Ημερολόγιο της Δράσης των Ελλήνων Ανταρτών της Σαντας(Ιούλης 1919)

Ιούλιος 1919

1 - Ανέβημεν εις το παρχάρι Σαβέριξα, εμείναμε και την επομένην εις άλλο παρχάρι Ελαφολίμνης και εκείθεν εις Σουρμανόη της Γαλίανας.

3    - Ήλθαμε πάλιν εις Σαβέριξαν, όπου μας έδωσε δύο πρόβατα ο Ισμαήλ Κανταρτσιόγλου, όστις ήτο εκεί μαζί με τους Λιβερίτας, και κατέβημεν εις το χωρίον Σταυροπηγή, τα κόψαμε και τα ετοιμάσαμε διά τον δρόμον.

Νύκτα κατέβημεν εις Κουσπιδή και εκείθεν περάσαντες το γεφύρι Κιναλή Κιοπρού εφθάσαμε εις το χωρίον Σκόπια.

4    - Ανέβημεν εις το βουνόν Διχάλ και προς το βράδυ μέσον Χορτοκόπ κατέβημεν επί της αμαξιτής οδού και διά Σαχνόης περάσαμε εις το Μετόχι του Αγίου Ιωάννου Βαζελώνος και διενυκτερεύσαμε.

5    - Ανέβημεν εις την μονήν, όπου μας υπεδέχθησαν προθύμως οι καλό­γεροι και ο ηγουμενεύων τότε καλόγηρος Κωνστάντιος, όπου εμείναμε με­ρικές ημέρες. Μας ανέφερε ο Κωνστάντιος ότι εις την περιφέρειαν αυτήν είναι ένας Τούρκος ονόματι Ισεΐν εκ Κουσεράς και ούτος τρομοκρατεί όλα τα χωριά και τα οποία υποχρεωτικώς του πληρώνουν χαράτσι κάθε μήνα και ότι ατιμάζει και σκοτώνει.

Μας παρεκάλεσε δε, αν είναι δυνατόν, να τον σκοτώσωμε και να γλιτώσωμε την περιφέρειαν. Επειδή όμως διά πρώτην φοράν πήγαμε εις τα μέρη αυτά και οι Τούρκοι δεν μας υπωψιάζοντο, απεφασίσαμε πρώτον να ληστέψωμε το τουρκικό κρατικόν ταχυδρομείον*, το οποίον περνούσε εκείθεν διά του δημοσίου δρόμου προς το Ερζερούμ και του υποσχεθήκαμε κατόπιν να έλθωμε λίγοι και να πιάσωμε τον Ισεΐν.

Διότι αν δεν εκάναμε την επιχείρησιν αυτήν, ήτο ζήτημα η διατροφή μας τόσον ανδρών, αφού τα ελληνικά χωριά έμειναν πάμπτωχα λόγω των λεηλασιών που υπέστησαν και λόγω των φόρων που πλήρωναν. Ως εκ τούτου την επομένην

7    - εστείλαμε τον Κωνστάντιον να πάγη εις Χαψή κιοϊ και να μάθη ποίαν ώραν ακριβώς περνούσε εκείθεν το ταχυδρομείον. Διότι άνωθεν του χωρίου αυτού και εις το μέσον του όρους Ζίγανα παρά την τοποθεσίαν Κορτέν θα επέρναγε το ταχυδρομείον.

 Προς το βράδυ ελθών ο Κωνστάντιος και πονηρώς σκεπτόμενος μήπως δεν έλθωμεν πλέον και γλιτώση ο Ισεΐν, μας λέγει ότι μόλις πήγα εις Κερεμιτλή αγοράν επί του δημοσίου δρόμου, είδα μέσα εις ένα καφενείον επτά οκτώ Τούρκους ωπλισμένους μαζί με τον Ισεΐν και οίτινες ήρχοντο εξ Ερζερούμ, όπου είχαν πωλήσει καπνά και οίτινες ασφαλώς θα είχαν πολλά λεφτά μαζί τους και μάλιστα χρυσές λίρες, όπως εσυνήθιζαν τότε οι κάνοντες το εμπόριον του καπνού.

 Και ότι κατά το βράδυ ο Ισεΐν τους εκάλεσε να κατεβούν μαζί εις το δικό του μαγαζί και να μείνουν παρά τον Μανομένον Άγ. Γεώργιον. Και επί πλέον ότι το μαγαζί του ήτο μοναχικόν και ευκόλως μπορούσε να ανοιχθή και να συλλαμβάνωνται.

Τα έλεγε δε με τόσην πεποίθησιν, ώστε μας κατέπεισε και αμέσως ητοιμάσθημεν διά την επιχείρησιν, όπου και ο ίδιος θα ήρχετο μαζί μας προς υπόδειξιν του μέρους.

8    - Δύο ώρας προς τα ξημερώματα εφθάσαμε επί τόπου και αφήσαντες έξι συντρόφους κοντά εις Μανομένον Άγ. Γεώργιον, απέχοντα πεντακόσια μέτρα του καταστήματος, άλλους έξι εστείλαμε προς το κάτω μέρος ούτως, ώστε εν περιπτώσει που θα ήρχετο κανείς εκ του δρόμου να εσυλλαμβάνετο, διότι ήτο δημόσιος δρόμος και συνεχώς περνούσαν διαβάται. Μόλις φθάσα­με εις το μαγαζί, με το πρώτον αντελήφθημεν την παγίδα που μας έστησε ο Κωνστάντιος, διότι το μαγαζί ήτο αδύνατον να ανοιχθή διά της βίας τόσον γερά που είχε πόρτες και παράθυρα. Αλλά μια που ήλθαμε έπρεπε να επιχειρήσωμε. Και επειδή ως μας είπε ήσαν μέσα και οι ωπλισμένοι Τούρκοι αντί βίας μεταχειρισθήκαμε κι εμείς την παγίδα. Και προσποιηθέντες ότι ήμεθα ζανταρμάδες και πάμε προς υπηρεσίαν κτυπήσαμε την πόρταν φωνάζοντες τον καταστηματάρχη ν να ανοίξη και αν είναι δυνατόν να κάνη ένα τσάι στον αξιωματικόν μας, διότι ήτο αδιάθετος.

 Μη υποψιασθείς ο καταστηματάρχης, διότι στα μέρη αυτά δεν εφαντάζοντο τίποτα, αμέσως εσηκώθη και μας ά­νοιξε την πόρτα. Μπαίνοντας εμείς δεν είδαμε μέσα κανένα εκτός του ιδίου και μιας γυναίκας με το επταετές παιδί της κουνιάδας του Ισεΐν.

 Επειδή ό­μως εφαίνετο και μία πόρτα άλλη να ανοίγη κάπου αλλού, υπεθέσαμε ότι οι άλλοι θα είναι εκεί και σχεδιάζαμε τίνι τρόπω θα την ανοίξωμε.

Ο καταστηματάρχης, Ιμπραήμ λεγόμενος, άναψε πυράν και ετοίμαζε το τσάι, όταν ο δήθεν αξιωματικός μας Αριστείδης Πετρίδης τον λέγει: «Ι­μπραήμ θα πης την αλήθειαν, είμεθα απόσπασμα και εμάθαμεν ότι απόψε φιλοξενείς εδώ κάτι ανθρώπους υπόπτους και διά τους οποίους ήλθαμε εκ Τσεβιζλίκ, πού βρίσκονται και πού τους έχεις κρύψει. Διότι θα τιμωρηθή αυτός, αν δεν λέγη την αλήθειαν».

Ο άνθρωπος μη γνωρίζων τίποτα λέγει: «Εφέντη μ' το μαγαζί εδώ είναι μοναχικόν και είναι στην διάθεσίν σας. Σηκωθείτε και κάνετε έρευναν και αν βρήτε κανέναν τιμωρήστε εμένα».

 Αυτό θέλαμε. Αμέσως ο αξιωματικός διατάζει ένα δήθεν τσαούσην με δύο ζανταρμάδες να κάνουν έρευναν. Αμέ­σως πήραμε το όπλο το δικό του που είχε δίπλα στο κρεβάτι του και ανοίξα­με την άλλην πόρτα, αλλά αντί δωματίου βλέπομε ότι άνοιγε μέσα σε χάνι που ήτο γεμάτο γίδια.

Σανταίοι Αντάρτες

Και μη ευρόντες κανένα, πήραμε από το μαγαζί ό,τι μας εχρειάζετο, οπότε μας κατάλαβε ο Ιμπραήμ ότι δεν πρόκειται περί ζανταρμάδων αλλά άλλων ανθρώπων. Λίγο παραπάνω είχε και δεύτερον μα­γαζί και υπεθέσαμε ότι ασφαλώς θα έμειναν εκεί. Αλλά ο Ιμπραήμ ηρνείτο λέγων ότι αν θα ήτο και ο Ισεΐν μαζί τους, θα ήσαν στο δικό του μαγαζί, διό­τι ήσαν συνέταιροι μαζί του.

Τον αναγκάσαμε να έλθη μαζί μας και να ανοίξη το δεύτερον μαγαζί, ό­πως και έγινε, αλλά και εκεί δεν υπήρχαν εκτός μερικών άλλων αόπλων από Μελκίτ διαβατών, οι οποίοι νυκτωθέντες έμειναν εκεί. Ενώ εγίνοντο αυτά, τυχαίως βλέπομε να κατεβαίνη από το χωρίον Χορτοκόπ εις τον δημόσιον δρόμον ένας ιππεύς ωπλισμένος, όστις παρ' ολίγον να σκοτώση τον Δαμιανόν Τσιρίπ και τον οποίον, συλλαβών εκ των όπισθεν ο Χαρ. Λαζαρίδης, αφώπλισε. Και τον έφερε μέσα στο μαγαζί του Ιμπραήμ. Ανακρίνοντες εμάθαμεν ότι ήτο ο Ισεΐν Τσιποσατσή ογλου ο Λούσεραλης, δηλ. εκείνος ακριβώς που ζητούσαμε. Αυτός ήτο εις το παρχάρι του και κατεβαίνοντας έμεινε εις Χορτοκόπ εισπράξας τους φόρους που τον πλήρωναν και κατά τα ξημερώματα κατέβαινε διά το μαγαζί του.

Διά να πάρωμεν το μαστίγιον απ' τα χέρια του και τις μπότες δερμάτινες απ' τα πόδια του, ηναγκάσθημεν τρεις φοράς να τον δείρωμε μέχρι λιποθυμήσεως. Αργότερα εδέθησαν τα χέρια αυτού και του Ιμπραήμ και, παραλαβόντες αυτούς λίγο μακριά από το μαγαζί, τους επυροβολήσαμε.

Ο μεν Ισεΐν έμεινε επί τόπου, ο δε Ιμπραήμ τραυματίας διαφυγών εσώθη. Και επειδή άρχισε να ξημερώνη εφύγαμε. Λίγο άνωθεν του Αγ. Γεωργίου συναντήσαμε

πολλούς αγωγιάτας, οίτινες είχαν μαζί τους και εννέα βόδια μεγάλα. Τα πήραμε, και αφού στείλαμε πίσω τον Κων/τιον, εμείς διά μέσου Χορτοκόπ κατέβημεν εις Σκόπια και εκείθεν θα περνούσαμε εις το ποτάμι της μονής Σουμελά.

Αλλά πριν κατεβούμε στο γεφύρι Κινελή Κιοπρού, όπου χωρίζει ο δρόμος, εμάθαμε ότι προ μιάς ώρας είχε περάσει προς τα επάνω στρατός. Γυρίσαμε προς το χωρίον Κουτς, καθίσαμε λίγο στο σπίτι του Ανδρέα Παρχαρίδη και παραγγείλαμε να μας κάνουν έναν φούρνον ψωμιά, τα οποία   πληρώσαμε και ανέβημεν πάνω στο βουνό. Κατά την επομένην πήγαμε εις ένα σπήλαιο άνωθεν του Μετοχίου  Αγ. Κων/τίνου. Μας ειδοποίησαν ότι εις όλα τα μέρη βγήκαν αποσπάσματα προς εξόντωσίν μας.

11 - Ήλθαν εκ Σάντας μαζί μας ο Κων/τίνος Τσιλιγγερίδης, Ιωάννης Κουρτίδης, Ιωάννης Ξανθόπουλος και Γεώργιος Πηλείδης, διότι και εκεί θα πήγαινε στρατός.

12  - Χωρίσαμε από τους Αρμενίους και φθάσαμε εις Σάντα εις το λημέρι Τσιαρτακλή και Ουζούν σιρτ και, επειδή στην Σάντα δεν έφθασε ακόμη στρατός, πήγαμε στο χωριό.

14  - Ανέβημεν εις το βουνό Άγ. Θεόδωρος και φυλάγαμε τον δρόμον, διότι εμάθαμε ότι θα περάσουν δέκα φορτία καλαμπόκια, διά να τα πάρωμεν.

15        - Πήγαμε εις Ζουρνατσιάντων και στείλαμε τον Κων/τίνον Παροτσήν εις Σκορδέν, διά να τους πη ότι, αν δεν πληρώσουν φόρον σε μας, δεν θα τους αφήσωμε να μείνουν εκεί. Μόνον βρήκε στο παρχάρι τον Ιμάμην τους, όστις του είπε ότι εμείς ξέρομε την δουλειά μας και θα ετοιμάσωμε. Κατά το βράδυ περάσαμε εις Πινατάντων και συνηντήσαμε τον Κων/τίνον Κορυφίδην, όστις ήλθε εκ Σοχούμ της Ρωσίας σταλείς εκείθεν με τα καλαμπόκια που μάζευσαν και έστειλαν εκεί οι πατριώται μας τη φροντίδι του ιατρού Ιωάννου Πασαλίδη, διαμένοντος εις Σοχούμ και λαβόντος την άδειαν παρά της Γεωργιανής Δημοκρατίας.

16 - Εστείλαμε επιστολήν εις Βατούμ προς την Επιτροπήν Απελευθερώ­σεως του Πόντου, ήτις προ ημερών μας είχε γράψει και μας έστειλε και δύο κιάλια.

Επίσης εγράψαμε και εις τον γραμματέα της Μητροπόλεως Οικονομίδην και τον διορίζομε αντιπρόσωπόν μας εις Τραπεζούντα.

18 - Εφθάσαμε εις το λημέρι μας εις το σπήλαιον Ουζούν σιρτ.

22 - Επειδή θα ήρχοντο πολλοί Σανταίοι εκ Τραπεζούντος και εφοβούντο μήπως τους πειράξουν οι Τούρκοι, νύχτα φτάσαμε εις το βουνό Αμπάρια και τους ανταμώσαμε. Ήσαν μαζί τους ως συνοδοί και τρεις ζανταρμάδες αλ­λά δεν τους πειράξαμε και τους φέραμε στα χωριά. Ήλθε μαζί τους και ο Ε­λευθέριος Παμπούκ, οργανοπαίκτης και τραγουδιστής, τον οποίον εμείς πα­ραγγείλαμε να έρχεται και παραλαβόντες αυτόν εφθάσαμε στο λημέρι μας.

26 - Οι μικτάρηδες της Σάντας μαζί με ένα ζανταρμάν πήγαιναν εις την Αργυρούπολιν διά υποθέσεις των χωριών. Εις Άγιον Ζαχαρίαν όμως της Κρώμνης τυχόντες αυτούς οι αντάρται της Κρώμνης τους ελήστευσαν και αφώπλισαν. Ο ζανταρμάς ειδοποίησε το εν Ιμέρα φυλάκιον, οπότε έτρεξαν εκεί μερικοί ζανταρμάδες και τους κύκλωσαν έναν εξ αυτών εσκότωσαν και ένα άλλον τραυματισθέντα συνέλαβον και διά ραβδισμών εσκότωσαν κι αυ­τόν, οι δε άλλοι, αφήσαντες τα όπλα τους, έφυγαν και διελύθησαν.

30 - Ήλθε ο ταχυδρόμος μας Γεώργιος Εφραιμίδης, όστις παρέλαβε το καλαμπόκι, το οποίον μας έστειλαν εκ Σοχούμ και τις εκατόν εξήκοντα παγκανότες σταλείσες εκ Τραπεζούντος. Σήμερα μανθάνομε ότι η τουρκική κυβέρνησις επεκήρυξε τον Ευκλείδην και Κων/τίνον Κουρτίδην αντί δέκα χιλιάδων παγκανοτίων τον καθένα, ζωντανούς ή σκοτωμένους. Πήραμε επι­στολήν του Ισκεντέρ ζαδέ Ραφέτ εφέντη, όστις μας γράφει ότι η ελευθερία πλησιάζει και ότι πρέπει, λέγει, να φυλαχθούμε καλά, να μη πάθωμε τίποτε.

Από παντού μανθάνομε ότι όλα τα τουρκικά χωριά είναι τρομοκρατημέ­να, φοβούμενα μήπως τους κάψωμε. Και πολλοί θέλουν να πιάσουν φιλίες μαζί μας και μας στέλνουν τρόφιμα, διά να μη τους πειράξωμε.

Επειδή ήλθαν και νέοι σύντροφοι μαζί μας, εχωρίσαμε όλην την δύναμιν εις τέσσαρες ομάδες προς ευκολίαν της διοικήσεως και δράσεως.

 1^ηομάς

Ευκλείδης Κουρτίδης

Ιωάννης Κουρτίδης

 Χριστόφορος Αγγελίδης

Ελευθέριος Παμπούκ

και Ευστάθιος Πιστοφίδης

2^ηομάς

Κωνσταντίνος Κουρτίδης

Θεόδωρος Κουρτίδης

Χαράλαμπος Λαζαρίδης

Αλέξανδρος Σπυριδόπουλος

και Φίλιππος Αλματσίδης

3^η ομάς

Δημήτριος Τσιρίπ

 Ιωάννης Ξανθόπουλος

Φίλιππος Εφραιμίδης

Γεώργιος Βασιλειάδης

 και Χαράλαμπος Ποροζάν

4^η ομάς

Κων/τίνος Τσιλιγγερίδης

Γεώργιος Σισμανίδης

Γεώργιος Πηλείδης

Χριστόφορος Καϊταλίδης

Στέφανος Στεφανίδης

και σύνδεσμος ο Γεώργιος Εφραιμίδης.

* Εννοείται η τουρκική ταχυδρομική άμαξα που πήγαινε στην Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολη).

 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΤΗΣ ΣΑΝΤΑΣ (1916-1924)

  Κωνσταντίνος Κουρτίδης

 (Αδελφός του  Ευκλείδη Κουρτίδη)

Σημείωση Σύνταξης : Οφείλουμε να επισημάνουμε ορισμένες γλωσσικές ατέλειες,γιατί παρουσιάζει μια σύνταξη ιδιότυπη, σύμφωνη με τη γλωσσική του κατάρτιση. Προσπαθήσαμε να μην κάνουμε επεμβάσεις στο αρχικό κείμενο , αφού πρόκειται για ένα είδος απομνημονευμάτων, τα οποία δεν μεταβάλονται "επ' ουδενί λόγω"εντούτοις για την ομαλοποίηση του κειμένου , προβήκαμε στις απαραίτητες διορθώσεις, εκείνες που θεωρήσαμε αναγκαίες.