ΠΟΝΤΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ

Το τικ

Ο χορός «τικ» είναι ο πιο γνωστός και δημοφιλής χορός των Ποντίων. Είναι κυκλικός και χορεύεται από άντρες και γυναίκες με τη συνοδεία λύρας και τραγουδιού. Πήρε την ονομασία του από την τουρκική λέξη «τικ» που σημαίνει όρθιος, κάθετος. Και αυτό γιατί όταν εκτελείται ο χορός το σώμα είναι κάθετο, έχει κατακόρυφη στάση και μόνο τα γόνατα λυγίζουν για να εκτελεστούν οι κινήσεις του.

Το ομάλ

Είναι ήσυχος, ομαλός και σεμνός, κυκλικός χορός,. Στον Πόντο, όταν κατέβαιναν από τις πλαγιές των λόφων προς τις πεδιάδες φέρνοντας τα ζώα από τη βοσκή ή όταν πήγαιναν για αγριόχορτα ή για να πάρουν νερό, κατέβαιναν σιγά-σιγά (ομάλια) χορεύοντας κι έτσι βγήκε και η ονομασία του χορού. Με τον καιρό όμως επικράτησε να χορεύεται σε επίσημες στιγμές, κυρίως του γάμου και ιδιαίτερα στο «θύμισμαν» με συνοδεία λύρας και τραγουδιού.

Το διπάτ

Λέγεται και διπλόν «Ομάλ» ή «Ομάλ Τραπεζούντας» ή «κοδεσποινιακόν». Είναι ήσυχος χορός με αργούς και σταθερούς βηματισμούς, που δίνουν στο χορό χρώμα ιεροτελεστίας. Φαίνεται να έχει σχέση με τους αρχαίους βυζαντινούς χορούς μας.

Ο Όμηρος στην Ιλιάδα αναφέρει παρόμοιο χορό, αναπαράσταση του οποίου είχε χαράξει ο Ήφαιστος στην ασπίδα του Αχιλλέα. Την ονομασία «διπάτ» την πήρε από τα πατήματα του ρυθμικού μέτρου. Εξακολουθεί να χορεύεται και σήμερα, συνοδευόμενος από ποντιακά και νεοελληνικά δίστιχα.

 Το Εμπροπίς
Είναι παρόμοιος με το συρτό χορό των αρχαίων που χορευόταν σε όλα τα μέρη της Ελλάδας σε διάφορες παραλλαγές. Το «εμπροπίς» είναι ο ποντιακός συρτός της περιοχής της Κερασούντος. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες και όπως δείχνει και το όνομα του, τα βήματα πηγαίνουν μια μπροστά και μια πίσω. Χορεύεται με ελαφρά γυρίσματα του κεφαλιού και του σώματος προς τη φορά του κύκλου και αντίθετα προς αυτήν. Σήμερα είναι κοινός χορός όλων των Ποντίων με την  ονομασία «Λάχανα», γιατί όταν χορεύεται συνοδεύεται από το ομώνυμο τραγούδι.                  

Το Σαρίκουζ                                                                                                                                            

Η λέξη «σαρίκουζ» σημαίνει στα τουρκικά ξανθό κορίτσι. Ο χορός έχει τελετουργικό περιεχόμενο και συμβολίζει το χρυσό στάχυ, το «ξανθό κορίτσι» τη μυστηριακή θεότητα με τα σγουρά και ξανθά μαλλιά την ώρα του θερισμού. Χορεύεται με τρία διπλά πηδηχτά βήματα: το πρώτο αριστερά, το δεύτερο δεξιά και το τρίτο πάλι προς αριστερά. Ταυτόχρονα, μαζεύεται ο κύκλος του χορού προς το κέντρο του. Καθώς επιστρέφουν οι χορευτές προς τα πίσω, ο κύκλος ανοίγει, τα χέρια κατεβαίνουν και σηκώνονται αργά μια φορά μόνο, για να επανέλθουν οι χορευτές στην αρχική τους θέση.        

Τρυγόνα

Ανήκει όπως και το «Σαρίκουζ» στον Αγροτικό κύκλο. Η τρυγόνα είναι ένας χορός που μας οδηγεί στις Διονυσιακές γιορτές της αρχαιότητας, τις σχετικές με τη συγκομιδή και τον τρύγο. Αυτό το δείχνει η ονομασία του χορού, η είσοδος των χορευτών, τα σκωπτικά δίστιχα που συνοδεύουν το χορό κι οι κινήσεις χεριών και ποδιών που μας θυμίζουν μάζεμα και πάτημα σταφυλιών.

Η Καζάτσκα (Κοζάκικος)

Εκτός από τη «Σέρρα» και η «Καζάτσκα» είναι χορός έμπειρων και δυνατών χορευτών. Είναι ζωηρός χορός και χορεύεται από έναν ή δύο το πολύ χορευτές χωριστά. Καθένας με δραματικές κινήσεις χεριών και ποδιών, με στροφές, λυγίσματα και τρεμούλες όλου του σώματος, χορεύει ασταμάτητα και διακόπτει το χορό μόνον, όταν ακουστούν τα θερμά χειροκροτήματα.

Η Λετσίνα

Είναι χορός που δε χορεύεται, όπως άλλοι, με μεγαλοπρέπεια, αλλά με ζωηρότατες κινήσεις και άλματα. Χορεύεται σε ευθεία γραμμή μόνο από άντρες. Είναι χορός των παλικαριών και έχει τις ρίζες του στον αρχαίο χορό των Κουρητών. Χορευόταν πιο πολύ από τους Πόντιους του Καυκάσου και από κει διαδόθηκε και στις άλλες περιοχές του Πόντου.

Το Κοτσαγγέλ

Ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών που συναντιούνται σ' όλα τα μέρη της Ελλάδας. Χορεύεται σε σχήμα φουρκέτας (τσιμπιδάκι μαλλιών), ένα από τα σχήματα που κάνει το φίδι. Ο συμβολισμός είναι φανερός, γιατί το φίδι από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα ακόμη, σε πολλές αγροτικές περιοχές θεωρείται προστάτης του σπιτιού.

Το Τας

Λέγεται και «Καρσιλαμάς» από την τουρκική λέξη «καρσί» (αντίκρυ). Είναι αντικριστός χορός, που χορεύεται από δύο πρόσωπα, άντρα και γυναίκα ζευγαρωτά ή από δυο γυναίκες, με στροφές φιγουράτες και κάμψεις του σώματος δεξιά και αριστερά, μπροστά και πίσω. Κροταλίσματα με τα δάχτυλα και παλαμάκια συμπληρώνουν την αισθητική του εμφάνιση. Ο χορός «Τας» χορεύεται με ελεύθερη επιλογή των κινήσεων από τους χορευτές, κατά πώς ταιριάζει στον καθένα, κυρίως μπροστά από γαμήλιες πομπές με μαντήλια στα χέρια.

Η Λεμόνα

Είναι ήσυχος και σιγανός χορός στο ρυθμό του «Ομάλ», αλλά με ιδιόρρυθμο σκοπό. Ο βηματισμός, οι κινήσεις του, παρακολουθούν το ομώνυμο τραγούδι του χορού, που συμβολίζει την ηθική στην ιδέα του γάμου και ταυτίζονται με το ρυθμό του. Η λέξη «λεμόνα» στην Ποντιακή διάλεκτο σημαίνει λεμονιά και επειδή μια παραλλαγή πρόσφατη ενός τραγουδιού αναφέρεται στη λεμονιά ονομάστηκε ο χορός «Λεμό­να» (Λεμονιά).

Το Τρομαχτόν

Είναι χορός κυκλικός και χορεύεται μόνο από άντρες. Λέγεται «τρομαχτόν», γιατί οι κινήσεις και οι βηματισμοί του γίνονται πολύ γρήγορα, με μια άγρια και πρωτόγονη διάθεση. Σε όλη τη διάρκεια του χορού κινούνται όλα τα μέλη του σώματος, τρομάζουν και γι' αυτό ονομάστηκε και «τρομαχτόν». Ο χορός παρουσιάζει αδιάκοπη και ζωηρή κίνηση σε έντονο ρυθμό. Πολύ πιθανό να συμβολίζει το νικηφόρο αποτέλεσμα κάποιας μάχης.

Τη Πατούλας

«Πατούλα» λένε οι Πόντιοι την άσπρη και παχουλή γυναίκα. Με τον καιρό η λέξη καθιερώθηκε σαν γυναικείο όνομα (Παχούλα, Παχτούλα, Πατούλα).Ο χορός της «Πατούλας» χορεύεται πιο πολύ από γυναίκες, με τριπλά τρεμουλιαστά τινάγματα δεξιά και αριστερά των ποδιών. Τα δεξιά πατήματα είναι μεγαλύτερα και γι' αυτό η κίνηση προχωρεί προς τα δεξιά. Το τραγούδι του χορού, με τους στίχους και τον ξεχωριστό σκοπό του, τονώνει και ζωηρεύει τις κινήσεις των χορευτών.

 Κότσαρι

Χορευόταν κυρίως από Πόντιους του Καυκάσου. Το όνομά του πιθανό να προέρχεται από τη λέξη «Κοτχ», όπως λένε οι Πόντιοι τον τράγο, το κριάρι, το ιερό ζώο της Διονυσιακής λατρείας, στοιχείο ενδεικτικό της καταγωγής του χορού. Πράγματι τα τρομαχτά βήματα του χορού, τα μισάνοιχτα πόδια, θυμίζουν τα χαρακτηριστικά πηδηματάκια που κάνουν οι τράγοι στις αρχές της Άνοιξης, εποχής της θρησκευτικής λατρείας του Διόνυσου. Είναι κυκλικός χορός και χορεύεται από άντρες και γυναίκες τρεμουλιαστά, με τραντάγματα στο δεξί πόδι και με ιδιαίτερο ρυθμό.

Η Σερενίτσα

Είναι χορός παρθενικός και χορεύεται συνήθως από γυναίκες. Πριν αρχίσει ο χορός, οι χορευτές βρίσκονται σε στάση προσοχής με τα χέρια πιασμένα σφικτά, παράλληλα και κολλητά στο σώμα, που έχει τη λεβέντικη στάση του μαζί με το κεφάλι. Τα βήματα είναι κοφτά και γίνονται δυο προς τα δεξιά και δυο προς τ' αριστερά με παράλληλη στροφή του σώματος και με μεγάλη ταχύτητα. Όλη η δομή του χορού και η παρουσίασή του μας συνδέουν με το παρελθόν και μας θυμίζουν ένα χορό - αφιέρωμα στη θεά Άρτεμη, τη θεά των Παρθένων.

Η Σέρα (Πυρρίχιος)

Είναι ο θεαματικότερος και μεγαλοπρεπέστερος από τους χορούς των Ποντίων. Θα σταθούμε περισσότερο σ' αυτόν, γιατί είναι ο πιο πολυσυζητημένος ποντιακός χορός. Στην αρχαία Ελλάδα, ιδιαίτερα στους Κρήτες και στους Δωριείς, αλλά και σ' όλη την Ελλάδα αργότερα, ήταν διαδομένος ένας πολεμικός χορός που λεγόταν «Πυρρίχιος» (πύρρος, πύρριχος, πυρρός - κόκκινος) λέξη με πολλές πιθανές προελεύσεις.

 Ο χορός εικόνιζε τις διάφορες φάσεις της μάχης κι αναφέρεται στην «Κύρου Ανάβαση» του Ξενοφώντα. Ο χορός πήρε την ονομασία του από τον ποταμό του Πόντου «Σέρα», κοντά στην Τραπεζούντα, όπου χορευόταν επιδέξια ή από το λατινικό serra-ae (= αλυσίδα), επειδή οι χορευτές έμοιαζαν με αλυσίδα. Λέγεται ακόμη και «Λάζικος», γιατί οι χορευτές φορούσαν Λάζικη στολή που εντυπωσίαζε. Ο χορός «Σέρα» χορεύεται σε ευθεία γραμμή ημικυκλικά από δύο μέχρι δέκα χορευτές, με ειδικό πολεμικό ντύσιμο.

Σήμερα όμως όλοι ανεξαιρέτως οι χοροί χορεύονται από άντρες και γυναίκες, χωρίς να υπάρχει καμία διάκριση ανάμεσα σε αντρικούς και γυναικείους, ένα δείγμα και αυτό της εξίσωσης των δύο φύλλων.

Στάθης Κουτμερίδης

Απο το βιβλιο "ΑΡΩΜΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΑΣ "