Γιωργος Ζερζελιδης

Ο εκπαιδευτικός, λαογράφος και λογοτέχνης, αλλά και δυναμικός συνεταιριστής Γιώργος Ζερζελίδης γεννήθηκε το 1896 στο χωριό Ζάβερα της Ματσούκας του Πόντου. Στη γενέτειρα του έμαθε τα πρώτα γράμματα, εκεί τελείωσε και το σχολαρχείο και στη συνέχεια φοίτησε στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, το οποίο τελείωσε το 1914 με βαθμό άριστα.

 Η ευδόκιμη υπηρεσία του σε σχολεία του Πόντου, της Ρωσίας και της Ελλάδας

 Για ένα χρόνο δίδαξε στο σχολείο της Ζάβερας και το 1918, μετά την υποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από τον Πόντο, πήγε στη Ρωσία. Έως το 1923 ήταν δάσκαλος σε σχολεία ελληνικών κοινοτήτων. Από τη Ρωσία, με την ανταλλαγή, ήρθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στους Σιταγρούς Δράμας, όπου διορίστηκε δάσκαλος. Στους Σιταγρούς  υπηρέτησε ως δάσκαλος μέχρι το 1939. Μετά το 1939 μετατέθηκε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε σε σχολεία έως το 1955, έτος κατά το οποίο συνταξιοδοτήθηκε. Ο Γιώργος Ζερζελίδης πέθανε το 1973.

Στο αφιέρωμα για τον Ιωακείμ Σαλτσή, ο Γιώργος Ζερζελίδης γράφει μεταξύ άλλων: «Και όμως, κοινή μοίρα των ανθρώπων, μικρών και μεγάλων, πέρα από το θάνατο, είναι η αιώνια λησμονιά, με δίχως κανένα σημάδι πια από το πέρασμα της πρόσκαιρης ζωής μας, που ένας ξένος στίχος χαρακτηριστικά παρομοιάζει: «Με τη βαρκούλα πού 'φυγε χαράματα δίχως ν' αφήσει αυλάκι πάνω στο νερό». Έκανε λάθος ο Γιώργος Ζερζελίδης, γιατί τα σημάδια που άφησε ο ίδιος, δηλαδή τα έργα του, και το αυλάκι που χάραξε με τη ζωή του, δεν λησμονούνται, εφόσον, βεβαίως, υπάρχουν άνθρωποι - πάντοτε θα υπάρχουν - που δεν ξεχνούν.

 Από τους πρωτοπόρους παιδαγωγούς

 Ο Γιώργος Ζερζελίδης ήταν εξαιρετικός εκπαιδευτικός, με παιδαγωγικές αρχές από τις πιο πρωτοποριακές. Δεν αρκέσθηκε σε όσα οι άλλοι εκπαιδευτικοί εφάρμοζαν στη διδασκαλία τους, αλλά έκανε καινοτομίες, ανάμεσα στις οποίες ήταν η ίδρυση, στους Σιταγρούς, υποδειγματικού σχολείου, με σχολικό κήπο, με βιβλιοθήκη, μαθητική κοινότητα.

 Η συνεταιριστική του δράση που του στοίχισε

 Ταυτόχρονα ανέπτυξε και συνεταιριστική δραστηριότητα, εμφυσώντας στους Πόντιους κατοίκους των Σιταγρών συνεταιριστική συνείδηση, σε μια εποχή που συνεταιριστής - και, βεβαίως, και συνδικαλιστής - σήμαινε, για τις συντηρητικές ελληνικές αρχές, απλώς, κομμουνιστής. Αυτή η αντίληψη των συντηρητικών ελληνικών αρχών της εποχής είχε ως συνέπεια να διωχθούν πολλοί δάσκαλοι, μεγάλο μέρος των οποίων ήταν ποντιακής καταγωγής. Για τον Γιώργο Ζερζελίδη οι συνέπειες ήταν λίγες και σχεδόν ανώδυνες. Δεν κυνηγήθηκε όπως πολλοί άλλοι, αλλά του συνέβη κάτι που σήμερα, οι περισσότεροι, δεν θα μπορούσαν να το πιστέψουν. Τον Γιώργο Ζερζελίδη τον εκδικήθηκαν για τις προοδευτικές του ιδέες οι ίδιοι οι Πόντιοι. Τα ποντιακά περιοδικά απέφευγαν να δημοσιεύσουν τα πεζογραφήματα αυτού του μεγάλου Πόντιου λογοτέχνη, προφανώς για να μην χαρακτηριστούν κομμουνιστικά, ενώ κομμουνιστής δεν ήταν ούτε ο ίδιος ο Γιώργος Ζερζελίδης. Ως άνθρωπος, είχε απλώς προωθημένες ιδέες, τις οποίες οι άλλοι, αυτοί που τον κατέτρεχαν, δεν μπορούσαν να τις πλησιάσουν, όχι να τις κατανοήσουν και να τις αποδεχτούν.

 Επιμονή στην ανώδυνη λαογραφία

 Στις βιογραφίες του Γιώργου Ζερζελίδη, που δόθηκαν στη δημοσιότητα κυρίως από τον ανεψιό του - γιο της αδελφής του - τον Νίκο Λαπαρίδη, υπερτονίζεται η ενασχόληση και η αγάπη του Ζερζελίδη για τη λαογραφία. Συγκεκριμένα, σε ένα βιογραφικό του, στην Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού, αναφέρεται ότι ο Ζερζελίδης, «από το 1935 ασχολήθηκε με τη λαογραφία και ειδικότερα της Ματσούκας. Συγκέντρωσε άφθονο λαογραφικό υλικό και συνεργάστηκε με πολλά ποντιακά περιοδικά».

Η παραπάνω αναφερόμενη στάση των γνωστών Ποντίων απέναντι του, έκανε τον Γιώργο Ζερζελίδη να είναι στη συνέχεια επιφυλακτικός και να επιμένει, από το 1950, στη λαογραφία, κυρίως από το 1961 και μετά, τότε που ήταν εισηγητής στο 1ο Παμποντιακό Συνέδριο στη Θεσσαλονίκη (28 και 29 Μαΐου 1961, βλ. Πάνος Καϊσίδης «Τα συνέδρια των Ποντίων»).

Θέμα της εισήγησης του ήταν «Λαογραφικά προβλήματα». Ο Ζερζελίδης θεωρήθηκε από τους διοργανωτές (τον Φίλωνα Κτενίδη και τον Χρήστο Κουλαουζίδη, που ήταν συντηρητικών πολιτικών αρχών) ως ο πιο κατάλληλος να δώσει καθαρώς λαογραφικό χαρακτήρα στο παμποντιακό συνέδριο, για να μην υπάρξουν αντιδράσεις από την αυταρχική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Το ίδιο επιβλήθηκε, αμέσως ή εμμέσως και στους υπόλοιπους εισηγητές, που δεν σταμάτησαν να αναφέρουν στο συνέδριο ότι οι Πόντιοι έχουν μόνον τη λαογραφία τους να παρουσιάσουν και τίποτε άλλο!

Ο Χρήστος Κουλαουζίδης για την εισήγηση Ζερζελίδη

 Σε ρεπορτάζ του από το 1ο Παμποντιακό  Συνέδριο του 1961, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ποντιακή Εστία», γράφει ο Χρήστος Κουλαουζίδης για τον εισηγητή Γιώργο Ζερζελίδη:

«... Ο εισηγητής, φίλος αγαπητός, κ. Ζερζελίδης ανέπτυξε με επιστημονική πληρότητα και άνεση το θέμα του για τα Λαογραφικά προβλήματα. Στάθηκε δογματικός κι ακέραιος στις σκέψεις και τις απόψεις του, και έδωσε σαφείς, καθαρές κι επιγραμματικές απαντήσεις στα κριτικά σχόλια των συνέδρων. Οι σωστές θέσεις που πήρε πάνω στα προβλήματα και τις γενικότερες λαογραφικές εκδηλώσεις, θα είχαν ακόμη πιο πολλή αξία και βάρος, αν ήταν απρόσωπες ...

 Από το απόσπασμα του δημοσιεύματος - και από άλλες σχετικές πληροφορίες - φαίνεται ότι η εισήγηση του Γιώργου Ζερζελίδη προκάλεσε τις περισσότερες συζητήσεις πάνω στις εισηγήσεις που έγιναν στο συνέδριο. Και αυτό, και γιατί οπωσδήποτε όλοι είχαν κάτι να πουν για τη λαογραφία, αλλά και γιατί οι απόψεις του Ζερζελίδη ήταν τέτοιες που είχαν ως αποτέλεσμα είτε τη φανατική αποδοχή τους είτε τη φανατική τους απόρριψη. Δεν ήταν, δηλαδή, μεσοβέζικες, ήταν, πραγματικά, «καθαρές», όπως υπογραμμίζει ο Κουλαουζίδης.

Ο Ζερζελίδης(πάνω δεξιά) στο Δημ. Σχολείο Σιταγρών

Επηρεάστηκε αρκετά από τον Ιωακείμ Σαλτσή

 Ο Γιώργος Ζερζελίδης επηρεάστηκε αρκετά από τις σημαντικές λαογραφικές αναζητήσεις του Κοτυωρίτη δάσκαλου Ιωακείμ Σαλτσή, τον οποίο γνώρισε, μέσω του Ξενοφώντα Άκογλου (Ξένου Ξενίτα), γύρω στο 1957, όταν και οι δύο ήταν ήδη συνταξιούχοι.  Ο Ιωακείμ Σαλτσής υπήρξε προσωπικότητα ξεχωριστή και από το λαογραφικό του έργο - κυρίως το μνημειώδες βιβλίο του «Λαογραφικά Κοτυώρων» - επηρεάστηκαν πολλοί κατοπινοί Πόντιοι λαογράφοι.Αλλά, ισχυρή προσωπικότητα και ο Γιώργος Ζερζελίδης, δεν μπορούσε να ακολουθήσει τα πεπατημένα. Αντί για την ξερή, την επιστημονική λαογραφία, προτίμησε να προχωρήσει στον δρόμο της λογοτεχνίας,  με παράλληλη χρήση και αξιοποίηση της      λαογραφίας.

 Δεν περιορίζεται το έργο του μέσα σε πλαίσια

 Το λογοτεχνικό έργο του Γιώργου Ζερζελίδη δεν είναι μόνον λαογραφικό. Είναι η εικόνα της πατρίδας του από κάθε άποψη. Δεν δίνει, δηλαδή, μονοδιάστατες εικόνες, αλλά περιγράφει τη ζωή στη Ματσούκα του Πόντου, τη ζωή σε ένα οποιοδήποτε επαρχιακό μέρος του κόσμου. Και σε μια τέτοια περιγραφή, φυσικό είναι την πρώτη λέξη να έχει η λαογραφία, δηλαδή πώς ζουν, πώς μιλούν, με τι ασχολούνται οι άνθρωποι, ποιες είναι οι λύπες, ποιες είναι οι χαρές τους.

 Οπωσδήποτε υπάρχουν και πολλές ιδιαιτερότητες. Ποιος, όμως, θα μπορούσε να πει με βεβαιότητα ότι παρόμοιες με τις περιγραφές του Ζερζελίδη δεν θα μπορούσε να βρει κανείς στα γραφτά κάποιου άλλου, σε κάποιο άλλο μέρος του κόσμου; Πλησιάζουν, δηλαδή, τα σύντομα έργα του Γιώργου Ζερζελίδη, οι τρεις νουβέλες του το πανανθρώπινο και το διαχρονικό. Δεν μπορούν με τίποτε να κλειστούν, να περιχαρακωθούν, τα όρια κάποιου συγκεκριμένου τόπου.

 Τα λογοτεχνικά και λαογραφικά του έργα

 Τα λογοτεχνικά του έργα είναι τρία διηγήματα, γραμμένα στο ιδίωμα της Ματσούκας: «Το Καλαντόνερον», «Η Σωνίτσα» και το «Ψωμίν». Ο Νίκος Λαπαρίδης τα χαρακτηρίζει «τριλογία» Τα λαογραφικά του είναι: «Ανέκδοτα Ματσούκας», «Παραμύθια Ματσούκας» και «Τοπωνυμικό της Άνω Ματσούκας».

Αλλά κατά καιρούς έγραψε και μελέτες, άρθρα γλωσσολογικά ως συνεργάτης του «Αρχείου του Πόντου», όπως «Οι παραγωγικές καταλήξεις στην Ποντιακή διάλεκτο», «Ο ήλιος στα μνημεία λόγου της Άνω Ματσούκας» κ.ά.

Ως λαογράφος διακρίθηκε για την επιστημονική του προσφορά και ως λογοτέχνης, ονομάστηκε από ορισμένους «ο Παπαδιαμάντης της Ματσούκας», κάτι που, από μια άποψη, μάλλον τον αδικεί, αφού ο Ζερζελίδης ήταν ο άνθρωπος της δράσης και δεν υπήρξε ποτέ «κοσμοκαλόγερος». Όσον αφορά τα πεζογραφήματα των δύο, η σύγκριση και η ταύτιση ευσταθούν αρκετά. Το 1973, στην Αθήνα, λίγο πριν από τον θάνατο του, ο Γιώργος Ζερζελίδης επιμελήθηκε την έκδοση «Ιωακείμ Σαλτσής, 1893 - 1968, Βιογραφικό λεύκωμα».

Πανος Καϊσίδης

Δημοσιογραφος- Συγγραφέας