Συνοπτική Ιστορία του Πόντου

Τα στοιχεία της Ελληνικής Μυθολογίας για τον Πόντο δικαιώνονται και επαληθεύονται σε αρκετά σημαντικό βαθμό από σοβαρές ιστορικές και επιστημονικές έρευνες. Αυτές γίνονται συνήθως από ξένους μελετητές, γιατί αυτοί, όταν μελετούν ιδίως ξένες υποθέσεις, έχουν την ευχέρεια να σταθούν μακρυά από κάθε σκοπιμότητα και να ερευνούν με αντικειμενικότητα την αλήθεια.

Jakob Ph. Falmerayer

Για την ιστορία του Πόντου, αφιερώνει ιδιαίτερες μελέτες ο Γερμανός ιστορικός Fallmerayer. Πολλοί Έλληνες συγγραφείς παρα­πέμπουν συχνά σ' αυτόν και δανείζονται πολύτιμα στοιχεία από τα συγγράμματα του.

Παρ' όλα αυτά, δεν τον αποκαλύπτουν ολότελα στο πλατύτερο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Είναι αποκρουστικές οι θεωρίες του για την καταγωγή των νεοελλήνων.

Διερωτώμαι, αν σε μερικούς Έλληνες συγγραφείς είναι απαράδεκτες και οι θεωρίες του Γερμανού αυτού ιστορικού για τον ελληνισμό τού Πόντου, τον οποίο συχνά υμνεί και σημαδεύει την ελληνική φυλετική του καθαρότητα και την ηρωική του πορεία μέσα στο χρόνο.

Στην ιστορία του για την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, ο Fallmerayer προτάσσει εκτεταμένη εισαγωγή. Σ' αυτήν ερευνά «την αρχαιότητα και τη μοίρα» της πρωτεύουσας των Μεγάλο-Κομνηνών από τα παλαιότατα προϊστορικά χρόνια μέχρι την κατάληψη της  Ανατολής από τούς Σελτζούκους Τούρκους.

«...Δεν πρέπει-γράφει- να αναζητούμε την αρχαιότατη Ελλάδα και τις αρχαιότατες Ελληνικές πόλεις στην Πελοπόννησο, στην Αττική ή στην Δωρίδα, αλλά στις κοιλάδες του Καυκάσου και στις ανατολικές ακτές του Ευξείνου Πόντου, όπου επίσης μπορεί κανείς να ανακαλύψει και τα ονόματα, Αιθιοπία, Ευρώπη, Λιβύη και τις περισσότερες ονομα­σίες ποταμών και περιοχών της κατοπινής ευρωπαϊκής Ελλάδος. Ε­δώ ήταν η Τραπεζούντα στις όχθες της θάλασσας, μια από τις παλαιό­τατες εστίες του παλαιού πελασγικού ελληνικού λαού..

Η ίδρυση της τοποθετείται πολύ πιο πριν από τη γνωστή γραπτή ιστορία, ήτοι στην εποχή των μύθων, όπου τότε η Ευρώπη καλυπτόταν από έλη και σκοτεινά δάση, εδώ και εκεί κατοικημένη από λίγους αγρίους ανθρώ­πους». 

Παρουσιάζει ο Fallmerayer σωρεία στοιχείων, που αποδει­κνύουν ότι η Τραπεζούντα του Πόντου, σαν Μητρόπολη, ίδρυσε πολ­λές άλλες πολιτείες με το όνομα της σε διάφορες περιοχές, ακόμη και στον ελλαδικό χώρο.

Η άποψη ότι ο Πόντος αποικίζεται για πρώτη φορά από Έλληνες τον 8ο π.Χ. αιώνα δεν αποδεικνύεται ορθή. Είναι αλήθεια, ότι την εποχή εκείνη εγκαταστάθηκαν σε περιοχές του Πόντου Έλληνες, πρώτα από τη Μίλητο και έπειτα από άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου. Μιλήσιοι «ιδρύουν» τη Σινώπη, Σινωπαίοι την Κερασούντα, τα Κοτύωρα και την Τραπεζούντα. 

Αθηναίοι «ιδρύουν» ύστερα την Αμισό, τη σημερινή Σαμψούντα κλπ.

Αλλά εδώ επισημαίνει ο Fallmerayer μια σύγχυση, που επικρατεί στη σκέψη των συγγραφέων αναφορικά με τους όρους «εποικισμός» και «αποικισμός». Οι όροι έχουν εννοιολογική συγγένεια, όμως και διαφέρουν μεταξύ τους.

O«άποικος» με την εγκατάσταση του σ' έναν τόπο εκτοπίζει τους γηγενείς, με την έννοια ότι ασκεί αυτός πια την εξουσία εκεί.

 Ο «έποικος» δημιουργεί μια «παροικία» και συχνά επανδρώνει τον τόπο, όπως ακριβώς γίνεται με το ιωνικό στοιχείο, που κυριαρχεί στον Πόντο.  Αλλά και χωρίς να παίξουμε με τις λέξεις, όπως κι αν ονομάσουμε τους Έλληνες, που από τον 8ο π.Χ. αιώνα και έπειτα αποικίζουν ή εποικίζουν τον Πόντο, ένα συμπέρασμα βγαίνει έμμεσα από την ιστορία τούτη:

Οι μεταβαίνοντες την εποχή αυτή στον Πόντο Έλληνες συναντούν εκεί φιλικό περιβάλλον. Οι διαμάχες και συγκρούσεις γίνονται σε άλλο επίπεδο και εξ αιτίας της μη κατά ενιαίο τρόπο πολιτειακής οργάνωσης του Πόντου, όπως σημειώνουμε παρακάτω.

O Μ. Αλέξανδρος, κατά την εκστρατεία του προς ανατολάς, περνάει από τον Πόντο. Θαυμάζει, καθώς λέγεται, τις εκεί ποντιάδες αμαζόνες για το κάλλος και την ευψυχία τους.

Από σχετικά ποντιακά έθιμα, τραγούδια και χορούς, αποδεικνύεται ότι η διάβαση του μακεδόνα στρατηλάτη από τον Πόντο έχει αφήσει εκεί ανεξίτηλα ίχνη της θρυλικής μορφής και εκπολιτιστικής αποστολής του.

Το 301 π.Χ. ιδρύεται το Βασίλειο των Μιθριδατών στον Πόντο με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα, που καταλύεται από τους Ρωμαίους το 66 ή 64 π.Χ.

Κατά τη ρωμαϊκή εποχή ο Πόντος είναι επαρχία του ρωμαϊκού κράτους. Στη βυζαντινή περίοδο αποτελεί «θέμα» της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ούτε η ρωμαϊκή εξουσία ούτε και εκείνη του Βυζαντίου είναι τόσο αισθητή στη χώρα του Πόντου, εξ αιτίας κυρίως του απομακρυσμένου του εδάφους. Το ίδιο περίπου συμβαίνει και επί τουρκοκρατίας.

Κρίσιμο γεγονός για την ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού αποτελεί ή ίδρυση της αυτοκρατορίας των Κομνηνών με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα το 1204, που γίνεται με αφορμή την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το ίδιο έτος. Την αυτο­κρατορία της Τραπεζούντας ιδρύει ο Αλέξιος Α' Κομνηνός.

 Ο βίος της διαρκεί 257 χρόνια. Καταλύεται από τους Τούρκους 8 χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινουπολης ήτοι το 1461. Ο Δαυίδ είναι ο τελευταίος αυτοκράτορας. Το κράτος αυτό του Πόντου στέκει φωτεινό και μαχητικό προπύργιο ελληνισμού στο χώρο της Ανα­τολής.

Στάθης Ευσταθιάδης