Ο παραθερισμός στα παρχάρια είναι το πιο παλιό έθιμο της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας, ίσως και της ανθρωπότητας. Αυτό το έθιμο το συνεχίζουν οι κτηνοτρόφοι των χωριών της Τραπεζούντας. Θα εξετάσουμε το έθιμο του παραθερισμού στα παρχάρια στην περιοχή του Όφη..
Οι χωρικοί του Τσορούκ, του χωριού που πήραμε ως υπόδειγμα, μαζί με χωρικούς της Τσάϊκαρας και των Σουρμένων, πηγαίνουν να παραθερίσουν στα παρχάρια που βρίσκονται γύρω ή πάνω στο βουνό Μαντούρ, στις περιοχές των συνόρων του Μπαϊμπούρτ.
Η εποχή για να πάνε στα παρχάρια αρχίζει με τον λιώσιμο των χιονιών στα βουνά και ολοκληρώνεται το μήνα Μάιο, που από μια άποψη είναι ο καιρός που ξυπνά η φύση.
Τότε μια γλυκιά ανησυχία κυριεύει τους χωρικούς που ετοιμάζονται για το ταξίδι. Μερικές φορές βγαίνουν όλοι μαζί στο δρόμο παίρνοντας και τα ζώα τους, κι άλλοτε ένας ένας ή ανά μία-δύο ομάδες.
Οι χωρικοί του Τσορούκ ανεβαίνουν στα παρχάρια του Τσουμαβάνκ, Χαζιμαγά και Αρπαλί. Το παρχάρι του Τσουμαβάνκ είναι μέσα στα όρια του Μπαϊμπούρτ και τα παρχάρια Χαζιμαγά και Αρπαλίκ μέσα στα όρια των Σουρμένων.
Παλιά πήγαιναν σ' αυτά τα παρχάρια περπατώντας δυό μέρες, ενώ τα βράδια έβρισκαν κατάλυμα στα χάνια που ήταν στο δρόμο. Σήμερα ανεβαίνουν με φορτηγά ή με άλλα μεταφορικά μέσα· επιπλέον το ηλεκτρικό ρεύμα και το τηλέφωνο έχουν φτάσει σ' αυτές τις περιοχές.
Θερινή κατοικία στους πρόποδες του Κατσαλάχ. |
Παλιά ο παραθερισμός στα παρχάρια ήταν η κυριότερη πηγή εσόδων για το λαό του Όφεως καθώς σχεδόν αποκλειστικά ασχολούνταν με την κτηνοτροφία.
Στα παρχάρια μπορούσαν να τραφούν καλύτερα τα ζώα. Από το γάλα των ζώων που έβοσκαν εκεί έκαναν βούτυρο, τυρί, καϊμάκι (κρέμα), στραγγιστό γιαούρτι και έτσι εξασφάλιζαν από το καλοκαίρι ένα μέρος των τροφίμων του χειμώνα.
Γι' αυτό τα τσαΐρια, δηλαδή τα λιβάδια, ήταν για τους χωρικούς το πολυτιμότερο μέρος των παρχαριών. Αυτός είναι ο λόγος που κατά το παρελθόν, αλλά ακόμη και σήμερα, γίνονται καβγάδες, που μερικές φορές φτάνουν μέχρι την αιματοχυσία, για τη διεκδίκησή τους.
Οι χωρικοί που ανεβαίνουν στα παρχάρια μισθώνουν έναν ή δύο βοσκούς για προσέχουν τα ζώα τους. Κάθε χωρικός είναι υποχρεωμένος να δώσει τα ζώα του σε ένα κοπάδι. Κάποιοι από τους χωρικούς μπορεί να μη μένουν στο παρχάρι. Σε αυτή την περίπτωση εμπιστεύονται τα ζώα σε έναν άλλο χωρικό στον οποίο πληρώνουν ένα αντίτιμο. Αυτόν που δίνει τα ζώα του σε έναν άλλο, για να τα προσέχει τον λένε περνεκτζή.
Όταν έρθει ο Αύγουστος, θερίζουν τα χόρτα που έχουν ωριμάσει στα λιβάδια και τα κατεβάζουν στα χωριά. Παλιότερα τα μετέφεραν φορτώνοντάς τα στην πλάτη τους, ενώ σήμερα χρησιμοποιούν μηχανοκίνητα μεταφορικά μέσα.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα πανηγύρια και οι γιορτές που γίνονται στα μισά της παραμονής στα παρχάρια, πριν έρθει ο καιρός να θερίσουνε τα "Καρνέσα" .
Αυτές οι γιορτές και τα πανηγύρια που λέγονται "γιαϊλά ορτασί" γίνονται στις 15 Ιουλίου δηλαδή ακριβώς το μεσοκαλόκαιρο. Οι χωρικοί ξεκινούν πεζοί από τα παρχάρια και τα χωριά τους μία μέρα πριν το πανηγύρι και συναντιούνται σε ένα ίσιωμα.
Εκεί ανταλλάσσουν τρόφιμα και στη συνέχεια αρχίζουν το χορό, για να γιορτάσουν την ημέρα. Αργότερα επιστρέφουν στα μέρη από όπου ήρθαν.
Μια άλλη γιορτή είναι η γιορτή Καρνές. Όταν έρθει ο καιρός για το Καρνές οι χωρικοί ξεκινούν απ' τα χωριά τους ταυτόχρονα με τους χωρικούς που κατοικούν στα παρχάρια και ανταμώνουν σε ένα ίσιωμα του παρχαριού που λέγεται Σουλτάν Μουράτ.
Η ημερομηνία του ανταμώματος είναι 7 Αυγούστου σύμφωνα με το ηλιακό ημερολόγιο, (20 Αυγούστου). Δεν υπάρχει προσυνεννόηση γι' αυτή την ημερομηνία, όμως όλοι οι κεμεντζετζήδες, οι τουλουμτζήδες οι ζουρνατζήδες και όσοι παίζουν φλογέρα μαζεύονται εκεί. Χορεύουν και τραγουδούν μέχρι να δύσει ο ήλιος.
KARAKAPAN |
Τους δρόμους Όφη- Σουρμένων
εγώ τους γνωρίζω·
να ανέβαινα στα παρχάρια τους
να 'πινα τα κρύα νερά.
Τα νερά του Σουλτάν Μουράτ
μου καίνε την καρδιά·
μετρώ τις μέρες
που θα 'ρθεί το καλοκαίρι.
Τα κορίτσια ξυπνούν πρωί
κοιτάζουν στον καθρέφτη,
ντύνονται, στολίζονται
και βγαίνουν στα παρχάρια.
Έ παρχάρια παρχάρια
πιάσατε χορτάρι,
καθώς πήγαινα στο στρατό
κλάψατε για μένα;
Όμως από πού προέρχεται η παράδοση αυτής της γιορτής και από πότε υπάρχει; Γνωρίζουμε ότι π.Χ. ο λαός της Τραπεζούντας, επομένως και του Όφεως, πίστευε σε πολλούς θεούς.
Η λατρεία πολλών θεών της Ανατολίας επικρατούσε και στην Τραπεζούντα. Ο πιο φημισμένος θεός όμως ήταν ο Απόλλων. Αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε από τα νομίσματα της αρχαίας Τραπεζούντας.
Στη μιά όψη αυτών των νομισμάτων απεικονιζόταν η κεφαλή του Απόλλωνα και στην άλλη η πλώρη ενός πλοίου και μια σκαπάνη. Επιπλέον αναγραφόταν στα ελληνικά: "Τραπεζούντιον".
Ας δούμε όμως ποιος είναι ο Απόλλων;
"Ο Απόλλων είναι ο πιο δημιουργικός Θεός· είναι αυτός που κατευθύνει τις μούσες, εμπνέει τη μουσική και τις μελωδίες, την ποίηση και τον χορό και εν ολίγοις κάθε μορφή τέχνης."
Την εποχή του Βασιλείου του Πόντου είχαν δημιουργηθεί στην πρωτεύουσά του, την Αμάσεια, πάρα πολλοί ναοί αφιερωμένοι στο Θεό Απόλλωνα, η μορφή του οποίου είχε αποτυπωθεί πάνω στα νομίσματα.
Σε αυτή τη γη βρίσκονται και οι τάφοι των Μιθριδατών βασιλέων. Είναι πολύ πιθανόν η σπηλιά που είχε λαξευτεί στα βράχια του Μπόζτεπε της Τραπεζούντας να ήταν ένας αρχαίος ναός του Απόλλωνα.
Ο Απόλλων ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς θεούς όχι μόνο στην Τραπεζούντα και τον Πόντο, αλλά και στην Ελλάδα. Εκτός των άλλων ήταν και ένας τοξότης που με το ασημένιο του τόξο μπορούσε με μιά βολή να πετύχει το στόχο.
Προφανώς οι Μιλήσιοι έφεραν μαζί τους στον Πόντο την λατρεία του Απόλλωνα και έκτισαν ναούς προς τιμήν του.
"Απόλλωνα, συ που στοχεύεις μακριά, με τ' ασημένιο τόξο
πότε ανεβαίνεις στις κορφές της Κύνθου με τα βράχια
κι άλλοτε τριγυρίζεις σε νησιά ανάμεσα σ' ανθρώπους
εσύ είσαι της Αυκίας και της αγαπημένης Μαιονίας ο αφέντης.
Κι η Μίλητος, η μαγευμένη πόλη στ' ακρογιάλι, κι αυτή δική σου.
Πόσους ναούς και πόσα δάση ιερά κατείχες
Δικές σου οι βουνοκορφές που βλέπουν τις πεδιάδες
Δικοί σου και τόσοι ποταμοί που τρέχουν προς τη θάλασσα"
Σε αυτή τη γη βρίσκονται και οι τάφοι των Μιθριδατών βασιλέων. Είναι πολύ πιθανόν η σπηλιά που είχε λαξευτεί στα βράχια του Μπόζτεπε της Τραπεζούντας να ήταν ένας αρχαίος ναός του Απόλλωνα.
Ο Απόλλων ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς θεούς όχι μόνο στην Τραπεζούντα και τον Πόντο, αλλά και στην Ελλάδα. Εκτός των άλλων ήταν και ένας τοξότης που με το ασημένιο του τόξο μπορούσε με μιά βολή να πετύχει το στόχο.
Προφανώς οι Μιλήσιοι έφεραν μαζί τους στον Πόντο την λατρεία του Απόλλωνα και έκτισαν ναούς προς τιμήν του.
"Απόλλωνα, συ που στοχεύεις μακριά, με τ' ασημένιο τόξο
πότε ανεβαίνεις στις κορφές της Κύνθου με τα βράχια
κι άλλοτε τριγυρίζεις σε νησιά ανάμεσα σ' ανθρώπους
εσύ είσαι της Αυκίας και της αγαπημένης Μαιονίας ο αφέντης.
Κι η Μίλητος, η μαγευμένη πόλη στ' ακρογιάλι, κι αυτή δική σου.
Πόσους ναούς και πόσα δάση ιερά κατείχες
Δικές σου οι βουνοκορφές που βλέπουν τις πεδιάδες
Δικοί σου και τόσοι ποταμοί που τρέχουν προς τη θάλασσα"
Αλλά ας περάσουμε στον μύθο του Απόλλωνα που σχετίζεται με το θέμα μας:
"Ο Απόλλων κατέβηκε στους πρόποδες του Παρνασσού στα βόρεια του Κορινθιακού κόλπου, σε μια καταπράσινη πεδιάδα που την κάλυπταν πυκνά δάση. Εδώ υπήρχε ένας βωμός αφιερωμένος στη θεά Θέμιδα. Η θεά έδινε χρησμούς σε κείνον το βωμό. Όμως ένα δράκος, ένα θεριό που το λέγανε Πύθωνα, αλώνιζε στην περιοχή και κατέστρεφε όλα τα σπαρτά... Ο Απόλλων σκοτώνει τον Πύθωνα και ιδρύει ένα μεγάλο μαντείο στο μέρος εκείνο".
Και στην ιστορία του Ηροδότου γίνεται λόγος για μία γιορτή, τη γιορτή του Κάρνειου Απόλλωνα. Αυτή γιορταζόταν και στη Σπάρτη τον Αύγουστο.
Βασιζόμενοι στις πηγές μπορούμε να υποθέσουμε ότι τα πανηγύρια Καρνές, που γίνονται τον Αύγουστο στον Όφι, αποτελούν συνέχεια της παράδοσης της γιορτής του Κάρνειου Απόλλωνα.
Το Καρνές είναι η ψυχή των Οφλήδων που προστατεύουν με αποφασιστικότητα τα παρχάριά τους. Εξάλλου η περίοδος που ωριμάζουν τα καρνέσα και αλλάζει η εποχή συμπίπτει με το χρόνο της γιορτής.
Αυτή η περίοδος θεωρείται εποχή θερισμού των λιβαδιών. Πιθανότατα η ημέρα του ανταμώματος, να έχει τις ρίζες της σε αρχαία τελετουργία. Επομένως εκείνη την ημέρα μπορεί να τραγουδούν και να χορεύουν οι Οφλήδες για το Θεό Απόλλωνα που εμπνέει τη μουσική, τη μελωδία, την ποίηση, το χορό και εν ολίγοις κάθε είδους τέχνη.
'Ισως απ' την κορυφή του βουνού Μαντούρ να παρακολουθεί ο Θεός με μεγάλη ευχαρίστηση αυτήν τη γιορτή. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι το βουνό πήρε το όνομά του από τη Θεά του Πόντου Μα. Το βουνό της Θεάς Μα είναι το Μαντούρ.
*Σ.τ.μ. Παραθερισμός με την έννοια της παραμονής στα παρχάρια σε όλη την διάρκεια του θέρους και όχι με την έννοια των θερινών διακοπών.
**Σ.τ.ε. Καρνές: ονομάζεται έτσι η γιορτή του ανταμώματος στο παρχάρι Τσου- μαβάνκ, στο ίσιωμα Σουλτάν Μουράτ, αλλά και ένα είδος χόρτου που θερίζουν οι παρχαρέτ'.