ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ο ερχομός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Καππαδοκίας και της Ανατολικής Θράκης υπήρξε ευεργετικός και για τα ελληνικά γράμματα, όπου η παρουσία προσφύγων λογοτεχνών, λογίων και διανοητών εξακολουθεί εξήντα και πλέον χρόνια τώρα να είναι ολοζώντανη.

Ξένοι νεοελληνιστές επεσήμαναν το γεγονός ότι μέσα στους πρόσφυγες που παλιννοστούσαν στην αρχαία πατρίδα, ύστερα από απομάκρυνση πολλών αιώνων, βρισκόταν ένα μεγάλο μέρος από εκείνους τους νεότατους συγγραφείς που αναδείχτηκαν σαν τους πιο πρωτότυπους και αντιπρσωπευτικούς των ελληνικών γραμμάτων.

Εμείς οι Πόντιοι, εκτός από την κοινή με τους αδελφούς μας Μικρασιάτες και Θράκες συμβολή, στην άνθηση των ελληνικών γραμμάτων, έχουμε να παρουσιάσουμε κείμενα, έναν αξιόλογο αριθμό από κείμενα έντεχνου έμμετρου και πεζού λόγου, που είναι γραμμένα στην ποντιακή διάλεκτο, έτσι όπως τη μιλούσαν οι Πόντιοι στον γενέθλιο τόπο και όπως τη μιλούν ακόμη τα παιδιά των παιδιών τους, όπου κατά μεγάλες ομάδες είναι εγκαταστημένοι στην ελεύθερη πατρίδα.

Η διάλεκτος αυτή με την έντονη αίσθηση του αρχαϊκού και μεσαιωνικού λόγου και τα συμπυκνωμένα εκφραστικά της στοιχεία, τη διαφορετική προφορά που έχουν πολλά από τα γράμματα του αλφαβήτου, οι συντακτικοί της κανόνες και πολλά άλλα, που είναι αντικείμενο των λαογράφων και γλωσσολόγων, την καθιστούν δυσνόητη στον νεοέλληνα.

Η γλωσσική ιδιοτυπία της είχε φυσικό επακόλουθο η σύγχρονη λογοτεχνία μαςνα μείνει έξω από κάθε αξιολόγηση της πνευματικής ζωής του τόπου.     

Πριν μιλήσουμε αναλυτικότερα για τον έμμετρο ποντιακό λόγο, θα πρέπει εκ προοιμίου να επισημάνουμε, πρώτον ότι όλα τα ποιήματα είναι γραμμένα στον δεκαπεντασύλλαβο ίαμβο, που είναι το εθνικό μας ποιητικό μέτρο και δεύτερο ότι πολλά από αυτά τα ποιήματα πλησιάζουν τόσο πολύ τα δημοτικά μας τραγούδια, ώστε να ξεγελούν και τους γυμνασμένους ακόμη, γιατί δεν ξεφεύγουν στιγμή από τα στοιχεία της παράδοσης.

Πολλά από τα κείμενά μας αυτά, εκτός της ποιητικής τους αξίας, λίγη ή πολλή,είναι αυτά καθεαυτό μάρτυρες για τα βιώματα των Ελλήνων που έζησαν στις ανατολικές επάλξεις του ελληνισμού με αδούλωτο πνεύμα, ιστορική μνήμη και εθνική συνείδηση.

Θα ήταν ευχής έργο αν τα ποντιακά σωματεία, που αναπτύσσουν σήμερα αξιέπαινες δραστηριότητες, έπαιρναν την πρωτοβουλία να προχωρήσουν στην έκδοση μιας επιμελημένης ανθολογίας με τα πιο αντιπροσωπευτικά σύγχρονα ποντιακά ποιήματα.

Κατά καιρούς δημοσιεύτηκαν σε ποντιακά περιοδικά, εφημερίδες και άλλα έντυπα, καθώς και σε αυτοτελείς ποιητικές συλλογές, πολλά από τα ποιήματα αυτά.

Στο «Αρχείον Πόντου», το περιοδικό σύγγραμμα της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, που τιμά σε παγκόσμια επιστημονική κλίμακα το ποντιακό και ελληνικό όνομα, δεν δημοσιεύτηκαν έργα από τη σύγχρονη ποντιακή λογοτεχνία, όμως η δημοσίευση στις εκδόσεις της των δημοτικών τραγουδιών του ποντιακού λαού, της«Ιστορικής γραμματικής της ποντιακής διαλέκτου» του Άνθιμου Παπαδόπουλου και το «Ιστορικό λεξικό της ποντιακής διαλέκτου» του ιδίου, βοήθησαν όλους εκείνους που ασχολήθηκαν με τη σύγχρονη ποντιακή λογοτεχνία.

Μετά το «Αρχείον Πόντου», που ο πρώτος τόμος του εκδόθηκε το 1928 και αριθμεί σήμερα 40 τόμους και 14 παραρτήματα, εκδίδεται στην Αθήνα το 1936 το λαογραφικό περιοδικό «Ποντιακά Φύλλα» που με έμφαση γράφει ότι στις σελίδες του θα παρουσιάσει τη λογοτεχνία που είναι σχετική με τον Πόντο.

Το περιοδικό διέκοψε την έκδοσή του τον Μάρτιο 1940, αφού συμπλήρωσε 32 τεύχη.

Το 1943 εκδίδεται στην Αθήνα από τον Σύλλογο «Αργοναύται - Κομνηνοί», με διευθυντή τον Ξενοφώντα Άκογλου, το περιοδικό «Χρονικά του Πόντου». Το περιοδικό καθιερώνει στήλη σύγχρονης ποντιακής λογοτεχνίας, όπου δημοσιεύονται αξιόλογες και προσεγμένες εργασίες πεζού και ποιητικού λόγου.

Μεταξύ άλλων γράφει ότι «πλάι στην κοινή ελληνική γλώσσα, που κάναμε δική μας, να διατηρήσουμε σε περιορισμένη χρήση και το αγαπημένο μας ιδίωμα, πολύτιμη ιστορική κληρονομιά».

Το περιοδικό διέκοψε την έκδοσή του το 1946. Τον Ιανουάριο του 1950 εκδίδεται στη Θεσσαλονίκη από τον Φίλωνα Κτενίδη το μηνιαίο λαογραφικό περιοδικό «Ποντιακή Εστία». Στο πρώτο τεύχος δημοσιεύεται το ποίημα του «Η καμπάνα του Πόντου».

Ένα σύγχρονο ποντιακό μοιρολόι για την Τραπεζούντα, όπως χαρακτηρίζει το ποίημα ο δημιουργός του. Στην «Ποντιακή Εστία» διαβάζουμε ποιήματα των Φ. Κτενίδη, Παντ. Μελανοφρύδη, Σοφίας Αρνοπούλου, Δ. Κ. Παπαδόπουλου, Η. Τσιρκινίδη, Αλέκου Κοντοζή και άλλων.

Το περιοδικό διέκοψε την έκδοσή του στο τέλος 1962. Από το 1975 επανεκδίδεται από το Σωματείο «Παναγία Σουμελά» και συνεχίζει την έκδοσή του.

Σήμερα κυκλοφορούν τα ποντιακά περιοδικά «Ποντιακή Ηχώ» του Σωματείου «Παναγία Γουμερά», «Ποντιακή Λύρα» του Συλλόγου Ποντίων Χαϊδαρίου, το νεοεκδοθέν «Ποντιακό Βήμα» της Ευξείνου Λέσχης Κοζάνης, οι εφημερίδες «Ποντιακά Νέα», «Ένωση Ποντίων» και «Το Βήμα» της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης.
Σε όλα τα παραπάνω έντυπα δημοσιεύονται σύγχρονα ποντιακά ποιήματα.

Ποντιακά ποιήματα δημοσιεύτηκαν και στην έκδοση «Ποντιακή Στοά» της Παμποντιακής Ένωσης Αθηνών των ετών 1971, 1972-1974.

Οι δημοσιεύσεις αυτές έκαναν ευρύτερα γνωστά τα πιο ωραία ποντιακά ποιήματα και τα ονόματα των δημιουργών τους.

Ηλίας Τσιρκινίδης

Στο Α’ Παγκόσμιο Συνέδριο των Ποντίων 7-14 Ιούλη 1985