Ο ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΒΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΙΓΚΙΠΑΤΟ ΤΩΝ ΘΕΟΔΩΡΩΝ

Κατά τη βυζαντινή περίοδο τα ανατο­λικά εδάφη του Πόντου αποτελούσαν το θέμα (διοικητική περιφέρεια) της Χαλδίας με πρωτεύουσα την Τραπε­ζούντα. Μετά την ήττα-σταθμό στην ιστορία του Βυζαντίου στο Μαντζικέρτ της Μι­κρός Ασίας το 1071 ακολούθησε η επέλαση των Σελτζούκων, και ο Μικρασιατικός Πόντος αποκό­πηκε από τα εδάφη της Αυτοκρατορίας. 

Την πόλη Αρτα της Χαλδίας κυβερνούσε η οικογένεια των Γαβράδων, μέλος της οποίας ήταν και ο Θεόδωρος. Ο Θεόδωρος επέδειξε ηγετικές και στρατιωτικές ικανότητες και λίγα χρόνια μετά το Ματζικέρτ ανακατέλαβε τη Χαλδία, την οποία κυβέρνησε ως ημιανεξάρτητος ηγεμόνας. 

Η ζωή του ήταν ζωή αλλεπάλληλων αγώνων κατά των ξένων εισβολέ­ων, Σελτζούκων και Γεωργιανών, μέχρι το 1098, οπότε αιχμαλωτίστηκε σε μάχη με τους Τουρκομάνους και μεταφέρθηκε στο Ερζερούμ. Εκεί τον εκ­βίασαν να απαρνηθεί την ορθόδοξη πίστη του και να εξισλαμιστεί. Στην άρνησή του οι Τουρκομάνοι τον υπέβαλαν σε βασανιστήρια μέχρι θανάτου και στο τέλος πέταξαν το σώμα του στην πυρά. 

Ο ήρω­ας και άγιος Θεόδωρος Γαβράς δεν ήταν Έλληνας αλλά Αρμένιος και πιθανόν Αρμενοπέρσης, και είναι γνωστό ότι η βυζαντινή πολιτική ταυτότητα δεν διέκρινε εθνικότητες, αλλά το ενοποιητικό της στοιχείο ήταν η ορθόδοξη πίστη και η Εκκλησία. Η μνήμη του τιμάται στις 2 Οκτωβρίου, και είναι περισσότερο γνωστός στους Ποντίους.

Οι Γαβράδες συναντώνται αργότερα με το όνο­μα Θεόδωροι απέναντι της Τραπεζούντας, στην Περατεία, με το Πριγκιπάτο των Θεοδώρων.

Οι βυζαντινοί ονόμαζαν Περατεία τα εδάφη της Αυτοκρατορίας στην αρχαία Ταυρική, σήμερα Κριμαία. Το πριγκιπάτο των Θεοδώρων εκτεινόταν στη νοτιοδυτική Κριμαία, και απετέλεσε ανεξάρ­τητη οντότητα από το 1204, όταν οι Δυτικοί με την Τέταρτη και ληστρικότερη σταυροφορία τους κα­τέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και διέλυσαν το Βυζάντιο, σαν πολιτική οντότητα. 

Αξίζει η παρου­σίαση μερικών στοιχείων για το πριγκιπάτο, για το οποίο υπάρχουν ελάχιστα στην ελληνική γλώσ­σα, λίγα στην αγγλική και πολύ περισσότερα στη ρωσσική. Οι Θεόδωροι ήταν βυζαντινό κρατίδιο. Οι κάτοικοι Ελληνες, Γότθοι, Αλανοί, Βούλγαροι και άλλοι. Κοινή ταυτότητα η ορθοδοξία.

 Επίσημη γλώσσα η ελληνική. 
Κυβερνήτης ο απόγονος του αγίου Θεοδώρου Γαβρά, Θεόδωρος Β' ο Γαβράς. Ο νέος κυβερνήτης οχύρωσε το φρούριο του Αγίου Θεοδώρου στο όρος, που σήμερα είναι γνωστό σαν Μαγκούπ, 30 χλμ από τη σημερινή Σεβαστουπολη και 15 από τη Χερσώνα, και το οργάνωσε σε διοι­κητικό κέντρο του πριγκιπάτου. Το πριγκιπάτο συνυπήρχε με το πολύ ισχυρότερο του γειτονικό κράτος της Χρυσής Ορδής των Τατάρων στα βό­ρεια, πληρώνοντας ετήσιο φόρο, αλλά βρισκόταν σε συνεχή τριβή με τις αποικίες των Γενοβέζων στις νότιες ακτές, την Παραθαλασσία, για έλεγχο των λιμανιών και του εμπορίου.

 Τότε το πριγκιπά­το έχασε την Μπαλακλάβα και την Αλούστα, για να κτίσει άλλο λιμάνι, την Αυλίτα, στις εκβολές του ποταμού Τσερνάγια. Τον Ιουνιο του 1475 ο Οθωμανικός στρατός εισέβαλε στην Κριμαία, κατέλαβε το πριγκιπάτο και προχώρησε στο όρος Μαγκούπ, όπου μετά από εξάμηνη πολιορκία η ηρωϊκή πόλη με τον τελευταίο κυβερνήτη τον Αλέξανδρο Γαβρά  έπεσε στα χέρια τους.

Δεκέμβριος 1475. 
Ακολούθησαν οι σφαγές , οι λεηλασίες και η συλλογή σκλάβων, και από τότε τα εδάφη του πριγκιπάτου πέρασαν στη ξένη διοίκηση της «Υψηλής Πύλης» του Σουλτάνου μέχρι την έλευση των Ρώσων το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα.

Το όρος Μαγκούπ αποτελεί φυσικό οχυρό. Η πρόσβαση στην κορυφή του στα 475 μέτρα υψόμε­τρο είναι δύσκολη, ακόμα και σήμερα. Η κορυφή του είναι οροπέδιο με έκταση κάπου 1 τετραγωνι­κό χιλιόμετρο σε σχήμα παλάμης με τέσσερα οριζό­ντια δάκτυλα, από τα οποία το δεύτερο ονομάζεται Ελλι, δηλ Ελληνικό. 

Η θέα από το οροπέδιο προ­καλεί δέος, καθώς οι άκρες του στέκουν κάθετες γύρω-γύρω. Το Πριγκιπάτο των Θεοδώρων ζει στον θρύλο, σαν το τελευταίο από τα βυζαντινά εδάφη και κρατίδια, που οι συγκυρίες το έφεραν να αντέξει περισσότερο, προτού πέσει σε εχθρικά χέρια το 1475. 

Από τότε σίγησε η ελληνική λαλιά, σαν μια από τις κύριες γλώσσες στην Κριμαία. Από τότε στέκουν τα ερείπια, ό,τι άφησαν οι εισβολείς, ο χρόνος και οι καιρικές συνθήκες.
 Τόπος προσκυ­νήματος. 
Εδώ τοίχοι του κάστρου και λαξευτές στον βράχο εκκλησίες και αίθουσες. Εκεί ερείπια ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Πιο πέρα λαξευμένος ληνός. Σε μια άκρη η οκτάγωνη εκκλησία. Το τοπίο υποβάλλει τη σιωπή και την προσευχή, ακόμα και σε άθεους.

1.  Αν και είναι γνωστό, θα επαναλάβουμε ότι ο όρος «Βυζάντιο» και «βυζαντινός» εφευρέθηκε πολύ μετά την πολιτική, διάλυση, του, από Δυτικούς ιστο­ρικούς, με βάση την αρχαία ελληνική πόλη Βυζά­ντιο στη θέση, που ο Μ. Κωνσταντίνος έκτισε τη Νέα Ρώμη - Κωνσταντινούπολη, την Τσάργκραντ κατά τους Ρώσους, σε μετάφραση βασιλική πόλη. Πραγ­ματική ονομασία της αυτοκρατορίας ήταν Ρωμανία και οι κάτοικοι της Ρωμαίοι και Ρωμιοί, όπως υπάρ­χει και στις γραπτές πηγές και στην προφορική πα­ράδοση.

2. Στο Μαγκούπ υπήρχε οχυρωμένη πόλη με το όνομα Δορός ή Δόρος, με αμυντικό σύστημα από την εποχή του Ιουστινιανού. Τα ίχνη της χάνονται τον 10ο και 11ο αιώνα μετά από σεισμό, για να αναβιώ­σει με τον Θεόδωρο Γαβρά τον Β .

Κυριάκος Κοφτερός

Επιθεωρητή πλοίων-Τμήμα Εμπορικής ναυτιλίας