μαθήματα γίνονταν στην ελληνική γλώσσα, ενώ τα επίσημα έγγραφα του γράφονταν σε ρωσικό πρωτόκολλο.

Τελικά οι τελέσεις της θείας λειτουργίας στην ντόπια εκκλησία και η ύπαρξη του ελληνικού σχολείου ευνόησαν την ακμή της μητρικής γλώσσας στο χωριό. Από τα τέλη του 19ου αιώνα η «δημοκρατική» περίοδος της πολιτικής ανάπτυξης των εθνικών σχολείων τελειώνει. Κατά το διάταγμα των υπεύθυνων κύκλων της Αυτοκρατορίας όλα τα εθνικά σχολεία έπρεπε να χρησιμοποιούν τη Ρωσική γλώσσα.

Η ελληνική ορθόδοξη εκκλησία στην περιοχή Τσάλκα ακόμη και σ' αυτή την κατάσταση συνέχιζε τον αγώνα της. Έλπιζε τουλάχιστον ότι οι υπεύθυνοι της Ρωσικής Αυτοκρατορίας θα λυπηθούν τον ορθόδοξο λαό, που επί 8-9 αιώνες δεν μπορεί να ησυχάσει από τους άγριους γεί­τονες. Σε ένα έγγραφο, που γράφτηκε στο χωριό Χαντό το 1919, ανα­φέρεται: «Στέλνουμε τον αντιπρόσωπο Αγγέλοβ Θεοδόση στο χωριό Κάστρον μετά την εκλογή του ως ιερέα και πρόεδρο και της προεδρίας».

Οι ιθύνοντες κύκλοι της Ρωσικής Αυτοκρατορίας εκπόνησαν πολιτι­κά σχέδια εκρωσισμού των Ελλήνων. Η κομμουνιστική ιδεολογία έ­κανε τη νέα γενιά να μισεί τη θρησκεία, την εκκλησία και την Ορθοδο­ξία.

Σωκράτης Αγγελίδης
Διδάκτορας ιστορίας-Ανατολικολόγος