Ημερολόγιο της Δράσης των Ελλήνων Ανταρτών της Σαντας(Αύγουστος 1919)

  1.-Έφτασαν και οι δέκα Αρμένιοι από Αγρουζενόν. Ο Καϊμακάμης των Σουρμένων ειδοποιεί τα γύρω χωριά, όσοι μπορούν και κρατούν όπλα να είναι έτοιμοι και να φυλάξουν τα χωριά τους.

2 - Πολλοί Τούρκοι ήλθον εις το χωρίον και παρακαλούσαν τον πατέρα μας να τους δώση από μίαν απόδειξιν, περνώντας από τους δρόμους να μη τους πειράξουμε.

4 - Ήλθε και ο Αριστείδης Πετρίδης με ένα σύντροφόν του εκ Γουργενής.

5    - Ειδοποιήσαμε και ήλθε ο Αλής Οζούν Χαλήλογλου και τον στείλαμε εις Ούζην να ειδοποιήση τους εκεί Αρμενίους να έλθουν μαζί μας, διότι εκεί η ζωή τους ήτο επικίνδυνη.

7 -Ήλθεν ο Αλής, αλλά δεν τους βρήκε εκεί.

Πιστοφάντων

9 - Εφθάσαμε εις Πιστοφάντων, διά να φύγωμε κατά το Τας - κιοπρού και από το παρχάρι του Σουλεϊμάν Κάλφα να πάρωμε τα πρόβατά του. Επει­δή όμως τον δρόμο μας έχασαν δύο σύντροφοι, εμείναμε εκεί και το πρωί εξεκινήσαμε.

11 - Εστείλαμε μερικούς εις Αγεζεράτ άνωθεν του παρχαρίου και άλλοι φυλάγαμε εις Τσιτσεκλή παρά το Τας - κιοπρού και άλλοι επετέθησαν. Η ώρα 15.30' πήραμε το κοπάδι των αρνιών του μαζί με τον τσιόπανον, ότε βλέπομε και τα πρόβατα χαμηλά εις το παρχάρι Ιντσέ σουΐ· παίρνομε και αυτά, το όλον τετρακόσια πρόβατα και αρνιά και διά Καζουκλή εφθάσαμε εις το λημέρι Τσιαρτακλή. Άνωθεν του χωρίου Πιστοφάντων την νύκτα κα­θώς πηγαίναμε, έμειναν καμιά σαράντα πρόβατα, τα οποία το πρωί βρήκαν οι Πιστοφανταίοι και τα πήραν και τα έκοψαν.

13 - Αρχίσαμε να κόβωμε και να κάνωμε καβουρμάδες διά τον χειμώνα.

15 - Ο εν Σάντα αξιωματικός θέλει να μας μιλήση ιδιαιτέρως.

Κατ' αυτάς το λημέρι μας μετεβλήθη σχεδόν εις αγοράν, διότι από πρωί­ας μέχρι νυκτός άνδρες γυναίκες και παιδιά ήρχοντο, εφορτώνοντο κρέας και έφευγαν διά τα χωριά.

17  - Ήλθε ο σύνδεσμος και λέγει ότι την νύκτα έφθασε απόσπασμα εις Σάντα.

18  - Εμάθαμε ότι ήτο μαζί και ο πατέρας του Κάλφα. Και την επομένην έφθασε και ο ίδιος ο Κάλφας με άλλο απόσπασμα και τσετέδες μαζί και ότι ο Κάλφας την νύκτα έφυγε προς άγνωστον κατεύθυνσιν.

20 - Οι Αρμένιοι, φοβηθέντες την κατάστασιν, έφυγαν διά το ποτάμι της μονής Σουμελά καθώς και χωριστά ο Αριστείδης Πετρίδης με τον σύντρο­φόν του Ευστάθιον.

21 - Μανθάνομεν ότι ο Κάλφας μαζί με το απόσπασμα συνήντησε τον 

Αριστείδην και τον σύντροφόν του εις το βουνόν έναντι της μονής και πυροβολήσαντες εσκότωσαν τον Ευστάθιον, ο δε Αριστείδης, εγκαταλείψας τα είκοσι πρόβατα που είχαν μαζί τους, έφυγε και γλίτωσε εις το δάσος.       

Προς το μεσημέρι βλέπομε το απόσπασμα εις το βουνόν Τσιαρτακλή και   αμέσως ανέβημεν στο παρχάρι, όπως δώσωμε μάχην μαζί τους, αλλά αυτοί   πήραν άλλην κατεύθυνσιν και έτσι κατέβημεν πάλιν στο λημέρι. Την επομένην εμάθαμε ότι ήτο και ο Κάλφας μαζί και μας αντελήφθησαν, αλλά οι ζανταρμάδες ηρνήθησαν να έλθουν προς σύγκρουσιν.           

ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ - GüMüşHANE

23-Ήλθε και ο χιλίαρχος της Αργυρουπόλεως με δέκα ιππείς εις Σάντα.         

24 - Έφθασε και ο αδελφός του Κάλφα Χαβίς λεγόμενος με μερικούς  τσετέδες. Ημείς εν τω μεταξύ εκόψαμε όλα τα πρόβατα και τα κάναμε καβουρμάν και τα κρύψαμε. Και ετοιμασθήκαμε να πάμε στο λημέρι του Ουζούν σιρτ. 
Μόλις ανεβήκαμε στο παρχάρι Τσιαρτακλή, βλέπομε να έρχωνται προς εμάς πολλοί στρατιώται και τσετέδες και αμέσως πιασθήκαμε εις μά­χην. 
Μετά ημίσειαν ώραν παρεδόθη ένας ζανταρμάς Λουμιζά λεγόμενος και όστις υπηρέτει εις το φυλάκιον της Σάντας και μας λέγει ότι είναι μαζί τους και ο αξιωματικός του φυλακίου Ιμπραήμ εφέντης, όστις θέλει να μας μιλήση. Αφοπλίσαντες αυτόν τον στείλαμε να φέρη τον αξιωματικόν, όστις ελθών τρέμων μας παρεκάλεσε να μη τους πειράξωμε και ότι τον έστειλε ο χιλίαρχος, όστις θέλει να μας ιδή ιδιαιτέρως και αν θα δεχθούμε να ορίσωμε τόπον συνεντεύξεως.

Ενώ γίνονταν αυτά, ακούγομε φωνές από το παρχάρι Ουζούν σιρτ ότι ο Κάλφας παίρνει τα ζώα τους. Αμέσως μας υπεσχέθη ο αξιωματικός ότι θα στείλη ζανταρμάδες εκεί να τον εμπόδιση, όπως και έστειλε. Ιδών αυτούς ο Κάλφας και νομίσας ότι ήμεθα εμείς, άφησε ζώα και συντρόφους και χάθη­κε μές στο δάσος και νύκτα, ματωμένος και ξεσχισμένος, έφθασε στην Σά­ντα.

Μετά την συμφωνίαν μας, όπως έλθη ο χιλίαρχος, το πρωί ο αξιωματικός μαζέψας τους ζανταρμάδες και τσετέδες έφυγε πίσω στα χωριά.

25 - Ήλθε ο χιλίαρχος με τον αξιωματικόν και έξι ιππείς φέρων μαζί του και το δεκαετές παιδί του. Εις το παρχάρι Τσιαρτακλή βγήκαμε τρεις εμπρός του και τον χαιρετίσαμε. Αφήνων τα άλογα στους στρατιώτας του, αυτός με τον αξιωματικόν ήλθε μαζί μας. Και αφού μας επρόσεξε καλά καλά, λέγει:

 «Βλέπω τα ρούχα σας καλά και τα πουκάμισά σας άσπρα· απορώ, πώς είναι δυνατόν εσείς να ζήτε σ' αυτά τα βουνά και δάση. Ενόμιζα ότι θα βλέπω κάτι αγριανθρώπους σαν τους δικούς μας, αλλ' απεναντίας βρήκα το αντίθετον. Και σας συμβουλεύω, παιδιά μου, εάν δεν θα ερχώμεθα εις συμφωνίαν, τουλάχιστον όσες ημέρες θα είμαι εδώ, να ρθήτε στα σπίτια σας να μένετε, διότι είναι αμαρτία εσείς να γυρίζετε στα δάση».

Και στην παρατήρησίν μας ότι σ' όλα αυτά δεν φταίγομε εμείς διόλου και αν καμιά φορά φερώμεθα σκληρώς προς τους Τούρκους, υπαίτιοι είναι αυτοί και αν και παρά την θέλησίν μας κάνωμε αυτά που κάνομε, τα κάνομε, διότι πρέπει και έχομε δικαίωμα να ζήσωμε.

 Την διηγηθήκαμε την ιστορίαν μας πως, διά να γλιτώσωμε την ζωήν μας, αφού εχάσαμεν φυσικά όλην την περιουσίαν μας, αναγκασθήκαμε να κάνωμε την ζωήν αυτήν. Τότε εξύβρισε καλά καλά τους Τούρκους και την κυβέρνησιν και σημειωτέον ότι αυτός ήτο Κούρδος την καταγωγήν.

Μας είπε ότι, αν δεχώμεθα, μπορεί και έχει τα μέ­σα να ενεργήση να μας δοθή αμνηστία, το οποίον εδέχθημεν κι εμείς με τους εξής όρους:

α' Αμνηστία,

β' Να κρατήσωμε τα όπλα μας προς ασφάλειάν μας και να μας δοθή άδεια οπλοφορίας,

γ' Δεν θα έρχεται Τούρκος ένοπλος εις Σάντα εκτός των ζανταρμάδων.

 δ' Ο καθείς εξ ημών θα έχη το δικαίωμα να έχη μαζί του προς ασφάλειαν πέντε συντρόφους ωπλισμένους και

ε' εμείς θα εξακολουθήσωμε τις δουλειές μας και δε θα πειράζωμε κανένα Τούρκον αναιτίως.

Και έτσι εκλείσαμε συμφωνίαν και μαζί όλοι εφθάσαμε εις το παρχάρι Ουζούν σιρτ, όπου μαζί καθίσαμε και γευματίσαμε. Μας παρεκάλεσε επίσης, εάν έμειναν μερικά ζωντανά πρόβατα, να τα επιστρέψωμεν στον Κάλφαν να ικανοποιηθή κι αυτός, αλλά ηρνήθημεν.

26  - Κατόπιν της συμφωνίας αυτής έδιωξε τον Κάλφαν της Σάντας, ει­πών εις αυτόν ότι ετελείωσαν όλα και είναι περιττόν να μείνη.

Το βράδυ εφθάσαμε εις το χωρίον, παρουσιασθήκαμε και μέχρι τα μεσά­νυχτα διασκεδάζαμε μαζί πίνοντες και ούζο.

27  - Ήλθε και άλλος αξιωματικός. Ετοιμάσαμε ένα καλό τραπέζι εις το σπίτι του Ιωάννου Χαριάδη και βράδυ τους καλέσαμε διά φαγί και γλέντι. Εφέραμε και τον Ελευθέριον Παμπούκ, όστις εγνώριζε και την μητρικήν γλώσσαν του χιλιάρχου. Και μετά το φαγί, αφού έπαιξε και τραγούδησε, τον εθαύμασε ο χιλίαρχος και εφρόντισε να τον καταπείση να τον πάρη μαζί του και στην Αργυρούπολιν να του ανοίξη ένα καφέ σαντάν, διά να βγάλη πολ­λά λεφτά, αλλά ο Παμπούκ δεν εδέχθη, διότι είπε θα φύγη εις Ρωσίαν, όπου διαμένει η οικογένειά του.

28 - Έφυγε διά Τσεβιζλίκ με τον άλλον αξιωματικόν, διά να ειδοποιήση τα της παραδόσεως. Ημείς πήγαμε στο λημέρι να τακτοποιήσωμε τα πράγματά μας.

30 - Ήλθαμε όλοι εις τα χωριά και πήγαμε στα σπίτια μας. Και περιμέ­ναμε την άφιξιν του χιλιάρχου και την απόφασιν της κυβερνήσεως.

 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΤΗΣ ΣΑΝΤΑΣ (1916-1924)

  Κωνσταντίνος Κουρτίδης

 (Αδελφός του μετέπειτα γενικού αρχηγού των ανταρτών Ευκλείδη Κουρτίδη)

Σημείωση Σύνταξης : Οφείλουμε να επισημάνουμε ορισμένες γλωσσικές ατέλειες,γιατί παρουσιάζει μια σύνταξη ιδιότυπη, σύμφωνη με τη γλωσσική του κατάρτιση. Προσπαθήσαμε να μην κάνουμε επεμβάσεις στο αρχικό κείμενο , αφού πρόκειται για ένα είδος απομνημονευμάτων, τα οποία δεν μεταβάλονται "επ' ουδενί λόγω"εντούτοις για την ομαλοποίηση του κειμένου , προβήκαμε στις απαραίτητες διορθώσεις, εκείνες που θεωρήσαμε αναγκαίες.