Το Λεξικό του Δημήτρη Νικοπολιτίδη.

Όταν το 1958 κυκλοφόρησε το «Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντικής Διαλέκτου» του Άνθιμου Παπαδόπουλου, κάποιοι θεώρησαν ότι είναι πλήρες και ότι από εδώ και στο εξής δεν χρειάζεται έρευνα για το ζήτημα αυτό, ξεχνώντας ότι τα θέ­ματα που αφορούν την ποντιακή διάλεκτο βρίσκονται ακό­μη σε εκκρεμότητα, δεν είναι, δηλαδή, κατασταλαγμένα.

Για την ποντιακή διάλεκτο υπάρχουν μέχρι τώρα τα λε­ξικά του Άνθιμου Παπαδόπουλου, του Θωμά Τσοπουρίδη — που τα λήμματά του είναι παρμένα σχεδόν εξ ολοκλήρου από το λεξικό του Άνθιμου Παπαδόπουλου — και αυτό του Νικοπολιτίδη.

Λεξιλόγια ή γλωσσάρια έχουν δημοσιευτεί αρκετά στο «Αρχείον Πόντου» — όχι συστηματικά και ολο­κληρωμένα — και σε πολλά λογοτεχνικά και λαογραφικά κεί­μενα, στα τελευταία για να διευκολυνθεί ο αναγνώστης στην κατανόηση των δύσκολων λέξεων.

Το λεξικό του Άνθιμου Παπαδόπουλου είναι μόνον ποντιο-νεοελληνικό, το λεξικό του Θωμά Τσοπουρίδη είναι ποντιο-νεοελληνικό και νεοελ- ληνικό-ποντιακό. Ο Τσοπουρίδης είναι συλλογέας ποικίλου γλωσσικού υλικού, που δεν είναι, όμως, υπεύθυνα δοσμένο, για να αποτελέσει σύμβουλο του μελετητή ή του χρήστη της διαλέκτου.

Το λεξικό του Νικοπολιτίδη είναι μόνον νεοελληνικό-ποντιακό. Ο Νικοπολιτίδης φαίνεται συνεπαρμένος από τη γλώσσα των γονιών του, που του απασχολεί, επί χρόνια, τη σκέψη. Μετρημένος χαρακτήρας ως άνθρωπος, εμποδίζεται και από τη συνείδησή του να φτάσει στην υπερβολή ή και την υπέρβαση, γιατί έχει πάντοτε στο νου του τους κανόνες, που έμαθε σπουδάζοντας στο πανεπιστήμιο ή μελετώντας, κατόπιν. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι σχολαστικός. Απλώς δεν θέλει να ξεπεράσει το μέτρο.

Κάθε καινούργια μελέτη, προσθέτει κάτι σημαντικό — εφό­σον είναι σχετικά ή οπωσδήποτε πρωτότυπη και δεν επανα­λαμβάνει προηγούμενες απόψεις ή δεν αναμασάει γνωστές πληροφορίες. Δηλαδή, οι ερευνητές που έχουν ως αφετηρία όσα προηγήθηκαν και προχωρούν ένα βήμα πιο μπροστά την έρευνα, με την παράθεση νέων πληροφοριών, βασισμέ­νοι σε νεότερες γραπτές ή προφορικές πηγές, αυτών η προ­σφορά είναι σημαντική.

Ο Δημήτρης Νικοπολιτίδης έκανε αυτό το βήμα προς τα εμπρός με το δικό του λεξικό, βασιζόμενος στον Άνθιμο Παπα­δόπουλο και σε άλλους και προσθέτοντας ό,τι καινούργιο ανακά­λυψε με την έρευνά του πολλών χρόνων.

Ωστόσο, αποφεύγει συ­στηματικά να θεωρηθεί αιρετικός απέναντι στο λεξικό του Άνθι­μου Παπαδόπουλου, ότι απομακρύνεται από αυτό. Θεωρεί «θέ­σφατα» όσα ο Άνθιμος Παπαδόπουλος δέχεται ως σωστά, όπως π. χ. τα σχετιζόμενα με την έγκλιση στην ποντιακή διάλεκτο, την οποία απορρίπτει αυθαίρετα, ενώ στην ελληνική γλώσσα η έγκλι­ση εφαρμόζεται απαρεγκλίτως, με την ανάλογη μεταφορά του τόνου, για να μην γίνονται λάθη στην ανάγνωση, όπως, ακριβώς, και με τα άλλα τονικά σημάδια και τη στίξη.

 Οι αρχαίοι δεν εί­χαν σημάδια τονικά ή στίξης. Πολύ αργότερα, κάποιοι τα εφεύ­ραν και τα έμπασαν στην ελληνική γλώσσα. Οι σύγχρονοι Πόντι­οι, γιατί να μένουν πιστοί στα λάθη του Άνθιμου Παπαδόπουλου; Επιδιώκει να θεωρηθεί το Λεξικό του συνέχεια εκείνου του Άν­θιμου Παπαδόπουλου, αλλά τα νέα στοιχεία που δίνει, αναγκα­στικά ξεχωρίζουν το ένα έργο από το άλλο.

Τα σημεία της απομάκρυνσης μπορεί να αναζητηθούν και να βρεθούν από τον προσεκτικό αναγνώστη των δύο λεξικών. Τονίζεται ιδιαιτέρως ότι, μορφολογι­κά, το Λεξικό Νικοπολιτίδη ταυτίζεται, σχεδόν, με εκείνο του Άνθιμου Παπαδόπουλου.

Δεν διαστέλλονται οι απόψεις του για την τοπική προέλευση των λέξεων και την ετυμολο­γία τους. Η αξία του Λεξικού Νικοπολιτίδη έγκειται στο γε­γονός ότι υπάρχουν σε αυτό αρκετά συμπληρωματικά στοι­χεία, τόσο σημαντικά, ώστε να το καθιστούν, τελικώς, και­νούργιο και μοναδικό.

Τα μυστικά, ωστόσο, της ποντιακής διαλέκτου παραμέ­νουν ακόμη, σε αρκετά μεγάλο βαθμό, αδιευκρίνιστα για πολλούς, επειδή η διάλεκτος δεν χρησιμοποιήθηκε στον Πόντο ως γραπτό εκφραστικό μέσο, παρά μόνον ελάχιστα και πάντοτε, σχεδόν, λαθεμένα.

Έως το 1958, που βγήκε το λεξικό του Άνθιμου Παπαδόπουλου, και οι πιο γνωστοί Πό­ντιοι συγγραφείς δεν έγραφαν σωστά την ποντιακή. Βεβαίως βοήθησαν σημαντικά οι παρεμβάσεις της Επιτροπής Πο­ντιακών Μελετών όσον αφορά τα γράμματα — σύμβολα που αποδίδουν σωστά την προφορά ορισμένων γραμμάτων της ποντιακής διαλέκτου. Η σύγχυση, ωστόσο, παραμένει.

Η σπουδαιότητα κάθε νέας προσφοράς εξαρτάται, βέβαια, από την επίγνωση που έχει ο ερευνητής της σημασίας του μέτρου, γιατί η πληθώρα πληροφοριών, όσο ενδιαφέρουσες και αν είναι αυτές για έναν στενό κύκλο, δεν αποτελεί σημάδι σημαντικότητας.

Εει, επίσης, σημασία να χρησιμοποιηθούν ισοδύναμα - και χρησιμοποιήθηκαν από τον Δημήτρη Νικοπολιτίδη — οι προφορικές και οι γραπτές μαρτυρίες, εφόσον αυτές - κυρίως οι πρώτες - δεν επιδέχονται ή δεν προκαλούν βάσιμες αμφι­σβητήσεις.

Οι γραπτές μαρτυρίες θεωρούνται πιο έγκυρες και, συνήθως, δίνεται βαρύτητα σε αυτές. Οι κατά περιοχές ιδιω­ματισμοί - και η ποντιακή διάλεκτος διαθέτει περισσότερους από τριάντα — που μεταδίδονται κατά βάση προφορικά, για­τί τα σχετικά κείμενα είναι ελάχιστα ή λείπουν παντελώς για ορισμένα ιδιώματα, έχουν, οπωσδήποτε, θέση στο λεξικό μιας γλώσσας ή μιας διαλέκτου.

Θα είναι, ωστόσο, προσθετικές, συμπληρωματικές, στον κύριο κορμό της γλώσσας ή της δι­αλέκτου, έναν κορμό που τον αποτελούν οι λέξεις που χρησι­μοποιεί η πλειοψηφία των ανθρώπων στην ομιλία.

Δεν μπορεί, δηλαδή, να επιβληθεί στον κορμό αυτόν το λεξιλόγιο, π. χ. της περιοχής της Ματσούκας — που είναι και το γνωστότερο από τα ιδιώματα, ή της περιοχής του Καρς, που είναι, επίσης, γνωστό από τους πολλούς Καρσλήδες που έγραψαν —, όταν η συντριπτική πλειοψηφία των Ποντίων μιλούσε την τραπεζουντιακή ή τη διάλεκτο της Χαλδίας — γύρω από την Αργυρούπολη και όχι ευρύτερα - που πλησιάζουν η μία την άλλη, το αρκετά ιδιόμορφο ιδίωμα της περιοχής των Σουρμένων, ούτε και τη διάλεκτο της Σινώπης ή της Οινόης, που είναι σχεδόν  όμοιες με την κοινή νεοελληνική.

Εντούτοις, πρέπει να ερευνηθεί μήπως είναι σω­στότερο και απαραίτητο να γίνουν αποδεκτά στον κορμό της κοινής διαλέκτου του Πόντου στοι­χεία προερχόμενα από κάποια ιδιώματα, ώστε να απορροφηθούν από αυτήν. Γίνεται λόγος για μια κίνηση μέσα στην ποντιακή διάλεκτο, γιατί η πλει­οψηφία των Ποντίων, αν όχι όλοι, θεωρεί τη δι­άλεκτο ζωντανή, τέτοια που «δεν έχει το κουρά­γιο να πεθάνει», όπως σημείωσε ο Ιορδάνης Παμπούκης.

Σχετικά με τις δάνειες και αντιδάνειες λέξεις από την τουρκική, τις οποίες ο Άνθιμος Παπαδόπου­λος περιέλαβε με πολλή φειδώ στο «Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντικής Διαλέκτου», μάλλον δεν πρέ­πει να τις φοβάται ο σύγχρονος Πόντιος ως επικίν­δυνες να κάνουν κακό στη διάλεκτο.

 Και η κοινή νεοελληνική γλώσσα χρησιμοποιεί χιλιάδες τουρ­κικές ή άλλες λέξεις και δεν κινδυνεύει από τίπο­τε. Οι σύγχρονοι αμόρφωτοι Έλληνες, με το περι­ορισμένο λεξιλόγιο των εκατό, το πολύ διακοσίων, λέξεων, που χρησιμοποιούν κάποιες λέξεις και εκ­φράσεις, κυρίως από την αγγλική, δεν μπορούν να κάνουν κακό στη γλώσσα.

Κάποτε θα εκλείψει και αυτή η μόδα, γιατί η ελληνική γλώσσα είναι ανθε­κτική. Το λεξιλόγιο των Ελλήνων της Ρωσίας, που χρησιμποιούσαν πολλές ρωσικές λέξεις, άλλαξε με τον καιρό, κυρίως όταν «ανακάλυψαν» τη διάλεκτο τους, που είχαν φέρει μαζί τους κατά τη φυγή τους από τον Πόντο. Η Γραμματική του Κώστα Κανονίδη - Τοπχαρά για το «Ποντέικον το ρωμέικον την γλώσσαν» έπαιξε και αυτή τον ρόλο της ανάμε­σα στους κύκλους των λογίων.

Υπάρχουν λέξεις στο Λεξικό του Νικοπολιτίδη που δεν έπρεπε να μπουν; Π. χ. τα πολλά επίθετα για τον χαζό έπρεπε να μπουν όλα; Το Λεξικό Νικοπολιτί­δη είναι, βέβαια, χρηστικό, όμως, είναι, κυρίως ιστορι­κό, γιαυτό έπρεπε να συμπεριληφθούν σε αυτό όλες οι λέξεις των ιδιωμάτων της ποντιακής διαλέκτου, ακό­μη και εκείνες που χρησιμοποιήθηκαν ελάχιστα ή από πολύ μικρό αριθμό ανθρώπων. Ένα λεξικό που προο­ρίζεται να βοηθήσει κάποιους στις μελέτες τους ή και στην καθημερινή τους ζωή για να εκφράζονται, γρα­πτώς ή προφορικώς, θα μπορούσε και να μην περιέχει κάποιες λέξεις, αυτές που προέρχονται από ιδιωμα­τισμούς ή που η χρήση τους είναι πολύ περιορισμέ­νη.

Ένα λεξικό, όμως, που στοχεύει στη διατήρηση μιας διαλέκτου, όπως η ποντιακή, δεν θε πρέπει να κά­νει εξαιρέσεις, δεν θα πρέπει να αποκλείει λέξεις, όσο σπάνιες και αν είναι αυτές.

Η καταγραφή των γλωσσικών στοι­χείων της ποντιακής διαλέκτου αγ­γίζει περισσότερο τη λαογραφία — που είναι και ιστορία — και λιγότε­ρο την επιστήμη της γλωσσολογίας, παρά το γεγονός ότι η καταγραφή γί­νεται - πρέπει να γίνεται - με όλους τους όρους που επιτάσσει η επιστήμη της γλωσσολογίας.

 Ένα λεξικό, όπως αυτό του Νικοπολιτίδη, παίρνει τη θέση του αρχείου, όπου κα­ταγράφεται όλο το διαθέσιμο υλικό. Άλλωστε, και ως χρηστι­κό αν παρθεί το Λεξικό Νικο­πολιτίδη, στις σημερινές συνθή­κες, όπου οι περισσότεροι Πό­ντιοι συγγραφείς βρίσκονται σε αρκετή σύγχυση ως προς τη δι­άλεκτο, θα μπορούσε να αναδει­χτεί πολύτιμο για όσους θα προσέτρεχαν σε αυτό.

Η επί πολλά χρόνια ενασχό­ληση του Δημήτρη Νικοπολιτί­δη με την ποντιακή διάλεκτο, ως συγγραφέα διαλεκτικών θεατρι­κών έργων ή μελετητή της γλώσ­σας, τον όπλισε με τις ανάλογες γνώσεις και την πείρα που χρει­άζεται να διακρίνουν έναν καλό λεξικογράφο.

Η ανάγνωση έστω και μερικών λημμάτων του Λε­ξικού του δείχνει ότι τον κατεύ­θυναν στο ζήτημα της ποντιακής διαλέκτου, ακριβώς, οι γνώσεις και η πείρα. Η παράθεση πολ­λών παραδειγμάτων από tραγούδια, παροιμίες, γνωμικά κ. ά., που διευκολύνουν τον αναγνώστη στην κατανόηση της ση­μασίας των λέξεων, αποτελούν, οπωσδήποτε, απόδειξη ότι ο Νικοπολιτίδης κατέχει τα μυστικά της ποντιακής διαλέκτου.

Κυκλοφόρησε από τον Εκδοτικό Οίκο των Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2011,οι οποίοι ανέλαβαν και εξ ολοκλήρου την δαπάνη

 Πάνος Καϊσίδης 

Δημοσιογράφος -Συγγραφέας         

Πηγη:Περιοδικο "ΠΟΝΤΙΑΚΑ"








http://santeos-best.com