Ο Τύπος, ένδειξη πολιτισμού

Από το 1860 αρχίζει η ιστορία του τύπου στον Πόντο, με την έκδοση της τουρκόφωνης και ελληνόφωνης οθωμανικής εφημερίδας Τραπεζούς (Τραμπζόν).

Ήταν εβδομαδιαία νομαρχιακή εφημερίδα, που δημοσίευε κυ­ρίως τις πράξεις της διοίκησης και τις δραστηριότητες της ελληνικής κοινότη­τας.

Κατόπιν, το 1880 συγκεκριμένα, από Έλληνες και για τους Έλληνες, κυ­κλοφορεί στην Τραπεζούντα το εβδομαδιαίο περιοδικό Εύξεινος Πόντος, στην ελληνική (καθαρεύουσα) γλώσσα και με πολλά επιστημονικά, εθνικά, ιστορικά, λαογραφικά και φιλολογικά θέματα.

Για άγνωστους λόγους - πιθα­νόν εξαιτίας δίωξης των εκδοτών Δημητρίου Κτενίδη και Δανιήλ Ξιφιλίνου από τις τουρκικές αρχές - το 1881 κλείνει το περιοδικό Εύξεινος Πόντος και στη θέση του, τον Δεκέμβριο του 1884, ο διευθυντής του Θεόδωρος Χατζηελευθερίου Γραμματικόπουλος, καθηγητής στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας, εκδίδει, μαζί με τον επίσης καθηγητή στο Φροντιστήριο Ιωάννη Αθαν. Παρχαρίδη, το εβδομαδιαίο περιοδικό Αστήρ του Πόντου.

Στη συνέχεια κυκλοφόρησαν μερικές εφημερίδες στην Οδησσό (Φως 1890, 'Ηλιος και Κόσμος 1906), αλλά πραγματική άνθιση του τύπου στον Πόντο παρατηρείται μετά το 1908, έτος κατά το οποίο ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ παραχώρησε, μετά από πιέσεις του Κομιτάτου Ένωση-Πρόοδος, σύνταγμα με τις αρχές της ισότητας, της ισονομίας και της ελευθερίας.

Στον ευρύτερο Πόντο εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν, από το 1860 έως το 1924, τριάντα τρεις εφημερίδες και έξι περιοδικά.

Οι εφημερίδες ήταν ημερήσιες, δισεβδομαδιαίες, εβδομαδιαίες και μηνιαί­ες, όπως η Εποχή του Νίκου Καπετανίδη και ο Φάρος της Ανατολής των αδελ­φών Σεράση, που εκδίδονταν στην Τραπεζούντα και κυκλοφορούσαν τέσσε­ρις και πέντε ημέρες την εβδομάδα.

Τα περιοδικά ήταν ποικίλης ύλης (περιείχαν και ειδήσεις, σύμφωνα με την παράδοση των παλαιότερων περιοδικών της Τραπεζούντας Εύξεινος Πόντος και Αστήρ του Πόντου), όπως η δεκαπενθήμερη Επιθεώρησις και οι εβδομα­διαίοι Οι Κομνηνοί.

Συντάκτες και συνεργάτες αυτών των εντύπων ήταν κυρίως καθηγητές και δάσκαλοι των φροντιστηρίων Τραπεζούντας και Αργυρούπολης, καθώς και των άλλων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων του Πόντου, όπως του αμερικανικού κο­λεγίου Ανατολία της Μερζιφούντας, γιατροί, ιερωμένοι, σπουδαστές κ. ά.

Κύριος στόχος των εντύπων των Ποντίων ήταν να τονώσουν το εθνικό και θρησκευτικό φρόνημα των Ελλήνων και να τους προσφέρουν ενημέρωση, μέ­σα σε πολύ δύσκολες για το

γένος περιόδους της ιστορίας του και κάτω από το άγρυπνο μάτι της αυστηρότατης τουρκικής λογοκρισίας (Εντζουμένι τεφτίς βε-μουαγενέ).

Κυκλοφορούσαν πολιτικά και φι­λολογικά έντυπα, κλαδικές αλλά και σατιρικές εφημερίδες και περιοδικά. Όλα αυτά τα έντυπα διακινούνταν, κυρίως, με το σύστημα των συνδρο­μών.

 Οι περισσότεροι συνδρομητές ήταν κάτοικοι των μεγάλων πόλεων, της Τραπεζούντας, ιδιαίτερα, όπου κυκλοφορούσαν, με το ίδιο σύστημα ή λαθραία, μέσω των ναυτικών και των ταξιδιωτών, και μερικά ελλαδι­κά έντυπα, όπως τα περιοδικά Παν­δώρα και Η διάπλασις των παίδων.

Όλα τα έντυπα χρησιμοποιούσαν την καθαρεύουσα - όπως και στην Ελλάδα - και σπάνια τη δημοτική σε χρονογραφήματα ή στα λογοτεχνικά κείμενα. Ακόμη πιο σπάνια έγραφαν στην ποντιακή διάλεκτο (μόνον δημο­τικά τραγούδια, παροιμίες, παραμύ­θια και κάποιες εκφράσεις).

Ανάμεσα στις εφημερίδες, που κυ­κλοφόρησαν στον ευρύτερο Πόντο, είναι και οι: Άγκυρα της Αμισού,Αναγέννηση της Οδησσού, Ανεξάρ­τητος της Τραπεζούντας, Αργοναύ­της του Βατούμ, Αρητιάς της Κερα­σούντος, Βελζεβούλ των Κοτυώρων, Διογένης της Αμισού, Δράσις και Εθνική Δράσις της Τραπεζούντας και του Βατούμ, Ελεύθερος Πόντος του Βατούμ (όργανο του Εθνικού Συμβουλίου του Πόντου Ελεύθερος Πόντος), Εποχή της Τραπεζούντας, Ηχώ του Πόντου της Τραπεζούντας, Κόσμος και Νέος Κόσμος της Οδησσού (η παλαιότερη εφημερίδα των Ποντίων τον 20ό αιώνα), Λόγος της Τραπεζούντας, Μπάχρι Σιγιάχ ( ελληνική τουρκόφωνη) της Τραπεζούντας, Ποντικός της Τραπεζούντας, Σάλπιγξ της Τραπεζούντας, Φάρος της Ανατολής της Τραπεζούντας, Φως της Αμισού, Φως της Οδησσού, Φωνή των Σουρμένων, Κόκκινος Καπνάς του Σοχούμ, Σπάρτακος του Νοβοροσίσκ, Κομμουνιστής του Βατούμ, Αλήθεια του Κρασνοντάρ, Κομμουνιστής του Ροστόβ και της Κρίμσκαγιας, Κολεχτιβιστής της Μαριούπολης, Φωνή των Ελλήνων Αντικαυκάσου κ.ά.

Στα περιοδικά περιλαμβάνονται ο Εύξεινος Πόντος και ο Αστήρ του Πόντου της Τραπεζούντας, η Επιθεώρησις της Τραπεζούντας, Οι Κομνηνοί της Τραπεζούντας, Ο Πόντος της Μερζιφούντας, ο Εμπορικός Αγγελιοφό­ρος της Τραπεζούντας, η Νεότητα, ο Πιονέρος, ο Νέος Μαχητής της νότιας Ρωσίας.

Κυκλοφόρησαν και ετήσια ημερολόγια, όπως η Ηχώ του Πόντου της Αμισού, το Ημερολόγιον του Πόντου της Τραπεζούντας, η Ακτίς εκ Πόντου της Κερασούντας, η Αυγή του Πόντου της Αθήνας, το Αλμανάχ Νέα Ζωή του Ροστόβ του Δον, το Ημερολόγιον Καρς.

' Εντυπα εξέδιδαν και οι άλλες εθνότητες, όπως οι Αρμέ­νιοι και οι Τούρκοι, αλλά και οι Γερμανοί. Όλα αυτά κυκλοφορούσαν στον Πόντο. Κυκλοφορούσαν, επίσης, στον Πόντο έντυπα από την Κωνσταντινούπολη, την Αθή­να και τη Σμύρνη. Προφορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι τέτοια έντυπα έφταναν ακόμη και σε ορισμένα χωριά, κυρίως του παραλιακού Πόντου.

Στην Ελλάδα, μετά τη μικρασι­ατική καταστρο­φή, εκδόθηκαν περισσότερα από πενήντα περιοδικά και εφημερίδες των Ποντίων. Μάλι­στα, μεταξύ των εκδοτών εντύ­πων, που αναφέ­ρονται στον ποντιακό ελ­ληνισμό, συγκαταλέγονται και μερικοί μη Πόντιοι.

Μεταξύ των εντύπων αυτών είναι τα περιοδικά: Μακρυνές Φωτιές (Θεσ­σαλονίκη 1923), Αρχείον Πόντου (Αθήνα 1928), Ποντιακά Φύλλα (Αθήνα 1936), Ο Σκαλίτας (Δρά­μα 1938), Χρονικά του Πόντου (Αθήνα 1943), Ποντικά, (Αθήνα 1947), Οι Φίλοι της Ποντιακής Μουσικής (Αθήνα 1948), Το Ποντιακό (Ποντιακό Θέατρο) (Αθήνα 1950), Ποντιακή Εστία (Θεσσαλονίκη 1950), Πόντος (Αθήνα 1953), Ποντιακοί Ρυθμοί (Αθήνα 1961), Ποντιακά Ιστορήματα (Θεσσαλονίκη 1966), Πο­ντιακά Χρονικά (Θεσσαλονίκη-Αθήνα 1972), Ποντιακοί Αντίλαλοι (Αθήνα-Θεσσαλονίκη 1977), Ποντιακή Ηχώ (Αθήνα 1981), Ποντιακή Λύρα (Αθήνα 1982), Ποντιακά (Θεσσαλονίκη 1982), Ποντιακό Βήμα (Κοζάνη 1985), Ενημερωτικό Δελτίο (Αθήνα αχρονολόγητο), Ποντιακό Παρόν (Πειραιάς 1988), Ρωμανία (Θεσσαλονίκη 1991), Αργοναύται-Κομνηνοί (Αθήνα 1992), Ελληνικός Πό­ντος (Θεσσαλονίκη 1992), Ακρίτας (Δραπετσώνα 1995), Ακρίτεια (Θεσσαλονίκη 1996), Τ' Όραμαν (Θεσσαλονίκη 1997), Η Αροθυμία (Σέρρες 2000).

Και οι εφημερίδες: Πόντος (Αθή­να 1923), Φάρος Πόντου (Αθήνα 1952), Μηνιαίον Πληροφοριακόν Δελτίον (Θεσσαλονίκη 1959), Το Βήμα (Θεσσαλονίκη 1960 και από το 1991 Εύ­ξεινος Λέσχη), Ποντιακά Χρονικά (Σέρρες 1958), Φωνή των Ποντίων (1959), Ποντιακή Φωνή (Κατερίνη 1963), Ποντιακή Επιθεώρησις (Θεσσαλονίκη 1970), Ποντιακά Νέα (Θεσσαλονίκη 1972), Ένωση Ποντίων (Θεσσα­λονίκη 1976), Ποντιακή Φωνή (Θεσσαλονίκη 1986), Αργοναύτες (Κιλκίς), Ποντιακή Φλόγα (Θεσσαλονί­κη), Αργοναύτης (Βέροια 1989), Δεσμός (Θεσσαλονίκη 1989), Ρωμανία (Κατερίνη 1990), Αραεύω (Ν. Καρβάλη Καβάλας 1991), Ακρίτες των Σερρών (1993), Ελεύθερος Πόντος (Θεσσαλονίκη 1992 Γ. Αβραμίδη), Ελεύθερος Πόντος (Θεσσαλονίκη 1992 Αγαμ. Βασιλειάδη), Ελλη­νικός Πόντος (Θεσσαλονίκη 1992 Γ. Αβραμίδης), Ελλη­νικός Πόντος (Θεσσαλονίκη 1992 Αγαμ. Βασιλειάδης), Ποντιακή Φωνή (Αθήνα 1993), Εστία Ποντίων-Μικρασιατών (Ιωάννινα 1994), Εύξεινος Πόντος (Θεσσαλονίκη 1997), Οφίτικα Νέα (Ν. Τραπεζούντα Πιερίας 1997), Η Κερασούντα και το Γαρς (Θρυλόριο Ροδόπης 1998), Τα Νέα του Μεσαίου (Θεσσαλονίκη 1999), Πόντος (Θεσσα­λονίκη 2001), Σύλλογος Ποντίων Ελευθερίου-Κορδελιού (Θεσσαλονίκη 2001).

Πάνος Καϊσίδης

Περιοδικό "ΠΟΝΤΙΑΚΑ"